Asırlar Boyunca Eminönü - Cilt 3 - 3
- Bağlantıyı al
- X
- E-posta
- Diğer Uygulamalar
Sultan Birinci Ahmed Han
^y^^^ çeşmesi
1015: (1606): Topkapı Saray, aJtlnda Çjn köşk Müzesinde kitabesi mahfuzdur. Banisi Şeyhülislâm Ebülmeyamin Mustafa Efendidir’ Kitabesinin tarih beyti şudur.-
Bu çeşmeyi göricek tarihini melekler «Kevser oldu sebil Allah için» dediler
1015 (1606 M.)
I.AHMED ÇEŞMESİ
1017 (1608); Topkapı sarayı harem dairesi Ahmed I. (kütüphanesinin içinde, yemek odası kapısının solundaki yarım pencere yanında oyuk üç taraflı bir çeşmedir. Tarih beyitlerinden sağdaki fazla tutuyor. Diğerleri doğrudur:
Dedi tarihini Hafız «Âbı kevser kendidir»
1017 (1608 M.)
Akduğun Hafız görüp dedi hoş tarihin
«Cami dilden nuş idin dayima âb-ı hayata
1017 (1608 M.)
DESTARİ MUSTAFA PAŞA ÇEŞMESİ
Çeşmesi...
1017 (1608): Süleymaniye civarında Sarıbeyazıt Camii yakınında Abacı Çeş mesi Sokağı'ndadır. Abacı Çeşmesi de denir. Bânisi Destâri Mustafa Paşa, Ende-run-u Hümayunda bittefeyyüz mirahuru evvel, sonra beylerbeyi, vezir ve Damad-ı Padişahi olmuş, badehu kubbenişinlikle Bursa muhafızlığına getirilmiş, 1018 de azledilerek tekrar kubbe veziri olmuş ve 1019da ölmüştür. Karısı sultan ile birlik te Şehzade Camii kapısındaki türbede gömülüdür. Kesme taştan klasik üslupta in şa edilmişti. Haznesi büyüktü ve kemeri dışa doğru çıkıntılıydı. Ayrataşının üstün de tas konulacak bir yeri vardı. Çeşmenin kitabesi şöyledir:
Bu Hükmi mısra binayi Çeşmeye tarihtir
«Abı safi akdi Şayi Mustafa Paşayile»
1017 (1608 M.)
darüssaade
HACI MUSTAFA AĞA ÇEŞMESİ
1025 (1616): Mahmud Paşa Camii avlusuna Nuruosmaniye tarafından girerken sağda idi. Türk klâsik üslûbunda kesme taştan ve mermerden yapılmıştır. Kemerinin altındaki dört satırda Hazreti Peygamberin «suvar-i ma» nın fazileti hak-kındaki hadis-i şerifleri yazılıdır. Bunun alt tarafında üçer mısralık dört satır daha vardır. Bu Türkçe kitabe Haşimî'nin şu mısralarıyla bitmektedir:
Haşimî dâi dedi seyreyleyüp tarihini
«Hak yoluna çeşme ziba suyu ayni selsebil»
1025 (1616 M.)
«Bin yiğirmi beşde odu, çeşme âb"
102? (1616 M.)
Bu çeşme birkaç ay evvel yerinden kaldırılmış ve kitabesinin ne yapıldığı öğ-renilememiştir.
SEFER AĞA ÇEŞMESİ
1029 (1620): Şehzade, Vezneciler, Bozdoğan Kemeri arkasında kirazlı mescit karibinde köşe başındadır. Banisi, Tersane Kethüdası olup vefatında Küçük Pi-yalepaşada yaptırdığı mektebe gömülen diğer Sefer Ağanın muasırı olup 1039'da ölmüş ve Şehzade Camiine gömülmüştür. Çeşmenin tarih mısraı şudur:
«Ya İlâhi ola bu çeşme hemişe câri"
1029 (1619 M.)
GÜRCÜ MEHMEDPAŞA ÇEŞMESİ
1035 (1625): Şehzadebaşı yakınında İbrahim Paşa Hamamının arkasındaki sokak içerisinde idi. Banisi Gürcü Mehmed Paşa saraydan yetişerek 1037 de Şam valiliği, 1038'de Diyarbakır valiliği, kubbenişinlik, Erzurum, Anadolu, Maraş valiliği etmiş 1061 de sadarete geçmiş, 62 de azil, sonra Ohri Sancağı, Tamış-var, Kıbrıs, Budin, Diyarbakır, Halep ve tekrar Budin Valiliğine tâyin edilmiş; 1075 tarihinde orada ölmüştür, idareye kadir ve ehl-i tedbir idi. Bu çeşmenin üçer mısralı dört satıra hakk ediln kitabesinin tarih mısraı şöyledir:
Dedi Hatif Mantıki tarihini
«Oldu câri ceşmei âb-ı hayat»
1035 (1625 M.)
KAPI AĞASI ÇEŞMESİ
1041 (1631): Sultanahmet civarında Firuzaa Camii'nin köşe başındaki bakkal dükkânına ait ardiye içerisinde kitabesi duvara dayalı olarak bulunmakta idi. Çeşmenin evvelce bu mahalde bulunduğu tahmin edilebilir. Yaptıran Sultan Birinci Ahmed Hanın Kapıağası Mehmed Ağa'dır. Sultanahmet’te. Kapı Ağsı Mahmud Ağa Camii civarında olan çeşme bu çeşmedir. Mumaileyh 1048'de ölmüş, Sulta
nahmet'te gömülmüştür.
Kitabenin tarih kısmı şudur:
Hak rızasıyçün sebil etti bina
Mağfiret eylesin Cenabı Kibriya
1041 (1631 M.)
MURAD IV. ÇEŞMESİ
1045 (1635): Topkapı Sarayı ait tarafında Çinili Köşk Müzesinde «Tavuslu Çeşme» adıyla meşhurdur. Tarihi şudur:
«Selsebilâsa görüp Âsarii Dâi o dem»
Dedi bir tarih «Kim serçesmei şahı cihan»
1045 (1635 M.)
Bu çeşmenin ikinci bir kitabesi 1058 tarihini göstermektedir ki o da şudur:
Seyredüp Âsarii Dâi dedi ilham ile
Tarihini «Pak, râna çeşme-i şahı cihan»
1058 (1648 M.)
SULTAN İBRAHİM
SÜNNET ODASI ÇEŞMECİKLERİ
1051 (1641): Topkapı Sarayı Hırka-i Saadet dairesi içerisinde Sünnet odası dört penceresinin iç yanlarında sekiz çeşmecikten ibarettir. Bunlar vaktiyle şehzadeler sünnet edildikleri sırada akıtılır, şırıltısından ağlama seslerinin duyulmaması temin olunurmuş. Aynı zamanda pencere duvarlarının iki tarafında -resimde görülen- iki lülenin birinden sıcak, ötekinde soğuk su akar; bunlar ilk teknede birleşip ılındıktan sonra orta lüleden ön tekneye dökülür ve burada küçük şehzadeler banyolarını alırmış.
Bu dairenin yapılışına ait 32 beyitlik manzume-i tarihiye üçüncü meşihatı esnasında Zekeriyazade Yahya Efendi tarafndan söylenmiştir. Son beyit şöyledir:
Hatırı Yahya'ya ilham oldu tarih ü dua
Dertari Mustafa Paşa Çeşmesi Süleymaniye Camii civarında
Abacı Çeşmesi Sokağı'ndadır... (Süleymaniye Camii gravürü)
«Eyle bu kasrı mübarek Ey ilâh ü ey Kerim»
1051 (1641 M.)
Müşarünileyh 960 ta doğmuş 1053 tarihinde ölmüştür. Kaside-i Bürde ye tah
misi, Nihalistan'a tercümesi vardır. Çeşmeciler halen susuz ve şırıltısızdır.
KÖPRÜLÜ MEHMED PAŞA ÇEŞMESİ
1072 (1661) : Divanyolu'nda, Çemberlitaş karşısında medrese (Darülhadis) ve camiinin sokak tarafındaki cephesi duvarındadır. Teknesi kaldırım hizasında çukurda kalmıştır ve halen muattaldır. Köprülü Mehmed Paşanın ruhu için yaptırılmıştır. Müşarünileyh saraydan has oda ağası ve mirahuru evvel, sonra beylerbeyi, Konya valisi olup 1066 tarihinde «Dördüncü Mehmed in 7 yaşında saltanat
tahtına geçmesi üzerine sadarete geçirilmiş ve devlete pekbüyük hizmetlerde b lunmuştur. Edirne'de 86 yaşında olduğu halde 1072 tarihinde vefatı üzerine rine oğlu Fazıl Ahmed Paşa sadareti ihraz eylemiştir.
Çeşmesi Türk klâsik üslûbunda kesme taştan yapılmış kemerli ve üstü çatı dır. Üzerinde şöyle bir kitabe vardır:
Sahibül-hayrat Sadrı esbak Merhum Köprülü Mehmed Paşa
Köprülü Mehmed Paşa Çeşmesi...
1072 (1661 M.)
HATİCE TURHAN
VALİDE SULTAN ÇEŞMESİ
1074 (1663): Eminönü Valide camii kurbunda İş Bankası ittisalindeki sebile aittir. Yaptıran Mehmed IV. ün validesi Hatice Turhan Sultand'ır. Geniş bir saçakla çevrili çatısının üstü kurşunla örtülmüştür. Türk klâsik mimari üslûbundadır.
Üç satır üzerine tertib edilmiş olan altı beyitlik kitabesinin tarih beyti şudur:
Anın itmamın görüp tarih içün
Dedi Hatif «Kâne hayren fi sebil»
1074 (163 M.)
AĞA ÇEŞMESİ
1077 (1666): Sultanahmet kurbunda (yakınında) Kabasakal Camii karşısındaki eski Taş mektep altındadır. Teknesinin ön tarafı kırılmıştır. Kesme taştan mihrap seklinde kemerlidir. Şair Nali'nin beş beyitlik tarih manzumesi her satırda üç mısra olmak üzere dört satıra hakkedilmiştir.
Tarih beyti şudur:
Devletinde Naliya tarihtir
«Geldi aktı çeşnici ayni hayat»
1077 (1666 M.)
ZENBİLCİ SEYYİD ALİ ÇEŞMESİ
1082 (1671): Eminönü İlçesinde Bâb-ı Âli civarında Yeşildirekte Dâya Hatun Cami ilerisinde, Tarakçı Cafer Sokağında bulunmaktadır. Halen muattaldır. Zen-bilci Seyyit Ali adında bir hayır sahibi yaptırmış ve Mehmed Necip Efendi tarafından 1309(1891)'da yenilemişıtir.
Üç beyitlilk kitabesi şu mısralarla bitmektedir:
Hatifi gaybi dedi tarihin
«Çeşme-i Seyyit Ali ayni hayat»
1082 (1671 M.)
KARA MUSTAFA PAŞA ÇEŞMESİ
1088 (1677): Süleymaniye altında Kepenekçi Sinan Camii yakınındadır. Halen muattaldır. Sadrazam Kamaniçe Fatihi Kara Mustafa Paşa kendi sarayının altında yaptırmıştır. Kitabesinin vefatından sonra konulduğu «Ruhları için Fatiha!» ibaresinden anlaşılıyor.
Kara Mustafa Paşa Çeşmesi
Tekne taşı parçalanmış ve musluğu koparılmış olan bu çeşme kesme taştan yapılmıştır, kitabesi kemerinin üzerine konulmuştur. Sonradan tamir edilmiştir.
Tarih mısraı şudur:
"Şifa olsun gel ab iç çeşme-i Musaffadan"
1215(1800)
ABDULLAH AĞA ÇEŞMESİ
1105 (1693): Süleymaniye civarında Kirazlı Mescit ilerisinde ve Kirazlı Mescit Sokağı'ndadır. Bânisi Ali Efen-dizâde Abdullah Ağadır. Kesme taştan Türk klâsik üslûbunda yapılmıştır. Halen muattaldır ve suyu akmamak-tadır. Üzerindeki iki satırlık kitabe şöyledir:
Veminelmai külle şey'in hayy
Ve edhilnelcennete maalebrar
Allahümme ecirni minennar
Çesme-i Abdullah Ağa Ali Efendizade
1105 (1693 M.)
DEVOĞLU
ALİ AĞA ÇEŞMESİ
Süleymaniye altında
Kepenekçi Sinan Camii yakınındadır...
1108 (1696): Süleymaniye altında Hoca Hamza Camiine bitişiktir. Üzerinde Besmele-i Şerif, «Ve mine’l-mâi külli şeyin hay» ayeti kerimelerinden sonra Arapça şu tarih mısrası vardır:
«Veammet niamün minha feden liismail»
1108 (1 696 M.)
Mimari üslûbu Türkklâsiğidir.
HACI MAHMUD ÇEŞMESİ
1115 (1703): Bâyezidde, Bâyezid Medresesinin önünde cadde yolu üzerinde idi. Meydan düzenlemesi sırasında yok olmuştur. Hacı Mahmut adında bir hayır sahibi yaptırmıştır. Binası kesme taştan, Türk klâsik üslûbundadır.Üzerindeki tarih kıtası Şair ve Müderris Fasihi Efendinindir.
Seyyiatın Hacı Mahmud'un İlâhî mahuede
Nitekim cari olur bu mai tahir hâkten
Sultan IlI.Ahmet Kütüphanesi... Dedi tarihin Fasihi teşnegânı âleme
«Nuş edün mai hayat ola bu ayni pâkten»
1115 (1703 M.)
Saçağına oturtulmuş lan «Emir» tıraş bıçağı reklâmı levhası son zamanda kal-dırtılarak ecdat yadigârlarına yapılan bir hürmetsizlik bertaraf edilmiştir. Bu çeşme Bâyezid meydanının asfaltlandığı sırada oradan sökülmüş ve henüz bir başka yere de kurulmamıştır.
1132 (1719): Topkapı Sarayının Üçüncü Avlusunda. Sultan Üçüncü Ahmed Kütüphanesinin kapısı önünde ve merdiven sahanlığındadır. Rûmîlerden meydana getirilmiş bir taçla süslüdür. Aynataşları stalaktikli ve lale motifleri ile süsldür. Birinci kitabe Meşayihten Erzurumlu Lebip Mahmud Efendiye ait olup, bu kitabenin tarih beyti şudur:
Eyle bu tarihi «beş» vaktine zam
«Abdest al sünnetiyle Ahmed'in»
1132 (1719 M.)
Çeşmenin kütüphaneye bakan içyüzünde Arabi ikinci bir tarih kitabesi daha vardır. O da şudur:
Hasbüke tarihan Uma «Fîhi şifaün ve rahme»
1131 (1718 M.)
MEHMED EFENDI ÇEŞMESİ
1118 (1706): Küçükayasofya Camii yakınındadır. Teknesinin ön taşı kinim tır. Türk klâsik mimari üsiûbundadır. İki kıtalık kitabesinin tarih mısrası şudur
Teşnelep Haindi dedi tarihin
«Çeşme-i mal hayat oldu revan»
1118 (I 706 M.
MİRAHUR HAŞAN AĞA ÇEŞMESİ
1133 (1720): Süleymaniye civarında Yavaşça Şahin Mescidi üst taralındadır Evvelce Çakmakçılar yakınında Giritli Mustafa Paşa Hanı ilerisinde idi. 1937 yılında buraya nakledildi. Bugün mevcut değildir. Mirahuru evvel Haşan Ağa yaptırmıştır. Beş beyitlik kitabe-i manzumesi Galatalı Şair Hafız'ındır. Ve tarih beyti şudur:
Dedim bu membai dilcuya Hafıza tarih
«Adil Çeşme-i abıhayatı ayni hasen»
1133 (1720 M.)
Çeşme kesme taştan yapılmıştır. Çıkma teşkil eden saçağı da köşebentler üzerine yontma taştan oturtulmuştu.
MEHMED AĞA ÇEŞMESİ
1133 (1720): Küçükayasofya yakınında Medrese Sokağı'ndadır. Mehmed Ağa namında bir sahib-i hayır tarafındanihyaen imar edilmiştir. İlk bânisinin kim olduğu öğrenilememiştir. Bir sıra taş, bir sıra tuğla ve harçla yapılmış büyük haznesinin üstünü otlar bürümüştür. Teknesi kırılmıştır. Şair Halis tarafından söylenen tarih kıtasının son beyti şöyledir:
Geldi yekâhzada endişeye Halis tarih
Afiyet olsun içen müslime bu mai lâtif...
1133 (1720 M.)
KETHÜDA AŞUP KADIN ÇEŞMESİ
1135 (1722): Bâyezid'de, Emin Bey-Dibek Camii üst tarafında, tramvay yolu üzerinde, Yeniçeriler Caddesi ile Tabanca Sokağı kavşağında köşe aşında idi. Sultan III. Ahmed Han'ın kızı Fatma Sultan’ın saray kethüdası Aşup Kadın yaptırmıştır. Bâyezid Meydanının tanzimi sırasında buradaki setlerden birinin altına nakle dilmiştir. Şair Taibe ait 9 beyittik kitabesinin son mısraları şudur:
Mirahur Haşan Ağa Çeşmesi Süleymaniye Civarında bulunan Yavaşça Şahin Mescidi'nin üst tarafındadır...
Taiba dedim sitayiş birle tarihin görüp
"Oldu ziba çeşme-i Âşup'tan zemzem revan»
1135 (i 722 M.)
Çeşme son zamanlarda tamir edilmiş ve haznesi çimento harçla sıvanmıştır. Kesme taştan, teknesi ve ayna taşı mermerdendir. Şu anda teknesi yoktur. Ayna taşı üzerinde yuvarlak bir madalyon içindeki 1340/1921 tarihli ikinci bir kitabe, tamir tarihi olmalıdır.
III.AHMED ÇEŞMESİ
1136 (1723); Topkapı Sarayının «orta kapı» içerisindedir. İlk banisinin adı belli değildir. Altı beyitlik kitabesinden bu çeşmenin sakafsızke Ahmed III. tarafın
dan büyük bir sakafla örtüldüğü anlaşılmakta ise de o sakaftan bugün de eser yoktur. Kitabenin son tarih mısraları şudur:
Nola âb-ı hayat olsa bu tariha serüfkende
«Bu çeşme sakfı bünyadı nevi Sultan Ahmed'dir»
1136 (1723 M.)
KETHÜDA MEHMED PAŞA ÇEŞMESİ
1141 (1728): Babıâli civarında eski Düyunu Umumiye binasıyla Mahmud Paşa Camii arasındadır. Damat İbrahim Paşa Kethüdası Mehmed Paşa tarafından -doğduğu yer olmakla- yaptırılmıştır. Şakir’in on beyittik tarih kitabesinin son mısralan şudur:
Anın Şakır bu mtsradan çıkar «yek» pare tarihi
«Muhammed kıldı Allah aşkına mai zülâl icra»
Sene 1141 (1728 M.)
FEVZİYE SOKAĞI ÇEŞMESİ
1144 (1731): Kadırga'da «Bostanî Ali Camii» karibinde, Feyziye Mektebi sokağı içerisindedir. Büyük haznelidir. Halen muattaldır. 1255'te bir tamir ördüğü ikinci kitabeden anlaşılıyor. Yenbuğda vefat eden Elhac Halil Efendi ruhu için imar edilmiştir. İlk banisinin kim olduğu belli değildir. Yalnız şu beyit tarihini göstermektedir:
Na «se» Akif lülesi işrabeder tarihini
«İç Muhammed aşkına bu çeşmedenlillâhi ma»
1144(1731 M.)
ŞEHZADE MEZARLIĞI ÇEŞMECİKLERİ
1146 (1733): Şehzade kabristanında İbrahim Paşa türbesi berisindeki pencerelerin sağ ve solunda muattaldır. Kitabeleri şu iki beyittir:
-
1 -
Habbeza bu çeşmesarı pürsafa
Afiyet nuş eyliyen atşnına
2-
Hak rızasiyçün içenlerden rica
«Fatiha ihsan ede ihvanına»
1146 (1733 M.)
Sultan I.Mahmut Han...
Eminönü İlçesi’nde bulunan
RUKİYE KADIN ÇEŞMESİ
1151 (1738): Eminönü'nde Yenicami türbeleri duvarındadır. Ahmed III.’ün, kızı Hatice Sultan öldüğü vakit, ruhu için annesi Rukiye Kadın yaptırmıştır. Mermerdendir. Vakanüvis, şair Şakir Hüseyin Bey in söylediği dörder beyitlik iki kitabenin tarih beyitleri şunlardır:
-
I-
Teşnegân Şakir okurlar su gibi tarihini
“Ge zülâli zemzem iç bu çeşmesarı nura ma»
1151 (1738 M.)
-
II-
Şakira hatmi dua ile dedim tarihini
«Ma zülâlü zemzem iç bu çeşmesarı nurdan»
1151 (1738 M.)
AHMED PAŞA ÇEŞMESİ
I.Mahmut Çeşmelerinin biri de Cağaloğlu’nda, Cağaloğlu hamamı yakınındadır......
1152 (1739): Şehzadebaşı’nda Şehzâdebaşı Camii Külliyesi ile Kadı Hüsamed-din Mescidi (Altunizade-Çamaşırcı Mescidi) arasında köşe başında üç yol ağzında idi. 18. yüzyıl vezirlerinden Sadrazam Ahmed Paşa yaptırmıştır. Kesme taştan klasik üslupta yapılma büyük haznesinin cephesi kemerli, üzeri çatısızdı(1943 senesinde). 1954'te Belediye Sarayının yapılması sırasında yıktırılmıştır. Kitabesi şehir müzesinde korunmaktadır. Şakir'in dört beyitlik kitabesinin tarih beyti şudur:
Kemterin bendesi Şakir dedi tarihin anın
«Nayili ecrola nev çeşmeden Ahmed Paşa»
1152(1739 M.)
MAHMUD I.ÇEŞMESİ
1155 (1742): Cağaloğlu hamamının köşesindedir. Üzerindeki kitabe tarihsizdir ve «şahı zaman» tarafından tamir ettirilmiş ve suyu buldurulmuş olduğu yazılmışsa da hangi şahı zaman olduğu anlaşılamamıştır. İlk yapılışının 1155 tarihi ve banisinin I. Mahmud olduğu bu kitabenin ilk iki mısrasından öğreniliyor:
Cûdü Han Mahmudu evvel çeşme bünyad eyleyüp
Bin yüz elli beşte mal safın etmişti revan
Kalmamıştı abü tâbi pek harap olmuş idi
Anı tamir etti suyun buldurup şahi zaman.
SADRAZAM AHMED PAŞA ÇEŞMESİ
1156 (1743): Şehzade kurbanda Hoşkadem Camii alt tarafında tanzifat arabaları deposunun kapısındadır. Kendi evi civarında bu çeşmeyi sadrâzam Ahmed Paşa harap bir çeşmeyi ihyaen yaptırmıştır. Kesme taştan Türk klâsiği tarzında yapılmış ve kemerinin üstünde dörder mısrası bir satır teşkil etmek üzere on sekiz beyitlik bir kitabe konulmuştur. Kaili ricalden Acem kılıcı Mustafa Efendinin büyük oğlu Behçet Efendi 1168 de ölmüş, Şehzadebaşı'nda İsmail Ağa mektebine gömülmüştür. Yazısı güzel, şiir ve işa sahibi idi.
Çeşmenin tarih beyti şudur:
Fikri tarihin ederken Behçet
Hatıra geldi bu beyti garra
«Pek güzel eyledi bunda ihya
Bu soğuk çeşmeyi Ahmed Paşa»
1156 (1743 M.)
Şehzadebaşı Külliyesi...
SEYYİD HAŞAN PAŞA ÇEŞMESİ
1158 (1745): Bâyezid, Vezneciler kurbunda bugün Fen Fakültesi olan Zeynep Hanım konağının karşısındadır. Süt damlası ittihaz edilen sebile bitişiktir. Mah-mud I. in sadrazam Esseyit Haşan Paşa yaptırmıştır. Türk rokoko mimari üslû-bundadır. Çeşmenin kitabesi şudur:
Maşallah 1158 (1745 M.)
Sahibülhayrat ve’l-hasenat
Sadrazam Esseyyit Haşan Paşa
MAHMUD I. ÇEŞMESİ
1160 (1747): Koska'da Haşan Paşa Hanının kapısı iki tarafında yer alıyordu. Bu iki zarif çeşmecik kapının kemer durumiyle ahenkli iki mihrapçığı andırmakta idi. 1950'li yıllarda muattal idi. Bugün ise mevcut değildir. Sultan Birinci Mahmud yaptırmıştır. İki beyitlik kitabesi Galata gümrüğü başkâtibi iken 1199 (1784 M.) da ölen divan sahibi Sabih Ahmed Efendinindir. Tarih beyti şudur:
Mısrai «Vahit» le tariin Sabihâ söyledim
«Mai zemzem biri güya kim biri maülhayat»
1160(1747 M.)
HATİCE USTA ÇEŞMESİ
1162 (1748): Bâyezid kurbunda Yahnikapan mescidi altında, çukurdadır. Mescit harapsa da çeşme mamurdur ve abı caridir. Mermer ve kabartma şekilli ayna taşının üst tarafında iki kitabesi vardır. Hacı Beşir Ağanın has perverdesi Hatice Ustaya ait olan alttaki kitabenin tarih beyti şudur:
Mücevher harf ile Nimet dedi nuş eyleyüp tari
"Hatice ustadır âb-ı nabı eyliyen cari"
1162 (1748)
ALİ PAŞA ÇEŞMESİ
1168 (1754): Çemberlitaş'ta, Sedefçiler yahut Atik Ali Paşa namındaki Camiin avlu duyarındadır. Sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa yaptırmıştır. Kesme taştandır. Ayna taşının etrafını çevreleyen sütunlar üzerine oturtulmuş kitabesi şudur:
Fisebilillah bu abı saftan nuş eyle kim
Ayni tesnimü zülâl membaı dilcu gibi
Oldu cari "ba" yi abâsâ bu tarihi selis
Taşıla iç kevseri cûdı Ali'den su gibi"
OSMAN III. ÇEŞMESİ
1170 (1756): Nuruosmâniye Camii'nin Kapalıçarşı başındaki avlu kapısına bitişik sebil yanındadır. Tarih beyti şudur:
Zülâl-i cevdetinden nuş-i âb-ı sâf edüp âlim
«Oku tarihi pâki «Çeşme-i Sultan Osmanı»
1170 1756 M.)
SULTAN »¡.MUSTAFA HAN ÇEŞMESİ
1172 (1758): Topkapı Sarayının ortakapı aralığındadır. Zihnînin dört beyit-lik manzum kitabesinin, tarih mısraları şunlardır:
Bed'i Bismillah ile Zihnî dedim tarihini
«Kıldı Sultan Mustafa bu çeşme-i cûdu revan»
1172 (1758 M.)
SADRAZAM
KOCA RAGIP PAŞA ÇEŞMESİ
1176 (1762): Koska'daki kütüphane avlusundadır. Cephesi kesme taştan yapılmış, büyük haznesinin üzeri kurşun kaplı bir kubbecikle örtülüdür. Çeşme mermerden yapılı tekne ve ayna taşını çerçeveleyen mihrap şeklindedir ve kemerinin üzerinde üçer mısralı dört satır teşkil eden; talik yazılı bir kitabe vardır. Şair Nüz-het Ömer tarafından söylenen tarihi şudur:
Dil döküp atşana Nüzhet lüle der tarihini
«Oldu cari nuş edin bu çeşmeden mai zülâl»
1176 (1767 M.)
ZEYNEP SULTAN ÇEŞMESİ
1184 (1770): Sirkeci Salkımsöğüt Caddesinde, Taya Hatun Sokağında Aydı-noğlu tekkesi karsısında bir evin altındadır. Sultan Üçüncü Ahmed Han'ın kızı yaptırmıştır. Cephe kamilen kesme taştan yapılmış, teknesi çukurda kalmıştır. Dört beyitlik kitabesi rokoko bir çerçeve içerisindedir. Çeşme halen muattaldır.
Tarih mısrası:
Suyu ayni selsebilsaz çesme-i âb-ı revan
1184 (1770 M.)
MÜEZZİNZÂDE
MEHMED EFENDİ ÇEŞMESİ
1184 (1770): Sultanahmet civarında Nakilbent Camii ve Şifa Hamamı yakınında idi. Cerrahbaşı Müezzinzade Mehmed Efendi tarafından yaptırılmıştı. Basit bir ayna taşının etrafı âdi taş duvarla çevrilmiştir. Kitabesi kireçle badana edile edile zor okunur bir hale gelmiştir:
Koca Ragıp Paşa Külüphancsi ve önünde Koca Ragıp Paşa Çeşmesi... (Mayıs 2003)
Sahibülhayrat ve'l-hasenat Cerrahbaşı Müezzin Zade Mehmed Efendi ruhuna elfâtiha.
Sene 1184 (1770 M.)
KETHÜDAHACI HÜSEYİN AĞA ÇEŞMESİ
1185 (1771): Küçükpazar'da Bodrum Camii’nin alt tarafında sokak içerisinde yer almaktaydı ve mermerden yapılmıştı. Kaymakam Melek Mehmed Paşanı kethüdası Hacı Hüseyin Ağa yaptırmıştı. 1306 (1889) da Keresteciler yangımı da harap olmuş ve tüccardan Samakovlu Hacı Ali Efen di tarafınd 1324(1906)'de ihya ettirilmiştir. Kitabesi aynen şöyledir:
Kaymakam Melek Mehmed Paşa Kethüdası Sahibülhayrat vel h asenat H c Hüseyin Ağanın (1771 M.) tarihinde inşa ve 1306 (1888 M.) tarihindeki Keresteciler harikının imha ettiği bu çeşmeyi tüccardan Samakovlu Hacı Ali Efend'
kendi himmetinin eseriye merhum Hacı İsmail Ağanın ecri hayrı olmak üzere tecdit ile bânii ewelin hayrını ihya ve namını ipka etmiştir.
1324 (1906 M.)
SULTAN I. ABDÜLHAMİD SEBİLİ ÇEŞMELERİ
1191 (1777): Ayasofya civarında Soğukçeşme, Zeynep Sultan Camii avlusunun köşesinde yapılı sebil bitişiğindedir. Bu sebil dördüncü vakıf han yapılmadan önce Hamidiye Türbesi karşısında idi. Han yapılırken buraya nakledilmiştir. Çeşmeler Türk Rokokosu üslûbunda mermerden yapılmıştır ve sebilin iki tarafında-dır. Kitabesi sağdakinin üzerinde, dört; soldakinde yine dört olmak üzere sekiz beyitten ibarettir. Bu kitabe Lûtfi'nindir ve son iki mısrası şunlardır:
«Ruhu Hüseynişadile mai safayi ver dile»
1191 (1777 M.)
«Zemzem akıttı cûdile şahicihan Abdülhamid»
1191 (1777M.)
HATİPZADE AHMED AĞA ÇEŞMESİ
1192 (1778): Süleymaniye civarında Hocahamza Camii yakınında merdivenli yokuşun ortalarında idi. Dergâhıâli serçavuşlarıdan Ahmed Ağanın ruhu için yaptırıldığı üç satırlık kitabeciğinden anlaşılmaktadır. Çeşmenin yeri tam olarak tesbit edilememiştir. Kitabe şudur:
Sahibül hayrat serçavuşant Dergâhıâli esbak
Merhum ve mağfur Hatipzade Ahmed Ağa ruhiyçün Elfâtiha
Fi 17 B.Sene: 1192 (1778 M.)
HATİCE KADIN ÇEŞMESİ
1193 (1779): Sultanahmet civarında Üçler mahallesinde Peykhane Sokağı köşe başındadır. Halen muattaldır. Mektubi Emin Efendi ruhu için annesi Hatice Hanım tarafından yaptırılmıştır. Düz yontma taştandır. Dörtbeyitlik kitabesi An-tepli vakanüvis BehçetîHaşan Efendinindir. Mumaileyh tarih mısrasını şöyle söylemiştir:
Bu hayra Behçetî çok hizmet etti hem dedi tarih
«Suyun buldu yerinde abıdilcû çeşme-i râna»
1193 (1779 M.)
KETHÜDA CANFEDA KADIN VE
HAZNEDAR ŞEVK-I NİHAL USTA ÇEŞMESİ
1195 (1780): Gedikpaşa Camii’nin karşısındadır. İlk yaptıran Canfeda Hatundur. Kitabesi sokak cephesindedir. Sonradan harap olmuş ve haznedar Şev-
kınihal usta tarafından 1264 yılında imar edilmiştir. Bu tamire ait beş beyitlik ik‘ ni kitabe maliye mektubi odası ketebesinden Ahıshalı Selâmi Efendinindir Tari hi ve tarih beyti şudur:
Sahibülhayrat ve'l-hasenat merhum kethüda
Canfeda Kadın Aleyhirrahmeti velgufran
1195 (1780 M.)
Selâmi geldi «bir» hatif dedi cevher gibi tarih
«Safaab her beka olsa sarayda haznedar usta
Çeşmenin teknesi, ayna taşı ve cephesi kabartma şekillerle süslenmiştir ve halen mamurdur.
ESMA SULTAN MEYDAN ÇEŞMESİ
Kadırga
Esma Sultan Meydan Çeşmesi, üstü namazgahlıdır...
1196 (1781): Kadırga Meydanı’ndadır. Üstü, namazgâhlıdır. Üçüncü Ah-med’in kızı Esma Sultan yaptırmıştır. Esma Sultan Muhsinzade Mehmed Paşanın hanımı idi. 1138'de doğmuş ve 1202 tarihinde ölmüştür. Vasiyeti mucibince Eyüp'te kocasının yanına gömülmüştür.
Çeşme yontma taştan yapılmıştır. İki cephesi musluklu ve mermer teknelidir. Ayna taşlan kabarma tezyinatlı ve üzerleri altışar beyithk birer kitabeyi hâvidir. Birincisinin tarih beyti:
(Mayıs 2003)
Dedi Tevfik abın nuş edüp atşana tarihin «Bu ziba çeşmeden iç besmele ile afiyet bâda»
1196(1781 M.)
İkincisininki:
Dedi itmamına Tevfik-i «dua» gû tarih "Dilküşa kıldı bu çeşmeyi Esma Sultan"
Ketebehu Mehmed Şevki ğufireleh.
1193 (1779 M.)
Karibindeki muhteşem çınar ağacının dalları altında lâtif bir manzaraya malik olan çeşmenin üzerine yan taraftan 20 mermer basamaklı bir merdivenle çıkılır ki burası vakiyle namazgah olarak kullanılır imiş.
NAKŞİ KADIN ÇEŞMESİ
1203 (1788): Sultanahmet-Ayasofya kurbunda tevkifhane binasının deniz cephesi köşesindedir. Sultan Birinci Abdülhamid'in hanımı ve Sultan ¡kinci Mah-mud'un annesi Nakşidil yaptırmıştır. Bu kadı 1232'de ölmüş ve Fatih'te hususi türbesine gömülmüştür. Çeşmenin ayna taşı, musluk takılmamış, yani henüz de-linmemiş bir haldedir. Antepli şair ve müderris Münib Mehmed Efendi tarafından yazılan sekiz beyitlik tarih kitabesinde buranın dârı hayyatîn (terihane) olduğu ve yüksük kadar suyu bulunmadığı, «su» diye iğne ile kuyu kazmak gibi hasret çekip sükkânının bi-mecal oldukları kaydediliyorsa da maalesef bu çeşmenin bir içim suyunu içen bulunmadığı görülüyor. Tarih beyti şudur:
Su gibi tarihin icra kıldıatşana Münih
«Çeşme-i Nakşi kadından gel gel iç ab-ı zülâl»
ŞAHSULTAN ÇEŞMESİ
1207 (1792): Babıâli civarında Yeşildirek'te Kasım Gönani Mescidi karşısın-dadır. Yaptıran Sultan Üçüncü Selimin hemşiresi Şahsultan'dır ki Üçüncü Mustafa bin üçüncü Ahmed’in kızıdır. Müşarünileyha 1174’te doğmuş, 1217 de ölmüştür. Eyüp civarında kendi türbesinde gömülüdür. Şûradan Yenişehir Feneri müftüsü İzzet Efendi’nin beş beyitlik kitabesinin tarih mısraları şunlardır:
Dedim «ha» feyzi hak bünyat olunca Izzeta tarih
«Manven oldu ihya ceşme-i âlâyı Şahsultan»
1207 (1792 M.)
Eminönü'ndeki en ilginç çeşmelerden birio lan Esma Sultan Çeşmesi, Kadırga Meydanı'ndadır. Üstünde bir namazgah bulunur.
Çeşmeyi Sultan III.Ahmet'in kızı Esma Sultan yaptırmıştır...
Çeşmenin tekne ve cephesi temiz mermerden yapılmıştır. Ayna taşının üstü kabartma tezyinatlıdır. İki tarafında oluklu birer sütun başlığına oturtulmuş mermer levhaya kitabesi hakkedilmiştir. Çatısı yıkılmış olduğundan bu kitabenin üzerinde otlar bitmiş, yürekler acısı bir manzara husule gelmiştir. Temizlenmesi ve imarı çok arzu olunur.
MEHMED YAZICI ÇEŞMESİ
1208 (1793): Ahırkapı semtinde Akbıyık Camii avlusunda, kitabesi duvara yapışık vaziyette duran çeşmenin daha önce nerede olduğu bilinmemektedir. Halen muattaldır. Banisi Mehmed Yazıcının kızı Hâce Hanım tarafından tamir ettirilmiştir. Yasinci Zade İlmî Mehmed Efendi tarafından yazılan beş beyitlik kitabesinin tarih mısraları şöyledir:
İlmiy su gibi tarihi kalemden aktı
"Defai saniyede oldu bu çeşme kaim"
1208 (1793)
MİHRİŞAH
VALİDE SULTAN ÇEŞMESİ
1211 (1796): Eminönü İlçesinde, Balıkpazarına giden yol üzerinde, Taşçılar Caddesinin başında, Çaş-nigir Zeynep Ustanın ruhunu şad etmek için, Mihri-şah Valide Sultan (vef. 1805) tarafından inşa ettirilmiştir. Sultan Üçüncü Selim'in annesi Mihrişah Valide Sultan yaptırmıştır. Tek cepheli olan bu duvar çeşmesi günümüzde yıkılmıştır. Şâir Vehbî'ye ait olan Tarih beyitleri şunlardır:
Bende Vehbi u iki tarih ile pür cûş olup
Eyledim âb-ı hayatın aynını birden iyon
"Ruhi Zeynep usta şadoldu bu dilcu ab ile»
1211 (1796 M.)
«Membai eltafın etti Valide Sultan revan»
1211 (1796 M.)
SULTAN
ÜÇÜNCÜ SELİM ÇEŞMESİ
1214 (1799): Kumkapı Nişancası ile Havuzlu Mescit arasındaki Mabeyinci Yokuşu'ndadır. Teknesi çukurda kalmıştır. Kesme taştan yapılmış haznesinin önünde
mihrapçık şeklindeki oyuğa mevzu ayna taşı ve bunun üzerinde üçer mısralı 4 sa- Mehmet Yazıcı Çeşmesi
tırlık kitabe, ve daha üstte bir tuğra vardır. Tarih beyti şudr:
Akbıyık Camii Şadırvanındadır...
(Mayıs 2003)
Şüphesiz Kami bu cevher tarihim ilhamdır
«Oldu bu vâlâ eser ba himmeti Şah-i ümem»
1214 (1799 M.)
NAZIR İSMAİL EFENDİ ÇEŞMESİ
1216 (1801): Ayasofya kurbunda Malatyalı İsmail Ağa Tekkesinin duvarında-dır. Mermer tekne ve kabartma tezyinatlı ayna tamın üstü tonoz kemerlidir. Ha-cegân ve Küttaptan İsmail Efendi Kumbarahane Ocağının nazırı iken yaptırmıştır. Dört beyitlik kitabesinin tarih mısraları şunlardır:
Arifa kıldım bu tarih ile atşane nida «Etti İsmail Efendi gel için zemzem revan»
1216 (181 M.)
HATİCE SULTAN ÇEŞMESİ
1221 (1806): Mısır Çarşısı kurbunda, kasaplar içersindedir. Üçüncü Selim'in hemşiresi Hatice Sultan yaptırmıştır. Çok zarif ve muhteşemdir. Oyma ve nakışlı saçağının gölgelediği kitabesinin üst tarafındaki kabartma tezyinat çeşmeye çok yaraşmıştır. Cephe tamamen mermer kaplıdır ve altın yaldızlıdır.
Vehbi'nin beş beyitlik italik ile yazılmış kitabe-i manzumesinin tarih beyti şudur:
Vehbi su gibi dilcû tarihin etti inşat
«Abızülâli cari kıldı Hatice Sultan»
1221 (1806 M.)
KETHÜDA SEYYİD
MEHMED AĞA ÇEŞMESİ
1226 (1811): Ahırkapı'da Topkapı Sarayı otluk kapısı karşısındadır. Mermer bir tekne ve ayna taşının etrafını çerçeveleyen yine mermer bir korneş ortasında kabartma süsleri havi ayna taşı, tuğla ve harçtan yapılmış olan hazne cephesine yapıştırılmıştır.
Yaptıran hazine-i hassa kethüdası Seyyit Mehmed Ağa’dır. Dört mısralık kitabesi Enderunlu Vâsılındır. Bu kitabenin tarih beyti şudur:
Geldi bir lepteşne Vâsıf söyledi tarihini
«Sıhhat olsun bu güzide çeşmeden iç zemzei»
1226 (1811 M.)
SEYYİD HACI MEHMED AĞA ÇEŞMESİ
1228 (1813): Tahtakale'de Rüstem Paşa Camii kurbunda Balkapanı Hanı av-lusundadır. Orta yerde ve büyük haznelidir. Halen muattaldır. Dört satırlık kitabesinin ilk satırında ayet-i kerime, diğerlerinde Balkapanlı yağcı Es-seyyit-Elhac Mehmed Ağanın ruhu için yaptırıldığı» yazılıdır.
Kesme taştan yapılmış, tekne taşı kırıktır. Az himmetle ihyası mümkündür.
BAŞ ÇUHADAR SEYYİD
ÖMER AĞA ÇEŞMESİ
1230 (1814): Ayasofya karşısında Alemdar sineması yakınındaki Lala Hay-reddin Camii nin avlu kapısına bitişiktir. Buradaki eski bir çeşmenin yenilendiği anlaşılıyor. Kitabesi Râkım'ın nefis bir italik yazısıyle Enderunlu Vâsıf'ın altı beytini ihtiva etmektedir.
Vâsıf'a «şu su» da tarihi cevher mayesin
Dördüncü Kadın Çeşmesi...
(Mayıs 2003)
«Odu bir asarı dilcu bu âli çeşmesar»
1230 (1814 M.)
Ayna taşı üzerindeki çok zarif kabartma tezyinat ve etrafını çerçeveliydi sade ve cazip mermer sütunlara istinadeden kitabesi gözü okşıyan bir görünüştedir.
DÖRDÜNCÜ
KADIN ÇEŞMESİ
1234 (1818): Sirkeci'de Hocapaşa Camii karşısındadır. Zarif bir ayna taşının üzerine yerleştirilmiş on dört mısralı kitabesinin tarih beyiti şudur:
Tarih libasın böyle hiçbir misli Fayık var mı hiç, «Desti duayı aç gel iç bu çeşmeden ayni zülâl»
1234 (1818 M.)
Vaktiyle bu çeşmenin yerinde Fatih Sultan Mehmed'e ait bir çeşme bulunduğu, zamanla harap olarak İkinci Mahmud'un dördüncü kadını tarafından yaptırıldığı bu kitabede hikâye edilmektedir. Halen muattaldır ve geçenlerde olduğu yerden sökülüp camiin üst tarafındaki boş yere kurulmuştur. Bu münasebetle suyu da akıtılmış olsaydı ne iyi olur, sebeb olanlar hayır dua alırlardı.
ÇEVRİ USTA
ÇEŞMESİ
1235 (1819): Sultanahmet parkı karşısındaki Taşmektep altındadır. Kitabesinin baştan altı mısrası kazınmıştır. İkinci Mahmud'u kalfalarından Çevri Usta ruhu için mekteple birlikte yaptırılmış olan bu çeşmenin cephesi mermer kaplıdır. Kitabesinin tarih beyti şudur:
Tarihi ile İzzet atşanı kıldı davet
Merhume ustanın iç ruhiçün ab-ı zemzem
Çevri Kalfa Çeşmesi...
(Mayıs 2003)
1235 (1819)
SEYYİD
İBRAHİM OĞLU ÖMER ÇEŞMESİ
1236 (1820): Gedikpaşa-Kumkapı arasında Tayyareci Kemal Sokağı başında, çukurdadır. Tuğla ile örülmüş içerlek bir pencereyi andıran kemerinin altında görünen çeşme halen haraptır. Üç satırlık kitabesi şudur:
Sahibülhayrat ve'l-hasenat Esseyyit İbrahim oğlu Ömer
Sene: 1236 (1820 M.)
ODUNKAPI ÇEŞMESİ
Kerestecilerde deniz kenarında idi. Sebze hali yapılırken yıktırılmıştır, üzerinde aynen şöyle bir kitabesi vardı:
Vecealna... Aynenfiha... Vesekahüm... tahura Pes aldım meşrebisâfi şarabı selsebilinden
Getirdim bir zülâli kim içen terkide kevneyni
1236 (1820)
ELHAC
HALİL AĞA ÇEŞMESİ
1240 (1824): Tahtakale'de Şeyh Davut hanı karşısındadır. Yaptıran Trabzonlu Kozlıcalızade Halil Ağa’dır. Çeşme halen muattaldır. Kesme taştan yapılmıştır. Mimari üslûbu Türk klâsiğidir. Teknesi parçalanmış, musluğu yok olmuştur. Kitabesi kemerinin altındadır ve aynen şöyledir:
Sahibülhayrat ve’l-hasenat ue ragibülcenneti vedderecat
Trabzonî Kozlıcalızade Merhum Elhac Halil Ağa'nın hayratıdır
120 (1824 M.)
SULTAN
II.MAHMUD ÇEŞMESİ
1244 (1828): Mahmutpaşa'da Mahmut Paşa Camii avlusunun orta kapısı dışında, yan yana iki çeşme halindedir. Yanyana iki kavisli kemer altında mermer kaplı ve düz sütunlu cephesinin üst kısmı ikişer beyitli iki kitabeye tahsis edilmiştir. Çeşmelerin yuvarlak kemerleri üzerinde kitabenin birer kıtası, orta sütunun üstünde ise Sultan İkinci Mahmud Han'ın tuğrası yer almaktadır. Tekneleri bozulmuşsa da suları akmaktadır. Kitabesinin tarih beyti şudur:
Rasih hemen ......... tarihi olup söyledim
Mahmud Han bu çeşme-i dilcûyu ihya eyledi
1244 (1828 M.)
SULTAN II.MAHMUD ÇEŞMESİ
1250 (1834): Türk ve İslâm Eserleri Müzesinde kitabesi mevcuttur. Bunun Bahçekapı dışındaki bir çeşmeye ait olduğu Ata tarihinde görülmüşün Aynînin beş beyitlik tarih manzumesinin son mısraları şunlardır:
Ayniya atşana işrabeyledim tarihi tam
«Çeşme-i zibende icadeyledi Mahmud Han»
1250 (1834 M.)
1244’de yapılan
ŞERİFE AYŞE SIDDIKA HANIM ÇEŞMESİ
1257 (1841): Süleymaniye civarında Kirazlı Mescit Caminin kö-şesindedir. Yüzü kabartma süslerle bezenmiş mermer kaplı haznesi, tekne ve ayna taşları yepyeni ve suyundan halk istifade etmektedir. Mehmed Rıfat imzalı iki satırlık kitabesinden Mehmed Şeyda Efendi merhumun hemşiresi tarafından yaptırıldığı anlaşılmıştır.
Vesekaküm...
Sahibülhayrat ve’l-hasenat
Mehmed Şeyda Efendi merhumun
Hemşiresi Muhteremeleri Şerife Ayşe
Sıddika Hanımın hayratıdır...
1257 (1841)
•NCE
ALEMDARZÂDE MEHMED PAŞA ÇEŞMESİ
1273(1856): Ahırkapı İshakpaşa kurbunda Yenisaraçhane sokağına set duvarına mevzudur. İlk yap-
II.Mahmud Çeşmesi
tiran kapıağalarından bir zattır. Baş kapıgulamı Mehmed Muhlis Dilaver tarafın dan son defa 1321 (1903) yılında yenilenmiş olan bu çeşmenin İnce Alemdarza denin oğlu Mahmud Bey tarafından yaptırılışına ait beş beyitlik kitabsinin sonun
Mahmud Paşa Camii avlusunun
daki şu mısralar tarihtir:
orta kapısı dışında yan yana iki çeşme halinde bulunmaktadır...
Dedi bir mısrası tarih ile atşana Senib
"Aktı bu çeşme gel al iç Haseneyn aşkına abı"
1273(1856)
Çeşme kesme taştan yapılmış, kemerli ve haznelidir. Bugün musluğu koparıl mış, muattal bir haldedir.
VEZNEDAR HÜSMEN AĞA ÇEŞMESİ
1273(1856): Kumkapı, İbrahim Paşa yokuşunda çukurdadır. Merhum Şakir Efendi ruhu için yaptırılmış Hatice Râna Hanım ruhu için 1322(1904) tarihinde yenilenmiştir. Büyük haznesinin cephesi kesme taştan ve aynasının üstü kemerlidir. Halen mamurdur
TEVFİK BEY ÇEŞMESİ
1282 (1865): Kadırgada Sokullu Şehit Mehmed Paşa Camii ve Kurubalık Hamamı alt tarafındaki sokaktadır. Babüssaade Ağası Bosnalı Ahmed Ağa mütevellisi Hatice Hanım tarafından 1308 (1890) tarihinde tamir ettirilmiştir. İlk banisi, Buğdaycıbaşı Seyyit Emin Efendi ruhiyçün, oğlu Tevfik'tir. Zeki Efendi zevcesi Hatice Hanımın iki bin kuruş vasiyetinin işbu çeşme masarifine ilave edildiği hakkında ayrıca bir satırlık mahkûk bir yazı daha vardır. Teknesi yol seviyesindedir. Kemeri müdevvir ve etrafının taşları kısmen erimiştir. Görünüşü ihtişamlıdır. Az himmetle tamiri mümkündür.
Kitabesinin tarih mısrası şudur:
"Bu çeşme-i Tevfik'ten aktı hemen bu âb-ı nap"
1282(1865)
HACI OSMAN ÇEŞMESİ
1286(1869): Nakilbent Camii aşağısında Küçükayasofya’ya dönen sokağın başında sol köşededir. Çok harap olmuştur. Kitabesinin sol kısmı kırılmış, kaybolmuştur. Sağ kısım şöyledir:
Elhakir hâk ile yeksan rahmet etsin bu kemtere lûtfiyle yezdan
Dergâhı âli zümre-i gedikliyan sahibülhayrat elhac Osman
Tarih-i tamir-i fi cemâziyelahir sene 1286(1869)
ŞERİFE ZELİHA HANIM ÇEŞMESİ
1287(1870): Bab-ı Âli Acımusluk kurbunda. hakkaklar sokağındadır. Cephesi mermer kaplı ve ayna taşı kabartma şekillerle süslüdür. Teknesi kısmen yere gömülmüştür. Kitabesinden: Ebniy-i hassa Müdürü Sait Abdülhalim Efendi halile-si Şerife Zeliha Hanımın ve bânii evvellerinin ruhları için yaptırıldığı ve binaenaleyh bunun ikinci yapılış olduğu anlaşılıyor.
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN ÇEŞMESİ
1289(1872): Kumkapı civarında İbrahim Paşa-Musine Hatun Camii karşısında köşe başında, bir evin altındadır. Kanuni nin kırk çeşmelerinden biri iken bü yük yangında yandığı ve iane ile yaptırıldığı kitabesinden anlaşılıyor. Büyük bir
Kanuni Sultan Süleyman Çeşmesi
tekne üstündeki mukavves kemerinin ortasında dört oluklu ve kıvrıntı bir fi-yango vardır.
Kitabesinin tarih beyti şudur-
Çıktı "âb"ı lüle-i tarihten gördüm Münir
"Oldu cari iç bu safi çeşmeden âb-ı hayat"
1288(1872)
BAŞMUSAHİP SERVER AĞA ÇEŞMESİ
1289(1872): Mahmudpaşa'da Hacı Köçek Camii’nin avlu kapısı ittisalin-dedir İlk bânisi Kasım Ağa’dır. Cami ile beraber yanmış, yokolmuşken Başmusahip Server Ağa yenilemiştir. Kitabesi Muhsinzade Esseyyit Abdullah tarafından sülüs hat ile yazılmıştır. İlk iki mısrası tek iki satırda, diğer mısraları beyit beyit dört satırda istif dildikten sonra altına armut biçiminde bir imza kondurulmuş ve ayna taşı kabartma süslerle şekillendirilmiştir.
Tekne ve cephe kâmilen mermerden yapılmış, kemerine kapımsı bir tak bi-
çimi verilmiştir.
Kumkapı muhitinde
bulunan Muhsine Hatun Camii
karşısında yer alır...
Kitabesinin tarih beyti şudur:
Tam tarihin eder arzı seâset İrfan
"Sanki mecrayi hayat oldu bu dilcû çeşme"
1289(1872)
MERCAN MAHALLESİ ÇEŞMESİ
1291(1874): Bayezid Kazancılar altında, Mercan kurbundaki sokak içerisindedir. İlk bânisi Mehmed Ağa namında bir hayır sahibidir. Çeşme sonradan harap olmuş, Murad isminde bir zatın ve mahallenin himmetiyle imar edilmiştir. Uç beyitlik kitabesinin son tarih beyti şudur.-
Havzı dilden çıktı bir tarihi râna Rasiha
"Aktı Mercan Mahalle çeşmesinden mâi Murad"
1291(1874)
SULTAN İKİNCİ ABDÜLHAMİD ÇEŞMESİ
Sultan İkinci Abdülhamil Han..
1294(1877):Sirkeci’de, Salkımsöğüt civarı Demirkapı yakınında kale duvarına bitişiktir. 19. yüzyılın barok süslemelere sahip çeşmeleri içinde yer alır. Cephe yüzeyi üçe ayrılarak orta bölüm bir niş şeklinde düzenlenmiş, yan yüzeyler ise barok üsluba uygun şekilde, büyük ebatta yüksek kabartmalarla hareketlendirilmiştir.
Çeşmenin taç kısmında dışa kıvrılmış formda, plastik değeri yüksek üç adet iri yaprak bulunmaktadır. Bunlardan soldaki süsleme, bugün mevcut değildir. Ortadaki büyük panoda ise Osmanlı saltanat arması ve üzerinde büyük bir hilal içine yerleştirilmiş olan II. Abdülhamid Han'ın tuğrası vardır. Yan bölümlerin alt kesimlerindeki birer adet yatık dikdörtgen pano, baklava motifli olup, beşer adet su deliğine sahiptir. Çeşmenin on dört satırlık nestalik kitabesi Sikkeken Abdülfettah Efendiye aittir. Ayna taşının iki tarafı mihrapçık şeklinde oyma ve kabartma şekilli, kitabesinin üzerindeki arma biçimini andırır tezyinatlı göbekte ince bir hilâl ve ortada tuğra şekli vardır. Çeşme, askerlik dairesinin yolu üzerinde olduğundan kitabesinin tarih beyti şöyledir:
"Geldi şaha hatırı Mahvî'ye "bir" tarihi tam
"Askerine çeşme yaptırdı seniy Abdülhamid
1294(1877)"
Halen muattal ve susuzdur. Çok işlek bir yerde bulunduğundan suyunun akıtılması büyük ecri mucip olur.
BEHRAM AĞA ÇEŞMESİ
1296(1878): Uzunçarşı kurbunda Yavaşçaşahin Mescidi arkasındaki sokak içerisindedir. İkinci banisi Hazine muhafızlarından Behram Ağadır. İlk bânisinin kim olduğu belirsizdir. Üstünde ufak bir kitabe varsa da okunamamıştır.
Tamire ait dokuz beyitlik kitabesinin tarih beyti şudur:
Bilbedahe yazdı tarihin kalem "Mavi kevser iç bu alâ çeşmeden
1296(1878)
Çeşme halen susuz ve muattaldır.
ÇATAL ÇEŞME
1297(1879): Cağaloğlu civarında Molla Fenari Camii karşısında. Bâb-ı Âlı Caddesi üzeindeki Anadolu Lisesi (Eski İstanbul kız orta mektebi) avlusunun al tındadır. Babı Âli Caddesi ile Yerebatan Caddesini (eski adıyla Hilaliahmer. şimdiki adıyla Prof. Kâzım İsmail Gürkan Caddesini) birbirine bağlar. Çatalçeşme
Sokağının genişleyerek küçük bir genişlik oluşturduğu Molla Fenari, Hoca Rüs-tem, Başmusahip, Dr. Emin Paşa, Tahsin Bey ve Osman sokaklarının açıldığı mahal, oradaki çatal çeşmeden dolayı bu adı alır. Aynı adlı bir mescit, kuduz hastanesi ile biçki ve dikiş yurdu da buradadır. Mektebin avlu duvarı köşesinde, iki ve-cihtedir. İlk banisi Abbas Ağa'dır. İkinci Abdülhamid Han'ın Şehremini Mazhar Paşa tarafından yenilenmiştir. İki cephesinde sade ayna ve teknesi vardır. Kitabenin tarih beyti şöyledir:
Suyun bu resme tavsif eylesin Tevfi tarihin
"Akan âb-ı revan sanma hayatı cavidandır"
1297(1979)
Bu son mısra bir noksaniyle 1296 tutuyor. Fakat rakamı 1297 olarak hakke-dilmiştir. Her iki yüzdeki musluklar koparılmış ve çeşmeler muattal olmuştur.
AHMED KETHÜDA ÇEŞMESİ
1297(1879): Bâb-ı Âli civannda Cezeri Kasım ve Nuruosmaniye Camileri arasındadır. Hocapaşa yangınında yanmış, Sultan İkinci Abdülhamid Han tarafından yenilenmiştir. İlk yapılış tarihi belli değildir. Kitabesinin son beyti şudur:
Söyledim atşana Saip Cevherin tarihini
"Aynıdr âb-ı hayatın nuş kıl bu çeşmeden"
1297(1879)
Çeşme mamur ve çınar ağaçlannın gölgesi altındaki görünüşü gönül okşayıcıdır.
ŞEFTALİ ÇEŞMESİ
1299(1881): Sultanahmet yakınında Nakilbent ve Kapıağası Camileri arasında orta yerdedir.
İlk banisinin kim olduğu meçhuldür. Kitabesinde üç defa yandıktan sonra Edirne muhacirlerinden Kıyıklı nalbur Hacı Mustafa Ağanın karısı Ferhunde ve bedesteni! diğer Hacı Mustafa Ağanın kızı Hatice Hanımlar tarafından yaptırılmış olduğu yazılıdır. Dört kıtalık kitabesinin tarih beyti şudur:
Hak'tan et tarihi cevher ile tevfik bir rica
"Özüne kılsın nasip cennette kevser her zaman"
1299(1881)
SULTAN IL ABDÜLHAMİD ÇEŞMESİ
1307(1889): Topkapı Sarayında ortakapı dışında kale duvarına bitişiktir. Kitabesi Mısrizade imzalıdır. Halen susuz ve muattaldır. Mermerden yapılmıştır. Sa-
Şeftali Çeşmesi
Nakiibent Camii ile Kapıağası Camii
arasında yer alır...
ray içinde ağaç gölgeleri altındaki bu çeşmenin suyu akmış olsa bilhassa yabancı ziyaretçilere ne iyi bir tesir yapardı; herkesçe teslim edileceği şüphesiz olan bu hükmü alakalı makamın takdir etmeyeceği sanılamaz.
AYASOFYA ÜÇÜZLÜ ÇEŞMESİ
1330(1911): "Ayasofya Üçüzlü" veya "Üçyüzlü" olarak da tanınan çeşme. Alemdar Caddesi üzerinde Ayasofya avlusunun önündeki parkımsı yerin köşesin de, Yerebatan Sarayı çıkışının karşısındadır.
1911 yılında Sultan Reşad döneminde, (1909-1918) kesme taştan inşa edilmiştir. Mimarı bilinmemektedir. Ancak ortadaki çeşmenin kemeri üzerinde yer al dığını bildiğimiz Beşinci Mehmed Reşad tuğrasından (bugün kazınmış durumdadır) hareketle adı geçen padişah tarafından yaptırılmış olduğu tahmin edilebilir. Yapı nın mimari uslubu da Türk mimari üslubunun yansıtmaktadır ki, inşa edildiği yıl larda Evkaf Nezareti baş Mimarı Kemaleddin Bey in eseri olması muhtemeldir.
Çeşmenin cephesi tümüyle beyaz mermer kapı olup, birbirine bitişik üç kitle den oluşmaktadır. Ortadaki diğerlerinden daha geniş ve daha yüksek tutulmuş, yandaki çeşmeler buna göre simetrik olarak tasarlanmış ve cephe hattıyla dar açı oluşturacak şekilde yerleştirilmiştir. Orta kısım iki yandan yüzeyleri ince duğumlu
(Nakilbenl Camii-üstte)
geçme bordürle çerçevelenmiş payelerle kuşatılmış, üst hizada köşeleri bağlanan payelerin caddeye bakan cephelerine kabaralar yerleştirilmiş ve kemerlerle hareketlendirilmiş babalarla taçlandırılmıştır. Her üç kitlede de sivri kemerli işler içine gömülmüş birer dikdörtgen ayna taşı bulunur. Kemerler, rozetler ve tas yuvalarıyla hareketlendirilen ayna taşlarından ortadaki, iki yandaki simetrik aynalığa göre daha gösterişlidir. Üç çeşmenin de kemerleri iki renkli taşla örülerek hareketli bir görünüm kazandırılmıştır. Orta bölümün kemerinin kilit taşının üzerindeki yuvarlak boşluk daha önce sözü edilen Beşinci Mehmed Reşad tuğrasının yeridir. Yan çeşmelerin kemerlerinin üzerinde kartuşla sınırlandırılmış kitabe levhaları yer almıştır. Herüç çeşmede de sülüs hatla yazılmış olarak, genellikle suyla ilgili yapılarda rastlanan ayetler bulunmaktadır. Soldaki çeşmenin ayna taşı üzerindeki levhada 1330/1911 tarihi görülür. Yan çeşmeler de orta bölüm gibi payelerle kuşatılmıştır. Fakat bu payeler daha sade bir görünüme sahip olup, sekizgen başlığın üzerinde prizmatik bir örtü bulunmaktadır. Ortadaki bölüm, ebat ve süslemeleriyle yandakilerden daha gösterişli olarak tasarlanmış, kemerin üzerindeki dışa taşkın silmeli saçak ve en üstteki iki baba arasında ajurlu sekiz köşeli yıldızlarla bu bölüme bir taç kapı görünümü verilmiştir.
Üç cephede üç âyet, sağ cephedeki musluk üzerinde besmele-i şerife ve sol cephedeki musluk üzerinde de bir âyet yazılıdır. Uzun süredir suyu kesik olan çeşmenin sol baştaki küçük çeşmenin aynataşı üstünde Besmele-i şerife kemerin üstünde:
"Ve cealnâ mine'l-mâi külle şey in hayya"
Büyük çeşmenin ayna taşı üstünde:
"Ve yüskavne fîha ke'sen kâne min echare necihâ"
Soldaki küçük çeşmenin kemeri üstünde:
"Ve Sekahüm rabbühüm şarâben tahûra"
Ayna taşı üstünde:
"Aynen fiha tüsemmâ selsebilâ" 1330 yazılıdır.
SADRAZAM SEYYİD
HAŞAN PAŞA ÇEŞMESİ
1311(1893): Şehzadebaşı Kalenderhane kurbunda Darülhadis arsası karşısındaki sokak içersinde Deruni Mehmed Efedi türbesinin mukabil köşesindedir. Kitabedeki tarih, tamirine aittir ve aynen şöyledir:
Sahibülhayrat ve’l-hasenat
Sadrazam Esseyyit Haşan Paşa
1311(1893)
Kesme taştan yapılmış büyük bir köşe haznesinin bir tarafındadır. Basik iki sütun üzerine oturtulmuş arım daire biçimindeki kemerinin altında kitabe, daha altında ayna taşı ve teknesi ile görünüşü eski bir mağara kapısını andırmaktadır.
Halen mamurdur.
YAVUZ ERSİNAN MAHALLESİ ÇEŞMESİ
1299(1881): Unkapanı kurbundadır. Cephesi kesme taştan yapılmış haznesinin üzeri Marsilya kiremidiile örtülü ve iki büyük ağaç gölgesine sığınmıştır. Beş beyitlik tarih kitabesi ifade ve imla yanlışlarıyla dolu ve ikinci bir kitabecik de şu nasihatle nihayet bulmaktadır:
Sakisi, gırbası yoktur; fi sebilillah sebil
İtmeyin kavga, niza' hiç o da alsın, sen de al!
1299(1881)
Kitabesinin tarih beyti şudur:
Hadiya cevherle yazdım tarihi bünyadını
"Himmet ile aktı taze Çeşmeye abüzülâl"
1299(1881)
Çeşme halen muattaldır. Musluğu koparılmış, tekne taşı dağılmıştır.
EĞİNLİ KASAP BAŞI MEHMED AĞA ÇEŞMESİ
1314(1896): Kadırga'da Şehsüvarbey çıkmazındadır. Üçer bölümü iki satırdan ibaret kitabesi güzel bir sülüsle mermer üzerine hakkedilmiştir. Kitabenin üzerine oturtulduğu mermer bir çerçeve köşeleri zarif birer rozet ve ortası yarım
Yavuz Er Sinan Camii...
ve oluklu üstüvane şeklinde kabartma süslüdür. Bu kitabe, çeşmenin Yaver Müşir Asaf Paşa tarafından ikinci binasına aittir ve aynen şöyledir:
Eğinli Kasap Başı Mehmed Ağa idi evveli bani
Mahvolup bir masura suyu hem nâmü nişanı
Evkafından bulup çıkardı bu mahallenin eimmânı
Yaveri ekrem hazreti Asaf Paşa Müşiri sani
İlâhî âb vü ecdadımın olsun cennet mekânı
Yaptırıp bu çeşmeyi oldu bânii sani
Gurre-i Muharrem 1314 (1896)
ALMAN ÇEŞMESİ
Sultanahmet Meydanında, Sultan Birinci Ahmed Türbesi karşısındadır. Alman imparatoru II. Wilhelm'in 1898 yılında İstanbul'a Sultan İkinci Abdülhamid'in misafiri olarak ikinci gelişinin bir hâtırası olarak 1900 yılında yapılmıştır. Çeşmenin yerinde Vak’ay-i Vakvakiye olayında idam için kullanılan Çınar ağacı (Şecere-i Vakvak) bulunuyordu. Çeşmenin Almanya'da yapılan parçaları İstanbul'a getirilerek bugünkü yerine monte edildi. Açılış töreni de 1 Ocak 1901 (14 Ocak 1316) tarihinde yapıldı. Yabancı bir sanat eseridir. İstanbul'da bir benzeri daha yoktur. Çok süslü bir çeşmedir.
Yapının tasarımının II. Wilhelm'in bir deseni üzerine geliştirildiği, planların Ki-ser'in özel danışmanı mimar Spittia (1842-1902) tarafından çizildiği ve yapımının mimar Schoele'ye verildiği bilinmektedir. Yapının mimarları arasında ayrıca mimar Carlitzik ve İtalyan mimar Joseph Antony de vardır.
Çeşmenin sekiz dilimli ve kemerli kubbesi, sekiz adet parlak ve ebruli yeşil somaki mermer sütun üzerine oturmuş haldedir. Tunçtan kabartmalı sütun ayakları, nakışları, kuşak ve çemberleri Alman üslûbunda yapılmıştır. Kubbe içi altın, üst kısmı renkli mozayiklerle süslüdür. Büyük kubbenin altındaki altın mozaik kaplı ikinci mermerden kubbesi ise su deposunu örtmektedir. Su deposunun üstündeki plâkada Almanca olarak yedi satırlık şu yazı yer almıştır:
"Wilhelm II Deutscher Kaise: stiftete diesen Brunen in dank barer Erinnerung an seinen Besuch be sei-net majestat dem Kaiser de Osmanen Abdul-Hamid II im Herbest des Jah-res 1898"
Türkçesi: Alman Kayzeri II. Wilhelm 1898 yılı sonbaharında Osmaniı padişahı haşmetli II. Abdülhamid nezdine ziyaretinin şükran hatırası olarak bu çeşmeyi yaptırdı."
Kemerlerde ayrıca yeşil üzerine II. Abdülhamid'in dört adet tuğrası ile Prusya mavisi üzerine II. Wilhelm'in dört adet armasını taşıyan sekiz madalyon bulunmaktadır. Sekiz köşenin yedisinde musluk vardır. Sekizinci köşedeki sekiz basamaklı bir merdiven ile çeşmeye çıkılır. Kubbenin her eteği ve kemerinde birer beyit yazılıdır. Seraskerlik müsteşarı şair Ahmed Muhtar Bey'in 16 mısralık H. 1316 tarihli kitabesini hattat Mehmed İzzet Efendi yazmıştır.
Tarihi kitabesi şöyledir:
Bi beder tarihi caridir lisanı tülden
"Oldu bu çeşme mülakata ne dilcû yadigâr...
1316(1898)
AŞÇI BAŞI MEHMED AĞA ÇEŞMESİ
1317(1899): Şehzadebaşı ve Vefa arasında Molla Hüsrev Camiine bitişik (Taş Tekneler) denilen akar acı su çeşmesidir. Mehmed Ağa bu çeşmenin ikinci banisidir. Kitabeinde görülen 1317 tarihi vakfının geliriyle Şakir Hoca adında bir zatın yaptırdığı tamire aittir. İlk inşa yılı malum değildir. Hayvan sulamaya elverişli olan yalağı son zamanlarda molozla doldurularak körletilmiştir. Kitabesi aynen şöyledir:
Veminelmai..
Bâni-i sânisi bu mecrayıâbıtelh'in Aşçı Başı Mehmed Ağa'dır
Niyyeti hem hâlisa galle-i vakfiyle de Şakir Hoca tamirini etti icra
Lütfedip ruhuna oku fatiha
1 Rebiulevvel 1317 (1899)
GÜLHANE PARKI ÇEŞMESİ
1329 (1911): Gülhane Parkı içerisinde çocuk bahçesinin altındaki büyük sarnıcın yanıbaşındadır.
Üzerindeki dört satırlık bir kitabeden şehremanetince ihya edildiği anlaşılmaktadır. Kitabe budur:
Âb-ı hayatın aynı olan iş bu çeşmenin
Âsâr geçti varmadı kimse farkına
Buldu Emanet eyledi ihya müceddeden
Verdi hayat doğrusu Gülhane parkına
1329(1911)
MUSTAFA RASİM BEY ÇEŞMESİ
1340 (1921): Ahırkapı, odun iskelesinde deniz kıyısındadır. Üzerindeki kitabe bunun ikinci binasını göstermektedir. İlk banisi belli değildir. Halensusuzdur. Üslûbu klasiktir ve tarihi şu iki satırcıktan ibarettir:
Sahibülhayrat bânü sâni Mustafa Rasim Bey
1340(1921)
EYERCİBAŞI MEYDAN ÇEŞMESİ
Koska’da Çobançavuş Camii'nin üst tarafındadır. Üzerindeki iki satırlık bir kitabeden Eyercibaşı, sonraîstanbul Ağası tarafından yapıldığı anlaşılıyorsa da tarihi olmadığından bu iki sahibi hayrat kimler olduğu bilinemiyor.
Çeşme Türk klasik üslublunda yontma taştan yapılmış ve halen teknesi zemin den aşağıda kalmıştır. Kitabesi aynen şudur:
Durmuşidi mai havanı eyercibaşının
Sonra İstanbul Ağası akıtıp etti revan
ARAPZADE
ABDURRAHMAN EFENDİ ÇEŞMESİ
Kumkapı'da Behramçavuş Camiine çıkan sokağın başındadır. Üçüncü Ah-med'in başimamı ve bilfiil Rumeli kazaskeri iken ölen Arapzade Abdurrahman Efendi tarafıdan ihya edilmiştir. Yapıldığı yıl belli değildir. Çeşme harap değilse de suyu kesildiğinden mamur da denilemez.
ELHAC MAHMUD AĞA ÇEŞMESİ
Sultanahmet civarında Nakilbent Camii yakınında köşe başındadır. Tülbenda-ğasının biraderi Elhac Mahmud Ağa yaptrmıştır. Tarihsizdir ve muattaldır. Kitabesi aynen şudur-.
Sahibülhayrat Tülbentağasının biraderi Elhac Mahmud Ağa
VALİDE KETHÜDASI ÇEŞMESİ
1120(1708): Süleymaniye civarında Dökmeciler Hamamı kurbundadır. Bir evin altında kalmış ve bugün musluğu koparılmış, sudan mahrum halde bulunan bu çeşmeyi yaptıran Valide Kethüdalarından Elhac Mehmed Ağa'dır. Ayna taşının üst ve kitabesinin alt kısmındaki kabartma ve oyma yelpaze şeklindeki tezyinatıyla güzel bir görünüşe malik olan çeşmenin Şair Şehdi'ye ait iki kıtalık kitabesinin tarih beyti şudur-,
Şehdiya bu hayr içün tarihtir
"Cuyibarı Çeşme-i ayni hayat"
1120(1708)
Süleymaniye Civarındaki
Valide Kethüdası Çeşmesi...
DARÜLHADİS ÇEŞMESİ
1138(1720): Şehzadebaşı'nda Damat Nevşehirli İbrahim Paşa Darülhadisinin sebili ittisalindedir. Türk Klasik Mimari üslubundadır. Üzerinde biri Raşid in iki kı-talık, diğeri Tâib'in dört kıtalık iki kitabe vardır.
Birincinin tarih beyti şu:
Zebanı lülesi der teşneye tarih içün Raşid
"Su iç bu çeşme-i Damad İbrahim Paşa'dan"
1133(1720)
Ötekisi de bu:
"Zülâli birrü ihsanından İrahim Paşa'nın"
1133(1720)
"Içüp şad eylen ervahı utaşı ehli imanı"
1133(1720)
SULTAN BİRİNCİ MAHMUD ÇEŞMESİ
1148(1735): Topkapı Sarayı üçüncü avluda. Kuşhane kapısı ittisalinde, muattaldır. Kitabesi aynen şudur:
Sirapsazı çeşme-i şahı cihanı sormam
Lepteşnegâne lâyık değildir geçmesi
Der lülesi âmed-şüde tarihini bi-iştibah
"Bu membai zemzemdir iç Sultan Mahmud Çeşmesi"
1148(1735)
FEYZULLAH AĞA ÇEŞMESİ
1206(1791): Topkapı Sarayı Hırka-i Saadet Hasoda önündeki avludadır. Halen muattaldır. Kitabesi şudur:
Sahibülhayrat ue’l-hasenat Hanei
Hassa ağalarından saadetlû Feyzullah Ağa bu mahalle
Bu çeşmeyi hayrat etmiştir.
Sene: 1206(1791)
SÜLEYMANİYE MEYDAN ÇEŞMESİ
1207(1792): Süleymaniye Tiryaki Çarşısının baş tarafındadır. Mahruti örtüsünün altında meydana ihtişamlı bir görünüş veren bu büyük haznenin üç yüzü ka-
pah; bir yüzü, tekne taşı yerden aşağıda kalmış, bir muslukla çeşmecikten ibarettir. Kesme taştan yapılmıştır. İki köşe ve ön yüzündeki celi sülüsle yazılmış kitabesi "Su" ve "Çeşme'yi öven ayetlerle bezenmiştir. Halen mamur ve suyu caridir.
SULTAN İKİNCİ MAHMUD ÇEŞMESİ
1235(1819): Çemberlitaş civarında Emin Sinan Camii arka kapısının ittisalinde, muattaldır. Büyük bir hazne yüzüne kaplanmış düz mermer ayna taşını basit bir çerçeve için aldıktan sonra geniş pervazının üstüne talik yazılı kitabesi oturtulmuş ve kitabenin ortasına madalyon içinde bir tuğra yerleştirilmiştir. İki buçuk kı-talık kitabenin tarih beyti şudur:
" Böyle işrabet utaşa İzzeta tarihini
"Çeşme-i vâlâ binayi Şah Mahmuüşşiyem"
1235(1819)
HACI MEHMED ÇEŞMESİ
1280(1863): Bab-ı Âli, Yeşildirek Karakolu karşısındaki arsada kitabesi görülmüştür. Bundan vaktiyle Mahmud Paşaya ait çeşmenin ittisalindeki hanın sahipleri tarafından ihya edildiği anlaşılıyor. Hanın Ağası Hacı Mehmed, inşaya sebep ve delil olmuş, tarih mısrası şöyledir:
Sultan Il.Mahmut Çeşmesi...
Geldi bir merd-i güzin sıhhat-i âli Âbâ aşkına
Oldu badi ağay-ı han Hacı Mehmed inşasına
1280(1863)
HACI HAFIZ AHMED EFENDİ ÇEŞMESİ
1307(1884): Keresteciler, Sebze hali karşısında, muattaldır. İlk yaptıranı Fatih Sultan Mehmed, İkincisi Mısırçarşılı Hacı Hafız Ahmed Efendi olduğuna dair üzerinde dört satırlık bir kitabesi vardır.
BODRUM ÇEŞMESİ
1311(1893): Küçükpazar. Bodrum Camii alt tarafında Kıble Sokağı köşesin-dedir. Âdi tuğla ile örülmüş hazne duvarı yüzüne yerleştirilmiş küçük bir kitabe:
Sahibülhayrat ve’l-hasenat bâni-i sâni ruhları şad olsun
şeklinde duadan ibaret olduğundan kimler tarafından yaptırıldığı belli değildir. Halen suyu akmakta ve kullanılmaktadır.
ÜÇ MİHRAPLI CAMİ MEYDAN ÇEŞMESİ
1332(1913): Küçükpazardaki Fatih Sultan Mehmed'e ait camiin köşesinde-dir. Sekiz vecihli ve üstü kurşun kaplıdır. Halen mamur ve suyu caridir.
MEHMED AĞA ÇEŞMESİ
Tarihsizdir: Kadırga civarında Kâtipsinan Sokağı ortasındadır. Kesme taşan yapılmış, teknesi kırık, musluğu koparılmış, muattaldır. Kitabesinin üzeri serpme çimento ile okunmaz hale konulmuş olduğundan yalnız banisinin Mehmed Ağa isminde bir hayır sahibi olduğu öğrenilebilmiştir. İhyası arzu olunur.
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN ÇEŞMESİ
974(566) dan önce: Marpuççular Sokağında Alaca Mescit (Çelebioğlu Alâed-din Câmii) avlu kapısında bulunuyordu. Yaptıran Kanuni Sultan Süleyman'dır. 1950'li yıllara kadar suyu kabaca ve boşuna akmakta idi. Sonra ortadan kalkmıştır. Kitabesi şu üç kelimedir: Saibülhayrat Süleyman Han.
RUKİYE KADIN ÇEŞMESİ
1151(1738): Eminönü'nde Yenicâmi türbeleri duvarındadır. Sultan Üçüncü Ahmed Han, kızı Hatice Sultan öldüğü vakit, ruhu için annesi Rukiye Kadın, yaptırmıştır. Mermerdendir. Vakanüvis, şair Şakir Hüseyin Bey in söylediği dörder beyitlik iki kitabenin tarih beyitleri şunlardır:
I-
Teşnegân Şakir okurlar su gibi tarihini
"Gel zülâli zemzem iç bu çeşmesarı nura ma»
1151(1738)
Bodrum Çeşmesi
Bodrum camii alt tarafında.
Kıble Sokağı köşesindedir...
Şakira hatmi dua ile dedim tarihini
«Ma zülâlü zemzem iç bu çeşmesarı nuran»
1151 (1738)
BİRİNCİ ABDÜLHAMİD ÇEŞMESİ
Bahçekapı'da Birinci Abdülhamid tarafından 1777 yılında yaptırılmıştır. Çeşmenin yeri Dördüncü Vakıf Han’ın inşaat alanına girince, han yapılırken çeşme buradan sökülmüş, Gülhane Parkının karşsında Zeynep Sultan Camiinin önüne kurulmuştur. Üstü saçak çatılıdır. Ortada kubbeli bir sebil, yanlarda sebile bitişik iki çeşme vardır. Sebildeki ve çeşmelerdeki yazılar Yesârî Mehmed Efendi tarafından yazılmıştır.
EMİNÖNÜ'NDE KÜLTÜR...
Eminönü Kütüphaneleri...
MURAT MOLLA KÜTÜPHANESİ
775 tarihinde Kazasker Murat Molla tarafından tesis edilmiştir. 5 bin basma ve 4 bin yazma kitabı vardır. Ziyaret günleri ayın gün ve saat.
Adres: Fatih, Çarşamba, Murat Molla cad. No. 14.
RÂGIP PAŞA KÜTÜPHANESİ
1762 tarihinde Ragıp Paşa tarafından tesis edilmiştir. Bina, orijinal bir yapı tarzı taşır. Okuma salonu duvarları boydan boya nefis çinilerle kaplıdır. 6300 adet kitabı olup, 9-17 saatleri arasında okuyucuya açıktır. Cumartesi saat 13’ten başlamak üzere 1,5 gün kapalıdır. Burada bir de çocuk kütüphanesi kısmı vardır
Adres: Lâleli Ordu cad. No. 225.
SÜLEYMANİYE KÜTÜPHANESİ
Süleymaniye Camii medreselerinde 1927 tarihinde tesis edilmiş ve vaktiyle Kanunî Sultan Süleyman tarafından Süleymaniye Camii içinde tesis edilmiş olan kütüphane, bu kütüphanenin nüvesini teşkil etmiştir. Zamanla, muhtelif sebeplerle çeşitli yerlerden nakledilen kütüphanelerle, Süleymaniye Kütüphanesinin kitap miktarı artmıştır. Müessesede 74.000 yazma ve basma kitap mevcuttur. Haftanın yedi günü saat 9-19 arasında açık olup, yalnız her ayın ikinci salı günü temizlik için kapalıdır. Giriş serbesttir.
Adres: Süleymaniye Elmaruf Mahallesi Ayşekadın Sokak No. 35
NURUOSMANİYE KÜTÜPHANESİ
Nuruosmaniye Camii avlusunda müstakil binadır. 1755 tarihinde kurulmuştur.
Okuma salonu nefistir. 7800 adet kitabı vardır.
Adres: Nuruosmaniye Camiî avlusu.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ KÜTÜPHANELERİ
Bu kütüphaneler, İstanbul Üniversitesi içinde bulunan Merkez Kütüphanesi Seminer Kütüphanesi, Genel Kütüphane ve Eski Eserler Kütüphanesi gibi ayrı ayrı birimlerden ibarettir.
Eski Eserler Kütüphanesi, Darülfünunla birlikte tesis edilmiş ve bilahare müstakil binaya taşınmıştır. Yıldız Yazma ve arşivinin, İbnülemin Mahmud Kemal İnal'ın ve daha bir çok ilim adamının da kitaplarının yer aldığı bu kütüphanede 17748 yazma ve 135.000 basma kitap vardır. Resmî çalışma saatlerinde açıktır. Binası şu anda restore edilmektedir.
Adres: Bayezid Süleymaniye cad.
HACI SELİM AĞA KÜTÜPHANESİ (SÜLEYMANİYE KÜTÜPHANESİNE BAĞLI)
1781 tarihinde Selim Ağa tarafından tesis edilmiştir. 9500 kitabı vardır. Üsküdar’da hizmet vermekte olup, Süleymaniye Kütüphanesine bağlı olarak çalışmaktadır.
Adres: Üsküdar, Atlamataşı cad. No. 21.
ARKEOLOJİ MÜZESİ KÜTÜPHANESİ
Gülhanede Arkeoloji Müzesi binasındadır. Resmî mesai saatlerinde hususî mü-sade ile girilir, 25.000 cilt kitabı vardır.
Adres: Gülhane Arkeoloji Müzesi binası.
TOPKAPI SARAYI KÜTÜPHANESİ
Topkapı Sarayı içinde, sarayın ilk kurulmasında tesis edilmiş bulunan Saray Kütüphanesi, sonradan çoğalan kitap ve ilâvelerle, bu isim altında toplanmıştır. 19.000 cilt çok nefis ve kıymetli kitabı vardır. Resmî çalışma saatleri içinde hu-sasî müsade ile girilir.
Adres: Topkapı Sarayı içinde.
TÜRKİYAT ENSTİTÜSÜ KÜTÜPHANESİ
Edbiyat Fakültesi nde tesis edilen bu kütüphane, bilahare Bayazıt’ta Haşan Paşa Medresesi ndeki müstakil binasına taşınmıştır. 50.000 cilt kitabı vardır. Resmî çalışma saatleri içinde hususi müsaade ile girilir. Bilhassa Türk Dili ve Tarihine ait kolleksiyonları zengindir.
Adres: Bayazıt, Vezneciler. Haşan Paşa Medresesi.
BAYEZİD DEVLET KÜTÜPHANESİ
Bayezid de, Cami nin karşısında İmaret Sokak 18 numaralı binada, Kültür Bakanlığına bağlı bir halk kütüphanesidir. 1882 yılında İkinci Abdülhamid tarafından Hacı Cihan Bey'e kurdurulmuştur.
Kütüphanenin bulunduğu yapı ise Sultan İkinci Bayezid tarafından 1501 yılında Bayezid Camii'nin külliyesi olarak yaptırılmış ve imarethane bölümünün bu yerine "Kütüphane-i Umumî" adı verilmiştir. 400 metrekarelik bir alanda ili fil ayağına dayanan 6 kubbeli yapı, 5 yıl içinde tamamlanmış ve hizmete açılmıştır.
Rivayetlere göre, İkinci Bayezid bu yeri, zamanın en büyük Hattatı Şeyh Hamdullah'a verdiği sözü yerine getirmek için yaptırmış, fakat sonradan aklını çelenlerin tesirinde kalarak; "Kütüphane-i Umumî yapılagele... Müminlerin feyizlerinin artması gerek,.." diyerek kararını değiştirmiş, sonradan da verdiği sözün yerine gelmesi için de bir gün Şeyh Hamdullah'ı huzuruna çağırarak düşüncesini öğrenmek istemiştir. Hattat Şeyh Hamdullah da dizlerine kapanarak, burada talebeler yetiştireceğini söyleyince de İkinci Bayezid, ayaldarı dibindeki ünlü şeyhin omuzlarını okşamış ve şöyle demiştir:
"-Git. orada istediklerini yerine getir, kendin gibi ustalar yetiştir!."
Hemen ertesi gün sabah namazından sonra buraya yerleşen Şeyh Hattat, burada en güzel ve eşsiz yazılarını huzur içinde yazıp hazırlamaya başlamış, verdiği sadık kalarak şakirtlerini yetiştirmiş, onlara feyz vermiş ve kendisi gibi usta-
suze o Arkeoloji Müzesi Gravürü.,
lan sanata, tarihe hediye etmiştir
Evvelce İstanbul'un en eski ahşap binası olarak bilinen bu yer, cami ile beraber restore edilmiştir (1753). Karamürsel'den Ot taşları ve Fransa'dan diğer malzemeler getirtilerek Ohannes Usta tarafından yeni baştan inşa edilmiştir.
İkinci Abdülhamid'in vediği özel emir ve müsaade ile (1882) Maarif Nezâretine devredilen bu kütüphane, bundan sonra sadrazam ve nazırların toplanma yeri olmuştur. Bu sebeple, adı "Muhitul-Maarif" olarak değiştirilmiştir. V.Meh-med (Reşad), VI. Mehmed (Vahdeddin) ve Halife İkini Abdülmecid çok defa burada toplantılara başkanlık etmişlerdir. Cumhuriyet tarihinde de toplantılar için ayrılmıştır. Bina Vakıflara devredildikten sonra (1946), Kütüphane olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu tarihî yapının Bakırcılara bakan ön kısmı, Bayezid Meydanının tanzimi sırasında, Belediye Başkam Haşim İşçan (1965) emriyle yıkılmış. ancak Yüksek Anıtlar Kurulunun müdahalesi üzerine yıkım işi yarıda kalmış ve değerli bina yıllarca böyle viran halde bırakılmıştır. Yıllarca uğraşıldıktan sonra burayı, Kütüphane yeniden almıştır. Halen inşaatı devam etmektedir.
^fe
Beyazıd Devlet Kütüphanesi, İkinci Abdülhamid'in vediği özel emir ve müsaade ile (1882) Maarif Nezâretine devredildi.
Bundan sonra sadrazam ve nazırların toplanma yeri olmuştur...
Bayezid Kütüphanesi’nin diğer bir özelliği de mevcut kitap ve benzerinin burada ciltlenmesi, tamir edilmesi ve basılması idi. Kütüphane'de 500 bine yakın yazma ve basma kitap ile dergi ve gazete koleksiyonları mevcuttur. 1962 yıllarındaki sayımda 335.802 kitap, 15.474 sürekli yayın, 111.119 yazma, 39.750 eski harfli basma 1180 pul, 46 banknot, 32.436 kartpostal ile fotoğraf, 1000 afiş bulunuyordu. Kitap ile gazete ve dergi okunan ayrı ayrı salon ve odalar vardır.
Cumartesi ve Pazar günü de dahil her gün saat 9-17 arasında kütüphane açıktır. 14.000 yazma ve 140.000 de muhtelif dillerde basma kitap vardır. Ayrıca bir de çocuk kütüphanesi mevcuttur. Hakkı Tarık Us Kütüphanesi de bu kütüphaneye nakledilmiştir.
Adres: Bayezid İmaret Cad. 21.
ATIF EFENDİ KÜTÜPHANESİ
İstanbul'da Şehzadebaşı'nda Vefa Caddesindeki büyük vak.f u Başdefterdar Mustafa Atıf Efendi (? -1742) tarafından 1741 vd.nd kuruldu. Kütüphane binası da XVIII. yüzyıl Türk Mimarî eserleri ^ olacak ^elliktedir. Kütüphane, dikdörtgen biçimindi 48 kişilik
s, bu odanm ÜÇ çan,„d, yer alan beş sofa, kitap hâzinesi w ’
lennrn o armalar, 1Çm yap,İmiş üç ayr, ek binadan oluşur. Duvarlar ™ araşma kesme taçtandir. Kap,s. Vefa Caddesi üzerindedir, büyük ve keme i d Kap™ mermer kitabesinde -Dafül-Kutüb-i Aid 1289 (1872|- “
“^ ^ “* S*- Bu eblizden kütüphane bahçe „e Çiktür. Bahçeden gmimce kamdaki bodur bir kuleye benzeyen köçek bZ okum, salonudur. Salona bahçeden alt, basamakl, bir merdivenle girdir Merdî »enden az ötede, ek evlerden birine bitişik küçük bir de çeşme vardir Okuma sa
Atıf Efendi Kütüphanesi...
(Mayıs 2003)
lonuna girilirken, sağdaki duvar üzerinde vakfiyenin özetini taşıyan şu kitabe vardır:
Yine Eminönü’nde bulunan,
"Hâzihi hulâsatü'l vakfiye el-Hamdü lillâhi ve’ssâlâtü âlâ nebiyyihi ve alihi. Vakfiyye-i mamulün- bihande zikr ü tasrih olunduğu üzre kütüb-i mevkutem taleben anmarazati'llâh manâsı ile ihyâsına muvaffak olduğum işbu kütüphanemde hıfz-olunup kütüb-i mez-kûre istinsah ve istifade tariki ile rehin ile olursa dahi veçhen minel-vü-cuh taşra çıkarılup bir kimseye verilmeye. Müsteid ve mütedeyyin üç kimse hâfız-ı kütüb olup hizmet-i lâzi-melerine bizzat kıyam idüp, vekil nasb eylemiyeler ve kütüphanem ittisalinde bünyad idüp sükenasını şart eylediğim üç bâb kagir menazilin her-birinde sakin ve hafiz-ı kütüblük cihâ-tına mutasarrıf olmaları menâzil-i meşrutalarında bizzat sakin olmaları ile meşrut ola ve eğer hilâf-ı şart-ı mezkûr menâzil-i mahsuslarında sakin olmazlar ise, cihatları ref ve ha-ne-i meşrutalarda sakin olmağa ragib ve hizmet-i lâzimelerini edaya kaadir mutemed kimselere verile. Hulâsa-i
I.Abdülhamit Kütüphanesi...
(Mayıs 2003)
kelâm hafız-ı kütüblük ciheti bizzat hâne-i mezkûrelerde sakin ve mutavaattın olmaları ile meşrut ola ve hâfız-ı kütüb-lik cihâtının örf-i beled gibi kast-ı yed-i hilâ-fin şartım olmağla kasr-ı yed murad edenlere ruhsat verülmeyüb eğer izhar-ı fütur ¡derlerse cihet-i ref şurût-i mezkû-reye müraı bir kimesneye tevcih oluna ve hâfiz-ı kütüblik hizmeti vakfeylediğim, kütb-i mutebere muhafazasından ibaret bir mânâ olmağla, hizmet-i mezbureye kaim olanların mutemed kimselerden olması lâzime-i halden olub, hâfiz-ı kütüb-lerin birisi bi emrillâhi teala fevt oldukta örf-i beledde kıyasen sabi oğluna verildiği la muhalühü âhiri tevkile muhtaç ve vekili olan kimse bizzat cihet-i merhumenin mutasarrıfı olmadığına binaen hizmetinde kusuru emr-i bedihî olmağla vech-i meşruh üzere hâfız-ı kütüblük edâ-yı hizmet-i meşrutaya müstenid olmayan sabi oğluna tevcih olunmaya ve sah ile cumadan maada haftada beş gün tulû-i şemsden bir saat mürurundan gurûb-i şemse iki saat kalınca kütübhanem kapısı kapanmıya ve hâfiz-ı kütüb olanlar müderrisin-i kiram ve kuzat-ı zevil ihtiram ve eimme ve müezzinin ve kayyum olmaya fasih kelâm şurût-i meşrutam üzre sabahtan akşama dek edâ-i hizmet-i mezkûreye mâni hizmeti olmaya ve hâfiz-ı kütüb olan üç kimsenin mâni-i şeriyeleri olmadığı halde her gün maan kütüphanemde mevcu bulunanlar ve mütevelli olanlar, şart-ı mezkûreye mücaraatla ihtimam-ı tam ideler. Hemen beddelehû bâ dema semaa fe innema ismehu alellezine yüb bedelûne înnallahü semiün âlim. Sene (1154) (1742)".
Okuma salonuna girer girmez sol yandaki demir kapı kita hâzinesinin girişidir. Kitap hâzinesinin okuma salonuna bakan iki ufak penceresi vardır. Okuma salonu yedi tane beşik kubbe ile kapatılmıştır. Dış kısım, külah biçiminde, üstü kiremitle örtülü bir külah çatı biçimindedir. Kitap hâzinesinin okuma salonuna açılan kapısı üzerinde "Yahya" imzalı 1155 (1742) tarihli şu levha vardır:
"'Fallâhü hayrün hâfizan ve hüve erhamü'rrâhi-min"
Bu levhanın üzerine de Yesârizâde'nin talik hat ile yazılmış bir Besmele-i şeri-fe’si asılıdır. Kitap hâzinesinin salona bakan penereleri üzerinde tahta üstüne yapıştırılmış kâğıtlarda iki tuğra vardır. Bunlardan birisi Hazret-i Mevlânâ'ya, diğeri ise Muhiddin-i Arabi’nin adına düzenlidir. Mevlânâ tuğrasının metni 1210 (1795) tarihini taşır.
Bu Atıf Efendi ahfadından Ömer Vâhid Efeni’nin kızı Emetullah Hanımın eseridir. Muhiddin-i Arabi'nin tuğrası ise Ömer Vâhid Efendinin tuğrakeşi Mustafa Efendinin elinden çıkmadır, tarihi 1189 (1775)dir. Okuma salonunda bunun dışında bir kaç levha daha asılıdır. Bu levhalar şunlardır:
"Ebûbekirzâde Derviş Mehmed'in "Ültübu 1-ilme mine'l-mehdi ile'l-lâhd" levhası, Sikke-i hümâyûn hattatı, Hacı Süleyman Efendizâde, Hacı İsmail Efendinin Besmele-i Şerifesi, Divan-ı Hümâyûn Hacegânından Mehmed Emin Efendinin 1195 (1781) tarihli imam Burhaneddin Zernucî'nin "Talimul-müteallim" kitabından nakledilen Hadis-i Şerif levhası, hattatı bilinmeyen "Fetebarekallâhü" ahse-nü'l-Hâlikîn" levhası, imzasız bir Kelime-i Tevhid. Kitap hâzinesinde rutubeti önleyecek özel bir tertibat ardır. Kütüphane'de İslâmî ilimler edebiyat ve tarih konularındaki eserler ço ğunluktadır. Basma kitapların dökümü şöyledir:
Türkçe 7521 kitap,
Eski harfli Türkçe, 507 kitap,
Arapça ve Farsça 460 kitap,
Diğer dillerde 181 kitap.
Yazma eserlerden 336'sı Türkçe, 2406’sı Arapça, 84 ü Farsça.
Kütüphanedeki eserlerin konularına göre dökümü ise şöyledir:
Genel Konular: 1467
Felsefe ve Ahlâk: 713
Din: 1923
Sosyal Bilimler: 1652
Dil: 776
Nazarî Bilimler: 457
Tatbiki Bilimler: 682
Güzel Sanatlar: 247
Edebiyat: 3526 ,
Tarih Coğrafya Biyografisi: 537
Yekûn: 12.980
9-17 saatlerinde açık olup, Ekim Haziran aylarında hafta tatilini pazartesi günü öğleden sonra başlamak üzere yapar.
Adres: Şehzadebaşı, Vefa cad. No. 44
DEMİRYOLU KÜTÜBHÂNESÎ
1890 eylülünde Bahçekapı'sında Şekerci Hacı Bekir Ağanı meşhur şekerci dükkânı karşısında açılmış büyük bir kütübhânedir; demiryolu şirketinden emekliye ayrılmış, adını tesbit edemediğimiz bir memuru tarafından, adından da anlaşılacağı gibi, Sirkeci Garından Avrupa’ya doğru yola çıkacaklara bütün yabancı dillrde her çeşidinde kitap, mecmua ve gazete satmak gayesi ile açılmıştı. İstanbul kartpostalları, küçük İstanbul hediyeleri, İstanbullular için de en iyi kırtasiye mallan ile mekteb kitapları, Türkçe yayınlar bulunduran hakikaten pek mükemmel bir müessese di. Hamidiye imaretinin köşesinde bulunduğunu Dördüncü Vakıf Han inşâ edilmek üzere adı geçen imaret yıkılırken bu kitabcı dükkânının da kaldırıldığını tahmin ediyoruz.
AHMED III. KÜTÜPHANESİ
Eminönü’nde Topkapı Sarayında üçüncü bahçede bulunan ve II. Ahmed'in yaptırdığı kütüphane (1719), Üçüncü Enderun kapısının arkasında olduğu için Enderun Kütüphanesi adı ile de tanınır.
Ayasofya Kütüphanesi, başlı başına bir yapı olarak tasarlanmakla birlikte, caminin güneyindeki iki payandanm arasına inşa edilmiştir.
AYASOFYA KÜTÜPHANESİ
Ayasofya camii bitişiğinde Birinci Mahmud (1730-1754) tarafından kurulmuş olan kütüphane. Şimdi kitapları Süleymaniye kütüphanesindedir.
Vakfiyesi 1152/1740’ta düzenlenmiş ve 21 Nisan 1740'ta açılmıştır. Bu dönemde kütüphanede 4.000 civarında kitabın bulunduğu Vakanüvis Subhî Mehmed Efendi tarafından belirtilmektedir. Kütüphanenin dördü yazma biri de basma olak üzere beş tane kataloğu vardır. 1968'de mevcut kitapları Süleymaniye Kütüphanesine nakledilmiştir.
Türk kütüphane binalarında rutubetin önlenmesi gayesiyle hava akımını sağlamak için alt kısımların boş bırakılması, geleneksel bir mimari uygulama iken burada böyle bir yer seçimi şaşırtıcıdır...
Ayasofya Kütüphanesi, başlı başına bir yapı olarak tasarlanmakla birlikte, caminin güneyindeki iki payandanın arasına inşa edilmiştir. Türk kütüphane binalarında rutubetin önlenmesi gayesiyle hava akımını sağlamak için alt kısımların boş bırakılması, geleneksel bir mimari uygulama iken burada böyle bir yer seçimi şaşırtıcıdır.
Kütüphanenin girişi ve okuma odası, caminin sağ tarafındaki sahnın içine inşa ettirildiğinden, kitapların muhafazasına ayrılan müstakil binanın cami haricinde kalan bu payandaların arasına isabet ettiği düşünülebilir. Burası barok üslupta harikulade bir işçiliğe sahip bulunan tunç şebekelerle cami hariminden ayrılmıştır. Bu tunç işçiliğine, daha gerideki kubbeli giriş holünün kemerleri ve kapısında da rastlanır. 90 derecelik dik bir açı yapan dar koridor, kemer kısmında "besmele bulunan bir kapı ile kitapların muhafaza edildiği hazine bölümüne açılır. Burası ince mermer sütunlarla ayılmış ve ilki kubbeli, İkincisi ise hafifçe yüksek seki halinde olup aynalı tonozla örtülüdür. Kubbeli bölümün ortasında sedef kakmalı,
nakışlı ahşap kitap dolabı yer almaktadır.
Ayasofya Kütüphanesi, tunç şebekeleri kadar içindeki nakışlar ve duvar çinileriyle de tanınmıştır. Ancak bu çiniler binayla aynı tarihte yap.lmam.ş olup 16 yy'dan itibaren imal edilen farklı üsluptaki parçalardan meydana gelmektedir Duvarlara devşirme İznik, Kütahya ve Tekfur Sarayı atölyelerinde imal edilmiş çiniler konulmuş, aralarına İtalya Faenza çinileri yerleştirilmiştir. Burada eski çinilerin içindeki bilhassa servi motifli pano son derece kıymetlidir. Kitap hâzinesi kısmındaki dolap aralarında da çiniler bulunmaktadır. Kubbe kasnağım kuşatan celi sülüs hattıyla yazılmış Fâ-tır" suresinin 29-32.ayetleri Baltacızade Mustafa Paşanın eseridir. Kubbe içindeki alçı kabartma süslemeler ve okuma odası ile kitap hâzinesindeki taş kakma tekniğiyle yapılmış tuğralar, kütüphanenin başlıca süsleme unsurlarıdır.
Daha sonraki dönemlerde kütüphane binasının iç mimari özelliklerini bozan bazı değişiklikler yapılmış, özellikle 1906’da yapı önemli bir tamir görmüştür. 1959-1960’ta Kütüphaneler Genel Müdürlüğünün emri üzerine okuma odasının sedirleri kaldırılarak tavanı sunta ile kaplanmıştır. Bu düzenleme sırasında kitap hâzinesindeki kalem işi nakışlarla süslü ahşap dolapların yerine sac dolaplar konulmak istenmiş ise de bu teşebbüs durdurularak tarihi öneme sahip dolaplar kurtarılmıştır. 1982-1983'te yapılan geniş çaplı restorasyonda ile önceki bütün ilaveler kaldırılmış, örülmek suretiyle dolap haline getirilen pencereler açılmıştır.
Ayasofya'nın bir gravürü...
Öte yandan bakımsızlıktan harap olan kitap dolapları tamir ettirilerek aslına uygun biçimde parçaları yeniden birleştirilmiştir.
18.yy’ın ikinci yarısında derlendiği tahmin edilen bekçi destanlarından birinde "Fasl-ı Kütüphane" başlığı altında Ayasofya Kütüphanesi nden söz edilmekte, nakışları, çinileri, padişaha mahsus al pûşîde örtülü yer ve kitap dolabı anlatılmakta, burada bir de elmas askının bulunduğu belirtilmektedir.
Ayasofya Kütüphanesi, Türk sanatındaki barok etkinin başladığı ilk döneme ait olmakla birlikte klasik üslubun izlerini de taşıyan güzel bir binadır. Günümüzde okuma odasının eski şekliyle düzenlenip bu mekânın Türk kütüphane mimarisinin bir örneği olarak yaşatılması yerinde bir davranış olacaktır.
DÂRÜLFÜNUN
Ayasofya camii yanında I. ve II. Meşrutiyet'in meclis binası, Cumhuriyet döneminde Adliye binası. 1933 yılında yanmış olup şimdi yerinde yoktur.
ENDERUN KÜTÜPHANESİ
Enderun-u Hümâyûn Mektebi, Eminönü'nde Topkapı Sarayında Akağalar kapısı yanında bulunan ve saray görevlilerini yetiştiren okuldu. Kütüphane için bak. III. Ahmed Kütüphanesi.
HAKKI TARIK US KÜTÜPHANESİ
Bayezid'de Bayezid camii arkasında bulunan ve yazar Hakkı Tank Us (1889-1956)'un 16 bin kitabı ile kurulan kütüphanedir (1965). Bugün bu kütüphanenin kitapları Bayezid Devlet Kütüphanesine nakledilmiş olup, orada hizmet vermektedir.
HAŞAN PAŞA MEDRESESİ
Bayezid'de Edebiyat Fakültesi yanında bulunan ve sadrazam Seyyid Haşan Paşanın yaptırdığı medrese (1746). Şimdi Türkiyat Enstitüsü olarak kullanılmaktadır.
KADILAR MEDRESESİ
Bayezid'de İstanbul Üniversitesi Kütüphanesinin bulunduğu bina.
KÖPRÜLÜ KÜTÜPHANESİ
Eminönü nde Divanyolu nda İkinci Mahmud türbesi karşısında bulunan ve Sadrazam Köprülü Mehmed Paşa nın yaptırdığı 5 bin kitaplı kütüphane (1661). İstanbul'un ilk müstakil vezir kütüphanesidir. 1661 tarihinde Köprülü ailesi tarafından tesis edilmiştir. Bina itibariyle orijinaldir. 4.000 cilt yazma kitabı vardır. Ziyaret aynı gün ve saatlerdedir.
Adres: Türbe, Divanyolu cad.
İL HALK KÜTÜPHANESİ
İl Halk Kütüphanesi, Üniversite Tramvay durağı karşısında hizmet vermektedir. İstanbul'un eski kütüphanele-rindendir.
Köprülü Kütüphanesi...
EMİNÖNÜ'NDE ÇIKARILMIŞ ESKİ VE TARİHİ GAZETELER
Akşam - Kâzım Dersan - Cağaloğlu, Cemal Nadir Sokak 13
Cumhuriyet - N. Nadi ve Oğulları - Cağaloğlu, İst. Erkek Lisesi karşısı
Dünya - E Rıfkı Atay- Ankara caddesi Narlı Bahçe Sokak 15
Gece Postası - E. izzet Benice - Nuruosmaniye cad. 54
Hergün - M. Faruk Gürtunca - Cağaloğlu, Cemal Nadir Sokak 9
Hürriyet - Sedat Simavi ve Oğulları - Babalî cad. ist. Kız Lisesi yanı
İstanbul Ekspres - Mithat Perin - Akara caddesi 98
İstanbul Haber - H. Rasim Us - Bab-ı Âli, Vakit Yurdu
Milliyet - A. Naci Karacan - Cağaloğlu, Molla Fenarî sokak 1
Son Saat - Cihat Baban - Nuruosmaniye Şeref sk.15.
Son Posta - S. Ragıp Emeç - Yerebatan, Çatalçeşme Sokak 15
Son Telgraf - E.İzzet Benice - Nuruosmaniye cad. 54
Türk Sesi - Atıf Sakar - Cağaloğlu, Çatalçeşme sokak 48/3
Vatan - Vatan şirketi - Cağaloğlu, Molla Fenarî sokak 30
Vakit - Asım Us - Ankara Cad. Vakit Yurdu
Yeni Memleket - O. Mete ve Oğulları - Cağaloğlu Bozkurt Han
Yeniİstanbul - H. Edip Törehan - Beyoğlu, Müellif Cad 8
Yeni Sabah - Safa Kılıçlıoğlu - Cağaloğlu, Sultan Mektebi Sokak 23
Eminönü Sahafları...
X stanbulun fethinden sonra Fatih Sultan Mehmed Hanın / ılım ve sanata karsı gösterdiği yakın İlgi, sahhaflığın da ge
Üşmesini sağlamdır. İstanbul'da ilk sahhaflar. Fatih Camii
müştemilatı içerisinde ve dağınık hu şekilde bu..............sİ..
misti. Eyüp Sultanda ve Fatih Camii etrafında Sahhaflar Carsısı kurulmuştu.
Daha sonra Fatih Camimdeki Akdeniz ve Karadeniz Medreseleri kurul duğunda bu ilim ocaklarına sahhaflardan büyük ölçüde kitap tedarik edildi I atih Sultan Mehmed Han tarafından Büyük Cars, (Kapahçarş.) yaptınldıktan sonra, burası düzenlenirken, sahhaflara en iyi Hsm. aynldı Bu çarşı iç bedestendi yumcular tarafındaki kapıdan girip, sağ kapıdan çıkıldığında şimdi hah ve kilim satılan dükkanların kapladığı yer Sahhaflar Carsısı idi
İstanbul'da: Saraçhane. Fermeneciler. Ketenciler. Mısır Çarşısı. Sandal Bedes teni ve Sahhaflar gibi bir yeri ifade eden adlar, bundan seneler ve hatta asırlar önce bir arı kovanının çalışmasını andırır şekilde intizamla işleyen İstanbul'un o günkü sosyal hayatında mühim bir yer tutan, onu besleyen ve onun ı. mln. um yapan bir yığın sanatın hususî çarşı ve atölyeleriydi
Bu yoğunluk neticesinde bu yerler eski kitapçılık sanatları merkezi halini al mıştı. Bâyezid'de Zeynep Hanım Konağı nın yanında sıra sıra dükkanlarda mu siki âletleri, alaturka notalar, kalem ve mürekkep satılırdı. Sahhaflara kitap ha zırlayan müelliflerin birinci maddesi olan Mürekkepçiler Çarşısı 10-12 dükkândan oluşmakta idi. Buraya dışarıdan gelen kağıtlar yumurta akı ile terbiye edilir, "aar" yapılır, sonra da Sahhaflar Çarşısı ndaki hattatlara gönderilirdi. Sahhaflara biri gelip de:
"Şu boyda bir Kur'an-ı Kerîm, falan kitabın bir nüshasını istiyorum!.." diye siparişte bulununca, yazılacak kitabın kağıdı buradan temin edilirdi. İstanbulda çok eskiden beri kağıt imalathaneleri kurulmuş bulunuyordu
Kitap alım satımı revaç bulduğu zamanlarda sahhaflık karlı bir iş halini almıştı Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Kapalıçarşı'daki sahhaf esnafı için şöyle yazar:
-" Esnaf-ı sahhafan (Sahhaf esnafının) dükkân adedi 50. Neferat (çalışanları)
Sahaflar Çarşısı’ndan bir görünüm...
(Mayıs 2003)
300 kişi. Bunlar ulema kazasker alayında tahtırevanlar üzere mürur ederler. Dükkanlarında nice bin kitapları bulunur. Bu kitapçılardan biri Abdullah Yetimî'dir".
Sahhaflar Çarşısı ilk olarak, Kapalçarşı’da eskiden kitapçıların bulunduğu yere verilen ad idi. Vaktiyle bulundukları yere adını verdirecek kadar çok olan sahhaflar sonradan Bayezid Camii etrafına ve içte revak altlarında kurulan küçük barakalara taşınmışlardı. Kapalıçarşı'da son zamanlarakadar kalmış olan iki üç sah-haf da Birinci Cihan Harbi sıralarında buradan ayrılmıştır.
Daha sonra, Bayezid Camii avlusundan Kapalıçarşı'ya giden yolun iki yanındaki dükkânların bulunduğu sokak yani Hakkaklar Sokağı zamanla yerini kitapçılara terkettiği için buraya "Sahhaflar Çarşısı” dendi.
1894 depremine kadar, sahhaflar, yani matbu, eski ve yeni kitap ve yazma eser satanlar da çarşı içindeydiler. Aynı şekilde, 1847'de çıkarılan yasaklamaya kadar, çarşı dışında yürütülen açık artırmalar, bedestende yapılmaktaydı.
Tarihlerde ve hatıra kitaplarında sert taş hakkâkları İstanbul'da, Güvercinli Cami diye de anılan Bayezid Camii avlusu çıkışındaki bu sokakta bulunmakta idiler. Mühür umumiyetle yeşim taşı veya kırmızı akik üzerine hakedilirdi. Türk hakkâk-larının bu konudaki başarısı pek yüksekti. Burası bu gibi işleri yapanların bulunduğu dükkanlarla dolu olduğu için bu sokağa Hakkaklar Sokağı denmişti. Çarşının son meşhur mühür kazıcıları Yümnü, oğlu İsmail, Danâ, Fehmi, Hüsnü idi. Bu sahadaki sonşöhret isim de Hakkak İsmail Bey idi. Hakkak İsmail bir çok ta-
Sahaflar Çarşısı eskiden beri İstanbulluların kitap, dergi ve sair kihtiyaçlarını karşılıyor...
lebeler yetiştirmiş, sonunda işi çinkograflığa çevirmişti. Hakkaklar Çarşısının son kahyası da Ziya Efendi idi.
Hakkâklar Çarşısını zamanla kitapçılar kapladı. Bedesten'de kalanlar da buraya taşındılar. Bedesten'deki Sahhaflar Çarşısının son dükkânı Sağır Kâhyanın damadı Abdurrahman Efendinin dükkânıydı. Abdurrahman Efendi bir tarafında kılıcı olan dükkânının içinde kitaplarıyla ve eski hâtıralarıyla başbaşa otururdu.
Sahhaflar tarafında doldurulan Hakkâklar Çarşısının son meşhur hakkaki Yümnü’nün dükkânı bugünkü çarşının orta kısımlarına rastlamaktaydı.
Daha sonra Bayezid Camii avlusundan Kapalıçarşı'ya giden yolun iki taraf dükkânları da sahhaf dükkanı olmuştu. Kitapçıların Bâb-ı Âli Caddesi de denen Ankara Caddesine yayılması çok sonradır. Kapalıçarşı'da 1908 İnkılâbından bir müddet sonraya kadar sahhaf dükkanları vardı. Sayıları çok azalan bu dükkânlar Birinci Dünya Harbi sıralarında tamamen kapanmış, sahhaflar yalnız Bayezid Ca-mi'nin bitişiğindeki Hakkâklar Çarşısına geçmiştir. Eski ve tarihi kitaplar satan bu dükkânlar da çok azalmıştır.
Bu çarşı, Cağaloğlu'ndan Fatih semtine kadar uzanan, tarihi kültür sitesinin ortasında bir geçit yeri, aynı zamanda kendine özgü bir merkez olma niteliğine sahiptir.
İstanbul un eski kitap alışveriş merkezi olan bu ünlü çarşı şimdi, Kapalıçar-şının Fesçiler Kapısı ile Bayezid Meydanı arasında yer almaktadır.
BİBLİYOGRAFYA
Abdurrahman b. Şeydi Ali, 953 (1546) tarihli tahrir defteri, BOA, Tahrir Defterleri nr 251
Abdurrahman Şeref, Ramazan Sohbetleri, "Vakit Gazetesi", 6 Mayıs 1922
Abdurrahman Şeref, Tarih Musahabeleri, İstanbul 1339.
Ahmed Âsim, Mütercim, Âsim Târihi, I-II. Ceride-i Havadis Matbaası, İstanbul 1288
Ahmed b. Ahmed el-Geylânî, Ayasofya Tarihi, Farsça, Türk. tere. Nimetullah Efendi (vefatı 1561), Sül. Ktb. Ayasofya Ks.. nr 3025
Ahmed Cevat, Meydan Şairleri, Halkbilgisi Haberleri, Sayı 26-27, Temmuz-Ağustos 1933
Ahmed Cevdet Paşa, Tarih, 1-XII, İstanbul 1309.
Ahmed Efendi, "Tarih-i Cami-i Şerif-i Nur-ı Osmaru', TOEM ilavesi, İstanbul 1335.
Ahmed Kuddusî, Şeyh, İstanbul Medhine Dair Kaside, İstanbul.
Ahmed Lütfi, Lütfi Tarihi, C. I-VI, İstanbul 1290-1302.
Ahmed Muhtar, Feth-i Celil-i Kostantıniyye, İstanbul 1320.
Ahmed Rasim, Falaka, İstanbul 1327.
Ahmed Rasim, "Semaî Kahvehaneleri", Re-simli Tarih Mecmuası, V1I/4 (Nisan 1956).
Ahmed Rasim, Cidd-i Mizah, İstanbul 1331.
Ahmed Rasim, Külliyat-ı Sa'y-ü Tahrir, Makaleler ve Müsahabeler, 1325.
Ahmed Rasim, Muharrir Bu Ya, İstanbul 1927.
Ahmed Rasim, Resimli ve Haritalı Osmanlı Tarihi, I, İstanbul 1326.
Ahmed Rasim, Tarih ve Muharrir, İstanbul 1329.
Ahmed Rıfat, Lugat-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye. I-IV, İstanbul 1299.
Ahmed Şuayb, Hukuk-ı İdare, I-1I. İstanbul 1910-1913.
Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhanevî-Sempozyum Bildirileri, İstanbul 1992.
Ahunbay, Zeynep," Kepenekçi Sinan Medreresi", DBİA, IV, s. 547-548.
Ahunbay, Zeynep,“ Siyavuşpaşa Medresesi”, DBİA, VH, s. 20-21.
Akbatu. Ş.,"İstanbul'un Kaybolan Camileri: Revanî Çelebi Camii", İstanbul Ekspres, (18 Mart 1959).
Akbatu, Şinasi," İstanbul'un kaybolan camileri". İstanbul Ekspres Gazetesi, 11 Mart 1959-8 Nisan 1959. 28 makale
Akbatu, Şinasi,"İstanbul Tekkeleri", İslâm Medeniyeti Mecmuası, IV, Sayı: 4, S.51-96, V; Sayı: 4, s.81-103: Sayı 5. s.97-121
Akçura, Gökhan," Alemdar Sineması", DBİA, I, s. 186-187.
Akozan, Sıtkı, Küllüknâme. İstanbul 1937
Aksel, M.,"Kahve, Kahvehaneler", TFA, IX/185 (Aralık 1964), 3589-3591.
Aksel, Malik, İstanbul mimarisinde kuş evleri, İstanbul 1959.
Aksoy, İ. H.,"Nur-ı Osmaniye Camii Temellerinin incelenmesi", Türk Milli Komitesi Bülteni. S. 4 (1979). s. 200 2
Aktepe, Münir," XVII. asra ait İstanbul Kazası Avanz defteri", İstanbul Enstitüsü Dergisi. Ill, 1957. s. 109-139
Akter, Turgut - Özbek, V, İstanbul'da Tiyatro, I. cilt, 1959.
Akyavaş, A. Ragıp, Âsitâne, I, Ankara 2000
Akyavaş. Beynun, Seni Seven Neylesün, Ankara 1995.
Akyavaş, Beynun,"İstanbul'u Sevmek", Türk Kültürü Dergisi, Sayı: 374, Haziran 1994, s. 79-82.
Alangu, T, Çalgılı Kahvelerdeki Külhanbey Edebiyatı ve Numuneleri, İstanbul 1943.
Algın, Ülkü, Marmara Bölgesi İstanbul ve İlçeleri, İstanbul 1987.
Ali Fenan, Ayasofya Tahrir Defteri, İstanbul Belediye Kütüphanesi, Muallim Cevdet Yazmalan, O. 64.
Ali Rıza Bey, Bir Zamanlar İstanbul, (yay. Niyazi Ahmed Banoğlu), İstanbul, ta-rihsiz.
Ali Rıza," Onüçüncü Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı, Halk sırtından geçinenler", Milli Mecmua, sayı 1, 2, 3, 4, 6, 1939.
Ali Rıza-Mehmet Galib, Geçen Asırda Devlet Adamlanmız (Haz. Fahri Çetin Derin), C.I-II, İstanbul 1977.
Ali. İstanbul'da Yanm Asırlık vVekayi-i Mühimme, İstanbul 1325/1909.
Alpay M.-S. Özkan, İstanbul Kütüphaneleri, İstanbul 1983.
Alsan Nebil Fazıl, "125 Sene Evvelki Kapalıçarşı (Çev. S.Andiç)", Şair, Edip ve Tarihçi Kalemi ile İstanbul. 1973. s. 213-214.
Alsan, Nebil Fazıl, "Bir Başka Yönüyle Kapalıçarşı", Şair, Edip ve Tarihçi Kalemi İle İstanbul, İstanbul 1973.
Altan, Çetin, Bir Uçtan Bir Uca ve al İşte İstanbul, 2. basım - İstanbul 1970.
Altan, K.,"Klasik Tarzından Sonraki Mimari Eserlerimiz", Arkitekt, 1938, s. 238-240.
Altınay, Ahmed Refik, "Eski İstanbul Kahvehaneleri", Akşam, (24 Şubat 1936).
Altınay, Ahmed Refik, "Kahve ve Tütün", İkdam, (5 Kânunısani 1340).
Altınay, Ahmed Refik, “Binbirdirek ve Leylek Tılsımı”, Şair, Edip ve Tarihçi Kalemiyle İstanbul. Haz. Nebil Fazıl Alsan, İstanbul 1973.
Altınay, Ahmed Refik, Bizans Karşısında Türkler, İstanbul 1927.
Altınay, Ahmed Refik, Eski İstanbul, 1931.
Altınay, Ahmed Refik, Kabakçı Mustafa, İstanbul 1331.
Altınay, Ahmed Refik, Onikinci Asırda İstanbul Hayata.
Altınay, Ahmet Refik, Lale Devri, Kültür Bakanlığı, Ankara 1973.
Altınay, Ahmet Refik, Onuncu Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı (1495-1591), İstanbul 1985.
Altınay, Ahmet Refik, XI. Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı, Matbaa-i Orhaniyye, İstanbul 1931.
Altınay, Ahmet Refik," Fatih Devrine Ait Vesikalar", TOEM, sayı 49-62.
Alus, Sermet Muhtar,“Bâyezid Sergisi ve Direklerarası”, Şair, Adiep ve Tarihçi Kalemiyle İstanbul, İstanbul 1973.
And, M., Kırk Gün Kırk Gece, İstanbul 1959.
And, M.,"Eski İstanbul'da Meddah Kahvele-ri", Folklor, 1/3 (Temmuz 1969), s. 7-8.
And, M.,"İlk Türk Canbazlan", Hayat Tarih Mecmuası, Mayıs 1967.
And, Metin, "17. Yüzyıl Türk Çarşı Res-samlannın Padişah Portreleri" Türkiyemiz, S. 58, Haz. 1989, s. 4-13.
And, Metin, "Çarşı Ressamları", Antik Dekor , S. 19, İstanbul 1993, s. 20-23.
And, Metin, 16.Yüzyılda İstanbul, Kent-Saray-Günlük Yaşam. İstanbul 1993.
Andreasyan, H. D.,“Eremya Çelebinin Yangınlar Tarihi”, İst. Ün. Ed. Fak. Tarih Dergisi, sayı 27, Mart 1973, s. 59-84.
Andreasyan, Hrand D., Polonyalı Simeon'un Seyahatnamesi 1608-1619. İstanbul 1964.
Arapyan, K„ Rusçuk Ayanı Mustafa Paşanın Hayatı ve Kahramanlıkları. Ankara, 1943.
Arel, A., Onsekizinci Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İstanbul 1975
Arseven, Celal Esad, Türk Sanatı, İstanbul 1971.
Arseven, Celal Esad, "Arasta", "Bedesten", "Çarşı", "Sanat Ansiklopedisi, I, MEB, İstanbul 1943.
Arseven, Celâl Esad, Eski İstanbul, İstanbul 1989.
Arseven, Celal Esad, Sanat Ansiklopedisi, I,
Arseven, Celâl Esad, Türk Sanatı Tarihi, İstanbul.
Artan, Tülay,“ Sokollu Mehmed Paşa Sarayı”, DBİA. VII, s. 34-35.
Aslanapa, Oktay, Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul 1986.
Aslanapa, Oktay, Rustem Paşa Camii, Sanat Dünyamız, Sayı 18, Ocak 1980, s. 3-6:
Atabeyoğlu, Cem," Alemdar Gençlik Kulübü", DBİA, I. İstanbul 1994.
Ataç, Nurullah, “Küllükte Saatler”, Haber gazetesi, Temmuz 1937.
Ataçeri, E.,"İstanbul’da Bilinmeyen Bir Bizans Sarnıcı". AMY, 4 (1962), 29-31.
Atay, Falih Rıfkı." Florya Sahil Yolu". Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, nr. 232-233, Mayıs-Haziran 1961, s. 6.
Ayabakan, Mesud," Feraceciler Sokağı", İA. X, s. 5653.
Âyânoğlu, E İsmail,“Fatih Devri Ricali Mezar Taşlan ve Kitabeleri", Vakıflar Dergisi, sayı IV, Ankara 1958, s. 203.
Ayanoğlu, Fâzıl."İstanbul'da yola kalbedilen câmi ve saire". Vakıflar Dergisi, VIII, 1969, s. 329-334, resimli-levhalı.
Ayaşlı, Münevver, Dersaâdet, İstanbul, Bedir Yayınlan.
Ayvansarâyî (Hafız Hüseyin), Mecmuâ-ı Tevarih, hazırlayanlar, Fahrî Ç. Derin-Vâhid Çabuk, İstanbul 1985.
Ayvansarâyî (Hafız Hüseyin), Vefayât-ı selâtin ve meşâhir-i rical, Nşr. Fahrî Ç. Derin, İstanbul 1978.
Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin, Hadikatü’l-Cevâmî I-II, İstanbul 1281.
Ayvazoğlu, Beşır," Ahî Çelebi Câmii", Osmanlı Ansiklopedisi. III, İz Yayıncılık, İstanbul 1996.
Ayverdi, E. Hakkı, Fatih Devri Mimarisi, İstanbul 1953.
Ayverdi, Ekrem Hakkı, 19. Asırda İstanbul Haritası, İstanbul 1958.
Ayverdi, Ekrem Hakkı, Osmanlı Mi'mârîsinde Çelebi ve II. Sultân Murad devri 806-855 (1403-1451) Il.cilt. İstanbul 1989.
Ayverdi, Ekrem Hakkı." Bakırcılar Çarşısı", İstanbul Ansiklopedisi, IV, s. 1892.
Ayverdi, Ekrem Hakkı,"İstanbul mahalleleri, şehrin iskânı ve nüfusu", Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını. Ankara 1958.
Ayverdi, Ekrem Hakkı-Barkan Ömer Lütfî, İstanbul Vakıflar Tahrîr Defteri 953 (1546) tarihli, İstanbul 1970.
Ayverdi, Sâmiha, Boğaziçinde Tarih, İstanbul Fetih Cemiyeti.
Baha, A., İstanbul Etnografyası, İstanbul 1935.
Baltacı, Cahid, XV-XVL Asırlarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul 1976.
Banoğlu, N. Ahmet, Semt Semt İstanbul, Süreli yayın, 1958.
Banoğlu, Niyazı Anmet, "Kapalıçarşı. Kapalı Kutu". Türkiyemiz. S.13, Haziran 1974. s. 35-41.
Banoğlu, Niyazi Ahmet, Tarih ve efsaneleri ile İstanbul.
Banşta, H. Örcün, İstanbul Çeşmeleri, Kültür Bakanlığı Yay.
Barkan. Ömer Lütfi, Süleymaniye Camii İmareti İnşaatı. İstanbul.
Başar, Ahmet Hamdi, İstanbul limanı, İstanbul 1929.
Batur, Afife," Alman Çeşmesi", DBİA. I, s. 208-209.
Bayrak, M. Orhan, Ansiklopedik İstanbul Rehberi, İstanbul 1981.
Bayrak. M. Orhan, İstanbul'da Gömülü Meşhur Adamlar. İstanbul 1979.
Bayrak, M. Orhan, İstanbul'un tarihî yerler kılavuzu. İstanbul 1966.
Bayraktar, Hakkı. İstanbul Ticaret ve Sa-nayi Odası Kütüphanesi Katalogu, İstanbul 1934.
Bay-n, M. Halit,"Semai Kahveleri", TFA, 1/11 (Haziran 1950), s. 163-165.
Bayn, Mehmet Halit, İstanbul Argosu ve Halk tabirleri, Remzi Kitabevi, İstanbul 1939.
Bayn, Mehmet Halit, İstanbul folkloru, I. cilt, İstanbul 1947, (Beşyüzüncü yıl serisi, 2. ba-sım: 1972.).
Belge, Murat, İstanbul Gezi Rehberi, Tarih Vakfı Yayınlan, İstanbul 2000.
Beliğ Çelebi, Güldeste-i Riyaz-ı İrfan, Bursa 1302.
Belli Oktay-Gündağ Kayaoğlu,"Bakırcılar Çarşısı-Osmanlı Dönemi", DBİA, I, s. 552-555.
Benekay, Yahya,” Yurdumuzun Efsaneleri”, Hayat Mecmuası, sayı 29, 12 Temmuz 1962, s. 8-9.
Berk, Nurullah, İstanbul Resim ve Heykel Müzesi, İstanbul 1972. (Akbank Sanat Kitaplan serisi: 1.)
Berkes, N.,"İlk Türk Matbaacı-sının Dinî ve Fikri Kimliği", Belleten, S. 104 (Ekim 1962).
Berki, Ali Himmet, Vakfa dair yazılan eserlerle vakfiye ve benzeri vesikalarda geçen ıstılah ve tâbirler, Ankara 1966.
Beyatlı, Yahya Kemal. Bu Şehr-i İstanbul ki. Derleyen, Şemseddin Kutlu, İstanbul 1972.
Beyatlı, Yahya Kemal," Hilâfete Yakın bir Gün", İleri Gazetesi, 14 Şubat 1921.
Bilge, Mustafa, İstanbul Selâtin Camileri, İstanbul 1978.
Bilsel, Cemil, İstanbul Üniversitesi Tarihi, İstanbul 1943.
Binark, İsmet- Nejat Sefercioğlu İstanbul Fâtih Fetih ve Devri Bibliyografya, İstanbul Fetih Cemiyeti.
Binark, İsmet, Eski Kitapçılık Sanatlan, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1975.
Birsel, S., Kahveler Kitabı, İstanbul 1975.
Birsel, Salah, Boğaziçi Şıngır Mıngır, Nisan Yay.
Birsel, Salah, İstanbul - Paris, İstanbul;Nisan Yay.
Boğaziçi Salnâmesi, Şirket-i Hayriye, İstanbul 1330.
Burak, Ratip Tahir, İstanbul İrfan Ordusu, Albüm, İstanbul 1342/1924. (Süs gazetesi neşriya-tından.)
Büngül, Nurettin Rüştü, Eski Eserler An-siklopedisi. II, (2.bs.), Tercüman, İstanbul (tarihsiz), s. 45.
Büyük Lügat ve Ansiklopedi, 1-XÜ, Meydan Yayınevi, İstanbul 1969.
Câbî Ömer Efendi, Vekâyinâme, Sül. Ktb., Esad Ef. Ks., nr. 2152.
Câfer Çelebi, Mahrusa-i İstanbul Fetihnâmesi, TOEM neşri, 1331.
Camiler Haritası, Mühendishâne-i Berr-i Hümayun Talebesi, İstanbul 1254.
Camiler Haritası. Pulcu Nazmi Bey, İstanbul 1324.
Cansever, Turgut, İstanbul’u Anlamak, İstanbul, İz Yayıncılık.
Cantay, Gönül," Bodrum Hanı", DBİA, II, s. 265.
Cantay, Gönül," Kalcılar Hanı", DBİA, IV, s. 394.
Cartosrano. C.De. 18.Yu^l,n Sonunda İstanbul, (O. E Özbayoglu). Eren Yay., İstanbul 1993,
Celal Esad Arseven, Eski İstanbul (Abldat ve Mebanlsi), Harlayan; Dilek Yelkenci, İstanbul 1989.
Cemıyet-i Umumiye-i Belediye Zabıt Ceridesi, I-III, 1339 (1923).
Cezar, M., Tipik Yapılanyi. Osman-k Şehi,cillS„de Çar, ve Klasik Donen, imar Sistemi. İstanbul 1985.
Tarihi Enstitüsü YayıNan.”')«'™* U"fc* W“ W"1»1' «tabii afetler. Güzel Sanatlar Akademisi Türk Sanan
Cezar, Mustafa, Tipik Yapılarıyla Osmanh Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul 1985.
Chesneau, Jean, Le voyage de Monsieur d'Aramon, (Ed:Ch. Schefer, Paris 1887).
Cunbur, Müjgan," Fatih Devri Kütüphaneleri ve Kütüphaneciliği" TKDB. VI, (1957).
Cümle-i Cevami ve Zevaya, Paris bibliothèque Nationele. Suppl. 1084
Çapanoğlu, Münir Süleyman, İstanbul şairi Yahya Kemal. İstanbul 1958.
^^o^™ "Istanbul'daki Tekke’^e ve Hankâhlar hakkında 1199/1784 tarihli önemli bir vesika". Vakıflar Dergisi XIII. Ankara 1981, s.583-90.
Çetintaş. Mimar Sedat, Türk Mimarîsinde En Büyük İnkılâbı Yapan Hayreddindir," Cumhuriyet gazetesi. 28.3.1935.
Çobanoğlu. Ahmet Vefa," Ahmet I. Çeşmesi", DBİA, I, s. 108-109.
Çobanoğlu, Ahmet Vefa," Şifa Hamamı", DBİA. VII. s. 178-179.
Çobanoğlu, Ahmet Vefa," Vezir Hanı", DBİA VII. s. 382-383.
Çubuk, Mehmet, Boğaziçi Mekânı ve Tanzimi sorunu. Mimarlık Mec., VI, sayı. 5, 1953.
Dağlı, Muhtar Yahya, İstanbul mahalle bekçilerinin destan ve mani katarlan, İstanbul, Türk Neşriyat Yurdu, 1948.
Dağlıoglu, H. Turhan,"Kahve Hak-kında", HBH, S. 111 (İkincikânun 1940), 61-65.
Dalokay, Vedat, Türkiye'nin kıyı sorunları ve politikası iskân ve şehircilik haftası kon-feranslan, sayı: 9, 1969.
Danişmend, İsmail Hami, İstanbul fethinin İnsanî ve medenî kıymeti, İstanbul 1953. (İstanbul Fethi Derneği neşriyatı, sayı: 15.)
Danişmend, İsmail Hâmi, Osmanlı Tarihi kronolojisi, IV, İstanbul 1955.
Danişmend, İsmail Hami, Tarihi Hakikatler, I-II, İstanbul 1979.
Darkot, Besim, İstanbul'un Coğrafyası, İstanbul 1938.
Daver, Abidin, Dünkü Bugünkü Yannki İstanbul, Belediye Matbaası, İstanbul 1944.
Deleon, Jack, Eski İstanbul'un Yaşayan Tadı, İstanbul Çelik Gülersoy Vak.
Deleon, Jak, 100 İstanbul, Remzi Kitabevi, İstanbul 2000.
Demircanlı, Yüksel Yoldaş, İstanbul Mimârisi için Kaynak Olarak Evliya Çelebi Seyahatnamesi, İstanbul. (Tarihsiz).
Demirsar, Belgin," Ayasofya Üçüzlü Çeşmesi", DBİA, I, s. 464.
Dernschwam, Hans, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, Çev. Yaşar Önen. Kültür Bakanlığı Yay.
Derviş Mustafa, Harik Risalesi, TSM, Hazine, no. 1632.
Derviş Şems, Târih-i Ayasofya, Sül Ktb., Ayasofya Ks., nr. 3025.
Dethier, Philipp Anton, Boğaziçi ve İstanbul, Çev.: Semavi Eyice, İstanbul, Eren Yay.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, (6.bs.), Arkın Kitabevi, Ankara 1984.
Dışören, N. Esra," Mimar Sinan Mescidi". DBİA, V, s. 468-469.
Dikeçligil, H.,"İncili Çavuşun Diyan Tıravşın", Yeni Erciyes. II. S. 16 (Ocak ¡957).
Dirimtekin, E, İstanbul’un Fethi, İstanbul 1976.
Dirimtekin, Feridun, 1453 Muhasarası esnasında Bizans'ın nüfusu, İstanbul 1954.
Dirimtekin, Feridun, Ecnebi seyyahlara nazaran fetihden sonraki İstanbul.
Dirimtekin, Feridun, İstanbul after the Conquest. İstanbul 1953.
Dölen, Emre," Darphane", DBİA. II, s. 551-552.
Dukas, Bizans Tarihi, Çev. V. Mirmiroğlu, İstanbul Fetih Derneği Yayını, İstanbul 1956
Duran, Tülay, İstanbul, Türk Araştırmalar ve Dök. Mer. Yay.
Dursun Bey, Tarih-i Ebül-Feth, Yayını Mehmed Arif, TOEM, İstanbul 1330.
Dursun, A. Haluk, İstanbul’da Yaşama Sanatı, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1999.
Durusoy. M. Orhan, İstanbul Belediye Kü-tüphanesi alfabetik katalogu. 2 cilt, İstanbul 1953-54.
Duyuran, R.,"Bayezid'de Yapılan Arkeolojik Araştırma ve Bazı Müşahedeler . Arkeoloji Müzeleri Yıllığı , S. 8 (1958), s. 25-28.
Ebersolt, Jean, Bizans İstanbul'u ve Doğu Seyyahlan. Çev. İlhan Arda, İstanbul, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş.
Ebüzziya Tevfik, "Kahvehaneler", Mecmua-i Ebüzziya, S. 129-131 (21 Muharrem 1330-5 Sefer 1330).
Efdaleddin (Tekiner), "Alemdar Mustafa Paşa", TOEM, no. 10-21 (1911-1913).
Egemen, A.. İstanbul’un Çeşme ve Sebilleri, İstanbul 1993.
Ehl-i Hiref Mevacib Defterleri, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, D. 9706/1.
Eldem, Halil Etem, İstanbul'da iki irfan evi: Alman ve Fransız Arkeoloji Enstitüleri ve bunlann neşriyatı, İstanbul 1937.
Elgötz, Herman, İstanbul Şehrinin Umumi Planı, İstanbul Belediye Matbaası, İstanbul 1934.
Eminönü Belediyesi mahalle, cadde, sokak adlan listesi, 46 yaprak, Atatürk Kitaplığı, nr. 597.
Eminönü Belediyesi mahalle, cadde, sokak adlan listesi, Atatürk Kitaplığı, nr. 428.
Eminönü Camileri, Türkiye Diyanet Vakfı Eminönü Şubesi, İstanbul 1987.
Enis Karakaya, "Soğukçeşme Sokağı Sarnıcı”, DBİA, VII, s. 27.
Erdener, Orhan, İstanbul çarşılan ve Kapalıçarşı, İstanbul 1965.
Erdoğan M./'Mehmet Tahir Ağa, Hayatı ve Mesleki Faaliyetleri". TD. 10 (1954), 158-180.
Erdoğan, Abdülkadir, Şeyh Vefa ve Eserleri, İstanbul 1941.
Erdoğan, Esra Güzel," Kepenekçi Sinan Mescidi", DBİA, IV, s. 548.
Erdoğan, M.," Osmanlılar devrinde İstanbul bahçeleri", Vakıflar Dergisi, sayı IV, 1958, s. 155.
Ergin, Osman Nuri İstanbul tıp mektepleri, enstitüleri ve cemiyetleri, İstanbul 1940.
Ergin, Osman Nuri, Cumhuriyet ve İstanbul Mahalli İdaresi, İstanbul 1933.
Ergin, Osman Nuri, İstanbul Şehir Rehberi, İstanbul 1934.
Ergin, Osman Nuri, İstanbul Şehreminleri, İstanbul 1927-28.
Ergin, Osman Nuri, Mecelle-i Umûr-ı Belediye, (İstanbul 1922).
Ergin, Osman Nuri," Fetvahane", İSTA, X, s. 5720.
Ergin, Osman, "Çarşı", İslam Ansiklopedisi, III, MEB, İstanbul (tarihsiz), s. 360.
Ergin, Osman, Belediye rehberine göre eski ve yeni sokak, mahalle irtibatı, Teksir, Atatürk Kitaplığı, nr. 424.
Ergin, Osman, Fatih imareti vakfiyesi, Belediye Matbaası, İstanbul 1945.
Ergin, Osman, İstanbul Şehri Rehberi, İstanbul 1934).
Ergin, Osman, İstanbul'da imar ve İskan hareketleri, 1938, Eminönü Halkevi Neşriyatı; VIII Konferanslar Dizisi.
Ergin, Osman, Türk Şehirlerinde İmaret Sistemi, (İstanbul 1939).
Ergin, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, I, İstanbul 1939.
Ergun, Sadettin Nüzhet, Mezar kitabeleri, İstanbul 1932.
Erkman, H. Kemal, İstanbul millî cazibe baz noktası, İstanbul 1958
Ertan, Veli, İstanbul’un fethi ve Fatih Sultan Mehmet'in şahsiyeti, Konya 1970.
Ertuğrul. Özkan, Bizans Kültürü, Troya Yayıncılık.
Erünsal, İsmail, Türk Kütüphaneleri Tarihi, I-II, Ankara, 1988 (Atatürk Kültür Merkezi Yayım: 22).
e™. Ant, Islar« Şah™, Kunduçu ve İsimlen, TTK. Melen, dil XVIII. w 70 (Nisan 1954ta w basım, Ankara 1954
Es, H. E.-lslanbulda Eskiden Kahveler Nasıldı? Buralarda Hayat Nas.l Geçerdir, Aksam, (30 Temmuz 1938).
Es'ar Defteri (1640 Tarihli), Haz: Yaşar Yücel. TTK, Ankara 1992.
Esen, Muzaffer," Çukur Çeşme", İA, VIII. s. 4168-4169.
Etingü. Turgut,” Galata Köprüsü 120 Yaşına Basıyor”, Hayat Mecmuası, sayı 7, 6 Şubat 1964. s. 8-9.
Evliya Çelebi, İstanbul’dan Eski Zaman Manzaralan. Pamuk Yayıncılık.
Evliya Çelebi, Seyahatnâme, I-K, İstanbul 1314-1342.
Eyice, Semavi -Necdet Sakaoğlu,"Ağa Kapısı", DBİA. I. s. 93-95.
Eyice, Semavi, "Arastalar”, İstanbul Ans., I, İstanbul 1993. s. 296.
Eyice, Semavi, "Eski Kütüphane Binalan Hakkında," Türk Yurdu, 267, Nisan 1967.
Eyice, Semavi, "İstanbul Mina-releri". Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve incelemeleri". I. İstanbul 1963.
Eyice, Semavi, "İstanbul(Tarihi Eserler)", İA, V/II, s. 1214/94.
Eyice, Semavi, "İstanbul'un Bizans Su Tesisleri", STAD, 5 0989), s. 8.
Eyice, Semavi, "İstanbul'un Ortadan Kal-kan Bazı Tarihi Eserleri: IV, Revani Çelebi (Ko-ğacılar) Mescidi". TD. XXVI (1972), 152-158
Eyice, Semavi, "İstanbul’un Ortadan Kalkan Bazı Tarihi Eserleri-1". Tarih Dergisi Sayı: 26, İstanbul 1972.
Eyice, Semavi, "İstanbul'un Ortadan Kalkan Bazı Tarihi Eserleri-111", Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı: X XI. İstanbul 1979-1980.
Eyice, Semavi, "İznik'te Büyük Hamam ve Osmanlı Hamamlan Hak-kında Bir Deneme", TD, XI/15 (1900), 99-120.
Eyice, Semavi, "Kapalıçarşı", Türk Ansiklopedisi. Fasikül: 164. MEB, Ankara, s. 221-222.
Eyice, Semavi, "Nuruosmanî Caddesindeki Bizans Sarnıcı", Sanat Çevresi, S. 111 (1988), s. 22-24.
Eyice, Semavi, 'Tarih içinde İstanbul ve Şehrin Gelişmesi", Atatürk Konferansları VII., 1975, TTK. Ankara 1980, s. 117.
Eyice, Semavi, 'Tarihi Mezarlardan Notlar", TED, S. 4-5 (1974) s. 291-334.
Eyice, Semavi, Bâyezid Camii Minaresi, Güzel Sanatlar Akademisi, Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve incelemeleri 1. İs tanbul 1963
Eyice, Semavi, İstanbul Kütüphaneleri, İA, s. 111-113.
Eyice, Semavi, İstanbul Minareleri, İstanbul 1963.
Eyice, Semavi, 'İstanbul’da ilk Telgrafhane-i Âmire'nin Projesi (1855)', TD, S. XXXIV (1984), s. 61-7 2.
Eyice, Semavi, Son Devir Bizans Mimarisi, İstanbul'da Palaiologoslar devri anıtlan. İstanbul 1980.
Eyice, Semavi," Alay Köşkü”, DİBA I. s. 177.
Eyice, Semavi," Atik Ali Paşa Camii’nin Türk Mimari Tarihindeki Yeri", Tarih Dergisi. Sayı 19 İstanbul 1964.
Eyice, Semavi," Balaban Ağa Mescidi", DBİA. II. İstanbul 1994, s. 9.
Eyice, Semavi," Binbirdirek Sarnıcı", DBİA. II, s. 232-233.
Eyice, Semavi," Cağaloğlu Hamamı" DBİA. II. 370-371-372.
Eyice, Semavi," Dökmeciler Hamamı", DBİA, III, s. 101.
Eyice, Semavi,” İstanbul Tarihi Eserleri", İstanbul Ansk. (İA.), V/2, (İstanbul 1950) s.1214/77-80.
Eyice, Semavi," İstanbul'un Mahalle ve Semt adlan Hakkında Bir Deneme", Türkiyat Mecmuası, cilt XIV. İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1964.
Eyice, Semavi,” İstanbul’un ortadan kalkan bazı tarihi eserleri I: Çobançavuş. Adilşah Kadın, Hoca Teberrük, Revani Çelebi ve Yayla âmileri", Tarih Dergisi, sayı 26, 1972, s. 129-164, resim ve levhalar.
Eyice, Semavi," Kayserili Ahmed Paşa Konağı", DBİA, IV, s. 511.
Eyice, Semavi," Revani Çelebi Mescidi", DBİA, VI, s. 320-321.
Eyice, Semavi," Yerebatan Sarnıcı", DBİA, VII, s. 503-504.
Eyice, Semavi,"Büyük Çarşı", DBİA, VI, 509-513.
Eyice, Semavi-M. Sözen-M. Belge, İstanbul, Ankara, 1993.
Felek, Burhan," Tahta Köprüden Bu yana". Bu Şehr-i İstanbul ki... Milliyet Yayınlan, İstanbul 1972.
Fıratlı, N.,"Kısa Arkeolojik Haberler", Arkeoloji Müzeleri Yıllığı, 13/14 (1966), s. 227-228.
Fontmagne, La Baronne Durand De, Kınm Harbi Sonrasında İstanbul, Çev. Gülçiçek Soytürk, İstanbul 1977.
Francis, Bizans'lı tarihçi Francis'ten İstanbul'un fethi, tere. K. Dinçmen, İstanbul 1992.
Galland, Antoine, İstanbul'a Ait Günlük Anılar (1672-1673), (Çev. N. S. Örik), (2.bs.), C.IL, Ankara 1987.
Gautier, Theophile, İstanbul, (Çev.N. Berk), İstanbul (tarihsiz).
Gelibolulu Mustafa Ali, Mevâidü'n-Nefâis fî Kavâidi’l-Mecâlis, İstanbul.
Genim, S.,"Sinan'ın Si-vil Yapılan", Mimarbaşı Koca Sinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri, I, İstanbul 1988.
Gerçek, Selim Nüzhet, İstanbul’dan Ben de Geçtim, Haz: Ali Birinci-İsmail Kara, İstanbul 1997.
Gökbilgin, M. T.,"Bâbıâli", İA, U, 174-177.
Gökbilgin, Tayyib, M.T Eski Kütüphaneler. (Bilgin, 84,87) 1974.
Gökçen, Rifat, Eminönü, Özyürek Yayınlan, İstanbul 1979.
Gökçen, Rifat, İstanbul ve ilçeleri, İstanbul 1969.
Gökgöl, M.,"Kahvenin Hikâyesi", Yeni İstanbul, (17 Mart 1955).
Gökman, M. Muzaffer, İstanbul kütüphaneleri (rehberi. 5. basım, İstanbul 1965.
Göktürk, Hakkı," Bakırcılar Caddesi", İstanbul Ansiklopedisi, IV, İstanbul 1960, s. 1891-1892.
Göktürk, Hakkı," Bardakçı Sokağı", İstanbul Ansiklopedisi, IV, s. 2117.
Göktürk, Hakkı,” Bayram Fınnı Sokağı", İstanbul Ansiklopedisi, IV, s. 2298.
Göktürk, Hakkı," Bodrum Hanı", İstanbul Ansiklopedisi, V, s. 2841.
Göktürk, Hakkı," Bodrum Sokak", İstanbul Ansiklopedisi, V, s. s. 2845.
Göktürk, Hakkı," Çadırcılar Caddesi", İstanbul Ansiklopedisi, VII, s. 3643.
Göktürk, Hakkı, Çarşıkapı-Nuriosmaniye caddesi”, İstanbul Ansiklopedisi, VII, s. 3768-3769
Göktürk. Hakkı," Çatal Çeşme Sokağı", İstanbul Ansiklopedisi, VII, s. 3780-3781.
Göktürk, Hakkı," Çoban Çavuş Sokağı", İstanbul Ansiklopedisi, VIII, s. 4050
Göktürk, Hakkı," Çuhacı Hanı Sokağı", İA, VIII, s. 4151.
Göktürk, Hakkı," Dârüssaade Sokağı", İA, VIII, s. 4253-54.
Göktürk, Hakkı," Defteremini Sokağı", İA, VIII, s. 4347.
Göktürk, Hakkı," Deruni Mehmed Efendi Sokağı", İSTA, VIII, s. 4498
Göktürk, Hakkı," Dervişler Sokağı", İA, VIII, 4506.
Göktürk, Hakkı," Deveoğlu Yokuşu", İSTA, VIII, s. 4535
Göktürk, Hakkı," Doktor Emin Paşa Sokağı", İSTA, K, s. 4650
Göktürk, Hakkı," Ebussuud Caddesi", İA, IX, s. 4863
Göktürk, Hakkı," Emin Sinan Mahallesi", İSTA, IX, s. 5082
Göktürk, Hakkı,” Emin Sinan Mescidi", İSTA. IX, s. 5082
Göktürk, Hakkı," Eski Düyunu Umumiye Sokağı", İA, X, s. 5284
Göktürk, Hakkı," Esnaf Hanı", İSTA, X, s. 5344.
Göktürk, Hakkı," Fenerlikapı Sokağı", İSTA, X, s. 5639.
Göktürk, Hakkı," Fesçiler Caddesi", İA, X, s. 5704-5705.
Göktürk, Hakkı," Fetva Yokuşu", İSTA, X, s. 5720-21.
Göktürk, Hakkı," Fuadpaşa Caddesi", İA, XI, s. 5850-51.
Göktürk, Hakkı," Gençtürk Caddesi", İA, XI, s. 7003.
Gökyay, O. Şaik,"Risâle-i Mimariyye ve Mimar Mehmed Ağa", İ. Hakkı Uzunçarşıİ! Armağanı. Ankara 1976, s. 19-142.
Gören, Ahmet Kamil, "Kapalı Çarşı (The Covered Bazaar)", 1COC, S. 43, İstanbul Şubat 1995, s. 22-36.
Gören, Ahmet Kamil, "Kapalı Kutu Kapalı Çarşı". Antik-Dekor. S.29, İstanbul Nisan 1995. s. 62-68.
Gören, Ahmet Kamil, İstanbul Şehrinin Önemli Bir Simgesi Kapalıçarşı", İlgi Mecmuası. Bahar 1997, sayı 88, s. 12-23.
Gutton, Andre, Şehircilik yönünden İstanbul, Yeni Ufuklar, C. 12. sayı: 133, İstanbul 1961.
Gülersoy, Ç., Soğukçeşme Sokağı, İstanbul 1987.
Gülersoy, Çelik, “Soğukçeşme Sokağı”, DBİA, VII, s. 26-27.
Gülersoy, Çelik, İstanbul'un anıtsal ağaçlan, I. cilt: Rumelikavağı, Kâğıthane arası, İstanbul. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 1972
Gülersoy, Çelik," Kapalıçarşı", DBİA, IV, s. 423-430.
Gülersoy, Çelik. "Kapalıçarşı", Arkeoloji ve Sanat Dergisi, S.4-5, İstanbul (1978), S.ll.
Gültekin, Gülbin," Zeynep Sultan Camii ve Sıbyan Mektebi", DBİA,VII, s. 549-551.
Gündüz, î., Gümüşhanevî Ahmed Ziyâüddîn. Hayatı, Eserleri, Tarikat Anlayışı ve Hâlidiyye Tari-katı. İst. 1984.
Güngör, Necati, Bir Taşralının İstanbul Nostaljisi, İstanbul, Yılmaz Yay.
Güran, Ceyhan, Türk Hanlarının Gelişimi ve İstanbul Hanları Mimarisi, İstanbul 1978.
Gürel, Şevket, İstanbul'daki Eshab-ı Kiram, İstanbul evliyalan ve fetih şehidleri. İstanbul 1988.
Gyllius, Petrus, İstanbul’un Tarihi Eserleri, Çev. Erendiz Ezbayoğlu, İstanbul. Eren Yayınlan.
Halikarnas Balıkçısı, Anadolu Efsaneleri, Yeditepe Yayınlan, İstanbul 1954.
Halil Edhem, Camilerimiz, İstanbul Kanaat Kütüphanesi. İstanbul 1932.
Halil Edhem, Topkapı Sarayı, İstanbul 1932.
Haskan, Eyüp Tarihi, I-II, İstanbul 1993.
Hisar, Abdülhak Şinasi, İstanbul ve Pierre Loti. İstanbul, İstanbul Fethi Derneği İstanbul Enstitüsü yayını. 1958
Hüseyin Vehbî, Surname-i Vehbî, Topkapı Sarayı Müzesi Ktp, Ahmed III. no. 3543. 3594.
Irmak, Hüseyin,” Köprüler Yaptırdım Gelip Geçmeye”, Haliç Golden Horn, sayı 1. Aralık 2002
Işın, E.,"Semai Kahvelerinde insan ve Kültür , Sanat Dünyamız, S. 40 (1990). s. 26 29.
Işın, Ekrem," Kahvehaneler", DBİA. IV. s. 386-396.
İbn Kemal, Tarih-i Feth-i Kostantiniyye, Sül. Ktb., Şehid Ali Paşa Ks„ nr. 2720/14.
İçişleri Bakanlığı, Türkiye'de Meskun Yerler Kılavuzu, Ankara 1946,1-II.
İhsanoğlu, Ekmeleddln," Darülfünun”, DBİA. D, s. 559-563.
İlmiye Salnamesi, İstanbul 1334.
İnal, İbnülemin Mahmut Kemâl, Son Asır Türk Şâirleri, İstanbul 1930-1941.
İnciciyan, P.Ğ., 18. Asırda İstanbul. Tercüme Hrand D. Andreasyan, İstanbul Enstitüsü Yayınları, İstanbul ¡976.
İpşirli, M.-S. Eyice "Bâbıâli", DİA, IV, 378-389.
İstanbul 1323/1907 Tarihli Meclis-i Ekâbir-i Ma’ârif Karanyla Yapılan Sayım Cedveline Göre İstanbul'da Bulunan 65 Vakıf kütüphanenin Üstesi.
İstanbul 1330/1914, Çev. M. Nahit, Ulûm-i ta-rihiye ve siyasiye külliyatı.
İstanbul Âbideleri, Kadırga Sokullu Mehmet Paşa camii, Vakıflar Genel Md., Yayın No. 1.
İstanbul Ahkâm Defterleri İstanbul Esnaf Tarihi-1, Heyet, İstanbul İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınlan.
İstanbul Araşbrmalan 1-3, Heyet, İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınlan.
İstanbul Arkeoloji Müzeleri, resimli rehber, Sümer, Akat, Asur, Babil, Hitit, eski Mısır ve Arabistan eserleri koleksiyonlan (Seri 4, sayı 1.) - İstanbul 1955.
İstanbul Armağanı Fetih ve Fatih, Heyet, İstanbul B. Şehir Beki. Kült. İşi. D. Bşk. Yay.
İstanbul Boğaziçi Köprüsü ve Çevre yolu pro-jesi, (T.C. Bayındırlık Bakanlığı Kara Yollan Genel Müd. Yayını), Ankara 1971.
İstanbul Hanlan Alfabetik Rehbe-ri, Yerli Malı Propaganda ve Neşriyat Bürosu: Galata, İstanbul (tarihsiz, sayfa numara-sız).
İstanbul Harita ve Planlan Sergisi, İstanbul 1961, Topkapı Sarayı Müzesi Yayınlan No:11, 20 s. + Haritalar (Fotokopi).
İstanbul Haritaları, Türkiye Sigortacılar dairesi merkeziyesi tarafından hazırlatılan İstanbul Sigorta haritalan, Pervititch, Plan, J. Pervititch ’ervitiç de denir), 57X81 cm ölçülerinde ve 1:500-1000 ölçeğinde renkli haritalan, İstanbul 1934-1940.
İstanbul İl Yıllığı, 1973.
İstanbul Kütüphaneler ve Müzeler Rehberi, İstanbul 1993.
İstanbul Rehberi, İstanbul Şehremaneti Adına Necib Bey, İstanbul 1334-1918, Harilalı.
İstanbul rehberi, İstanbul, Türkiye Turizm Cemiyeti yayını, 1964.
İstanbul sanayii, İstanbul, İstanbul Sanayi Odası yayını No: 6, 1962.
İstanbul Sur içi planı, 1/5000 ölçekli, İstanbul 1964.
İstanbul şehir rehberi, İstanbul, İstanbul Belediyesi yayını, 1966.
İstanbul şehir rehberi-City guide: cadde ve sokak isimleri turistik ve pratik bilgiler=Avenue and Street names tourist information/İstan-ol Büyük Şehir Belediyesi Güzel İstanbul Hizmet Vakfı, İstanbul: Proman, 1989.
İstanbul şehri istatistik yıllığı, 1930-1953, İstanbul 1932-55. C. I-X.
İstanbul Tanm Tarihi-1 (1743-1757), Heyet, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınlan.
İstanbul Vakıflan Tahrir Defteri (953/1546), Haz. Ömer Lütfi Barkan-Ekrem Hakkı Ayverdi, İstanbul 1970.
İstanbul Vakıflan tahrir defteri. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Tahrir Defterleri, nr. 251.
İstanbul ve Bilâd-ı Selâse de kâin Mahallât ve Kurranın Huruf-i hecâ tertibiyle esâmisi lübeyyin rehberdir, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1338.
ve mensub oldukları liva ve kaza esâmisini
İstanbul, Yokedilen Kültür Mirası, İmar ve İskan Bakanlığı, İstanbul 1979.
İstanbul'da bit gezinti. İstanbul, Kzataat Kütüphanesi, 1932, Kanaat Kütüphanesinin Çocuklara Mahsus Seyahat Hikayeleri No. 4.
İstanbul'dan Göreme'ye Kültür Mirasımız, Milliyet Gazetesi Eki, 3. Fasikül.
İşli, H. Necdet," Sahaflara Dair: I", Müteferrika, Bahar 1994. sayı 2.
Izzî, Tarih, İst, 1199.
Karakaya, Enis," Dizdariye Sarnıcı”, DBİA, 111, s. 74.
Karakaya, Enis," Nuruosmaniye Sarnıcı", DBİA. V. s. 100-101
Karakaya, Enis," Şengül Hamamı", DBİA, VII, s. 160.
Karay, Refik Halit, İstanbul'un İçyüzü, İstanbul, 1336/1920 (Yeni basımı İstanbul'un bir yüzü adiyle. 1939.)
Kâtip Çelebi, Cihannüma, İstanbul 1145.
Kâtip Çelebi, Mizanü'l-Hakk fî İhtiyari'l-Ehakk, İstanbul 1280.
Kayaboğazı, Şeref, “Sul-tan Ahmed Meydanı", Tarih Dünyası, s.36 (İs-tanbul 1952).
Kayaoğlu, İ. Gündağ- Ersu Pekin Eski İstanbul'da Gündelik Hayat; İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanla Yayınlan
Kayaoğlu, İ. Gündağ,"Bakırcılar Caddesi", DBİA, I, s. 552-555.
Kay-gılı, O. Cemal, İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, İstanbul 1937.
Kayra, Cahit- Üyepazarcı, Erol, İkinci Mahmut'un İstanbul'u. İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlık Yayınlan.
Kayra, Cahit, Eski İstanbul'un Eski Haritalan, İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Yayınlan.
Kayra, Cahit, İstanbul Mekanlar ve Zamanlar, Ak Yayınlan, İstanbul 1990.
Kazankaya, H., İstanbul’un Fethi ve Fethin Karanlık Noktalan, İstanbul 1990.
Keyder, Çağlar, İstanbul Küresel İle Yerel Arasında, İstanbul Metis Yayınlan.
Kısakürek, Necip Fazıl, Bâbıâli, İstanbul 1975.
Kip, Kâzım, Dünyanın en acayip sokak ve mahalle isimleri İstanbul'da", Cumhuriyet Gazetesi, 22 Mayıs 1955.
Koç, Havva," Hakkı Tank Us Kütüphanesi", DBİA. III. s. 496.
Koç, Havva," Nuruosmaniye Kütüphanesi”, DBİA. V. s. 100-101.
Koçu, Ahmed Bülend, Fatih Sultan Mehmed, İstanbul 1940.
Koçu, R. Ekrem,"Eyüb'de Pi-erre Loti Kahvehanesi", TTK Belleteni, 21/300 (Ocak 1969), 11.
Koçu, Reşat Ekrem," Cankurtaran Mescidi", İstanbul Ansiklopedisi. VI, İstanbul 1963. s. 3376.
Koçu, Reşat Ekrem," Emin Bey Mescidi", İSTA, K, s. 4551-4552.
Koçu, Reşat Ekrem," Eminbey Mahallesi", İSTA, IX, s. 4552.
Koçu, Reşat Ekrem,"Bâyezid Bucağı". İstanbul Ansilopedisi, IV, İstanbul 1960. s. 2227-2229.
Koçu, Reşat Ekrem,"Bâyezid Mahallesi", İstanbul Ansiklopedisi, IV, İstanbul 1960. s. 2245-2246.
Koçu, Reşat Ekrem,"Alay Köşkü Caddesi”, İstanbul Ansiklopedisi, II.
Koloğlu, Doğan," Bâbıâli Caddesi", DBİA, I, s. 519-526.
Koman, M. Mes'ud, Eyüp Sultan Loti Kahvesi Çevresi, İstanbul 1966.
Konyalı, İ. H.,"İncili Ça-vuş ve Fıkralan", Tarih Hâzinesi, I, S. 2 (Ara-lık 1950).
Konyalı, İbrahim Hakkı," Bostan Câmii", Tarih Hâzinesi, I, sayı 10, Mayıs 1951. s. 512-518.
Kömürciyan, E. Çelebi, İstanbul Tarihi, XVII. Asırda İstanbul, Çev. Hrand D. Adreasyan. İstanbul, Eren Yay
Köprülü, Fuat, Milli Edebiyat Cereya-nının ilk Mübeşşirleri ve Divan ı Türkî-i Basit. İs-tanbul 1928
Kritovulos, İstanbul'un Fethi, Toplumsal Dönüşüm Yayınlan.
Kuban. D. -K. Yegan, "Bâyezid Mey-dan.n.n Tarihi Gelişimi". Bâyezid Meydan. Kentsel Tasarım Proje Yanşmas.. İstanbul 1987
Kuban, D., "Tarih-i Cami-i Şerif-i Nur-ı Osmanî ve 18. yy Osmanlı Yap. Tekni-ği Üzerine Gözlemler". Türk ve İslâm Sanat. Üzerine
tenemeler, Istanbul 1982, s. 122-140.
Kuban, D.."İstanbul'un Tarihi Yapısı", Mimarlık, 5 (1970), s. 26-48.
Kuban, Doğan," Ahırkapı", DBİA, 1, s. 101-104.
Kuban, Doğan," Aksaray", DBİA. I s. 161-162-163164-165.
Kuban, Doğan," Bâyezid Meydanı", DİBA, U, s. 180-188.
Kuban, Doğan," Mahmut Paşa Külliyesi", DBİA, V, s. 268-269-270-271.
Kuban, Doğan," Rüstem Paşa Camii”, DBİA, VI, s. 371-372.
Kuban, Doğan," Yalı Köşkü", DBİA. Vfl. s. 415-416-417.
Kuban, Doğan," Yeni Cami Külliyesi”, DBİA. VII. s. 464-465-466-467.
Kumbaracılar, İzzet, İstanbul Sebilleri, İstanbul 1938.
Kumbaracılar, Sedat, İlk kız okullanmız nasıl kuruldu", Hayat Tarih Mecmuası, sayı 4 (Mayıs, 1969).
Kun, T. H.,”İbrahim Müteferrika", 1A, V/2, 896-900.
Kuran. A.,"Mimar Sinan'ın Mescidleri", Semavi Eyice Armağa-nı, İstanbul 1992.
Kuran, Abdullah, Haseki Külliyesi", Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, II, 1979 s. 57-67, 25 res.
Kut, G., "İstanbul'daki Yazma Kütüphaneleri", TD, S. 33, 1980-81.
Kutlu, Ş.(der.), Bu Şehr-i İstanbul ki, İstanbul 1972.
Kutun, Banu," Çuhacı Hanı", DBİA, II, s. 535.
Kürkçüoglu K. E., Süleymaniye Vakfiyesi, Ankara, 1962.
Latifi, Evsâf-ı İstanbul, haz. Nermin Suner (Pekin), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1977, XXXII, 112, (8).
Lewis, Bernard, İstanbul ve Osmanlı Uygarlığı, Çev: Nihal Önol, Varlık, İstanbul 1975.
Lokmanoğlu, H., Haritalı Şehir Rehberi, İstanbul 1955.
Loti, Pierre, İstanbul 1890, İstanbul, Vadi Yayınları.
Mahmud Şevket Paşa," Bâyezid-Şişli Tüneli İçin 15.000 Altın Rüşvet”, Hayat S.2 (İstanbul 1975).
Mahmut Cevat, Ev-kaf-ı Hümayun Nezaretinin Tarihçe-i Teşkilatı ve İcraatı, İstanbul 1335.
MalatyalI, Mesud," Dökmeciler Hamamı Sokağı", İSTA, IX, s. 4719.
Mamboury. Ernest, İstanbul Rehberi, İstanbul 1925.
Mansel, Arif Müfit, İstanbul'da bulunan bir prens lâhti, İstanbul 1934.
Mantran, R.."XVII. Yüzyılda İstanbul'da Kahve", TT, m/15 (Mart 1985), 25-27.
Mehmed b. Aliyyü’i-Fenari, 926 Tarihli Ayasofya Vakıfları Tahrir Defteri, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet 'azmalan, nr. 64.
Mehmed Süreayya, Sicill-i Osmanî. I-IV.
Mehmed Ziya, İstanbul ve Boğaziçi, İstanbul 1336.
Meriç, R. M.," Bâyezid Camii Miman", Ankara İlahiyat Fakültesi Yıllık Araştırmalar Dergisi, Ankara 1957, 11/26.
Meriç, Rıfkı Melûl," Bâyezid Camii Miman", Ankara İlahiyat Fak. Yıllık Araştırma Dergisi, 1957.
Muradoğlu, Hasan," Süleymaniye Camii", Sur, Aralık 2001, s. 54.
Mustafa Naima, Tarih-i Naima, I, İstanbul 1140.
Mustafa Nuri Paşa, Netayicü'l-Vukuat, I-IV, TTK, Ankara.
Mülayim, Selçuk, " Süleymaniye". Osmanlı Ansiklopedisi, III, İz Yayıncılık, İstanbul 1996
Müsâhibzâde Ce-lâl, Eski İstanbul Yaşayışı, İstanbul 1946.
Mütercimler, Erol, Destanlaşan Gemiler (Hamidiye, Yavuz, Nusrat. Alemdar), Kastaş Yay. A Ş
Naza, Emine," Dâye Hatun Camii", DBİA, III, İstanbul 1994. s. 12
Naza, Emine," Hocapaşa Camii", DBİA. IV. s. 81-82.
Nerval, Gerard de, Muhteşem İstanbul, Çev. Refik Özdek, Boğaziçi Yayınlan. İstanbul 1974.
„ """'J^.“ >«»»1™ Içttal Hayat» Yeti ve Mimansi Halfada Mülahazalar-. Kafaal« Alfa™ Mecmuası, o. z ıı^oi;.
Oğalukyan G„ Ga«g Oğulukfam ^ |^nl„. üçüncü ^ ^^
Mustafa Paşa, (çev. H. D. Andreasyan), İstanbul 1972.
Oğuz, Burhan, Bizans’tan Günümüze İstanbul Sulan, İstanbul, Simurg Yayıncılık.
Oran, Hıdır-Semiha Girgin-Osman Zeki Yılkmaz, Bölgemiz Eminönü İlçesi. İstanbul 1970.
Orgun, "Alay Köşkü", Arkitekt. s. 309, (1962), s. 153-, 162.
Osman, R.,"Memleketimizin Tarihinde Mükeyyifata Bir Bakış: Kahvehaneler". İstanbul Belediye Mecmuası, 78/6 (Şubat 1931)
Osmanzâde Taib, Hadikatü’l-rüzera Zeyli, (Dilâverzade Ömer Efendinin), İstanbul 1271
Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Türk. Çev. Fikret Işıltan, TTK, Ankara 1981.
Ozansoy, Halid Fahri, Eski İstanbul Ramazanları, İs-tanbul 1968.
Ödekan, A.," Kentiçi Çeşme tasanmında Tipojik Çözümleme", Semavi Eyice Armağanı, İstanbul 1992, s. 281-297.
Ödekan, Ayla," Ahmed 111 Sebili ve Çeşmesi", DBİA, I, s. 116-117.
Ögel, S.,"İstan-bul'da 19. Yüzyılın Sekizgen Camileri", Sanat Tarihinde Doğudan Batıya Unsal Yücel Anısı na Sempozyum Bildirilen. İstanbul 1989, s. 65-70.
Ölker, Bürhaneddin," Ebüssuud Caddesi İnfilakı", İA, IX, s. 4863-64.
Ömer Efendi, Târih-i Sultan Selim Han-ı Sâlis ve İkinci Mahmud, Sül. Ktb„ Esad Ef. Ks., nr. 2152.
Önder, Mehmet, Şaheser Camilerimiz, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınlan, Ankara 2000.
Önkal, H., Osmanlı Hanedan Türbeleri, Ankara, 1992.
Öz, Tahsin, İstanbul Camileri. I-II, TTK, Ankara.
Özbakan, Fikri, İstanbul Pasaj ve Hanları: Maliye Daireleri ve mahalleler, seyyar memurlarla bütün tüccar ve iş sahiplerini ilgilendirir. İstanbul, Işıl Matbaası, 1948.
Özbilgen, Erol, Zelzeleler, Osmanlı Ansiklopedisi, III, İz Yayıncılık, İstanbul 1996.
Özcan, Kazım, Çevremiz ve İstanbul, İstanbul 1978.
Özdemir, Mehmed Niyazi, Dahiler ve Deliler, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2001.
Özdeş, G., Türk Çarşıları, İstanbul 1953.
Özergin, M. K.,"Eski Bir Ruznameye Göre İstanbul ve Rumeli Medreseleri , TED, S. 4-5 (Ağustos 1973 1974).
Özgen, Sinan," Vezneciler Hamamı", DBİA. VII. s. 386-387.
Öztuna, Yılmaz, Tarih Sohbetleri, I-1II, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1998.
Öztürk, Ali Haydar, Dünden Bugüne Babıali. İstanbul.
Özzorluoğlu, Süleyman Tevfik, İncili Çavuş’un Güzel Resimli Latifeleri, 2 c., İstanbul 1939.
Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 1.
Pala, İskender," Şair Haşmet", DBİA, IV, s. 16.
Pekşen, Y.,'Tarihi Sarnıç Tahrip Edilerek Yerine Beş Katlı Han Yapıldı , Cumhuriyet, (1 Eylül 1975)
Prokopius, Bizansın Gizli Tarihi, çev.: Orhan Duru, Ada Yay.
Prost, H., İstanbul Nazım Planını İzah Eden Rapor, 25. 10. 1937, İstanbul Belediye Matbaası, İstanbul 1938.
Rubin, Barry, İstanbul Entrikalan. Çev. Selim Atalay, Milliyet Gazetesi Yayınlan.
Sadri Sema, Eski İstanbul'dan Hatıralar, İstanbul 1991.
Saffet, A., İstanbul musahabeleri, İstanbul 1324/ 1908.
Sakaoğlu, Necdet," Alemdar Hadisesi", DBİA, I, s. 185.
Sakaoğlu, Necdet," Darülfünun Grevi", DBİA, H, s. 559-563.
Sakaoğlu, Necdet," Hızır Bey", DBİA. IV. s. 69-70.
Sakaoğlu, Saim," İncili Çavuş", DBİA, İV, s. 172-173.
Salman, Yıldız," Posta ve Telgraf Nezareti Binası", DBİA. VI. s. 279.
Salman, Yıldız,“Sirkeci Gan”, DBİA, VU, s. 13.
Saner, T,"İstanbul 19. Yüzyıl Osmanlı Mimarlığında Orientalist Akım", (İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, basılmamış yüksek lisans tezi), 1988, s. 45.
Saner, Turgut," Fuad Paşa Camii", Di, s. 341.
Sayar, Z.,"Bâyezid (Hürriyet) Meydanı", Arkitekt, c. 20, no. 302 (1961).
Schlumberger, Gustave, İstanbul'un muhasarası ve zaptı, Tere. Mehmed Nihat, İstanbul 1330.
Selim Nüzhet, "Bâyezid Meydanı", Yedigün, nr. 432 (16 Haziran 1941) s. 10,18.
Serhadoğlu, Rıza, Büyük İstanbul Albümü, İstanbul 1955.
Sertelli, İskender Fahrettin. İstanbul'u nasıl aldık?, İstanbul 1930.
Sertoğlu, Midhat, İstanbul Sohbetleri, İstanbul Bedir Yayınlan
Sertoğlu, Mithad, Paşalar Şehri İstanbul, Risale Yayınlan, İstanbul 1991.
Sertoğlu, Mithat," Üçüncü Selim'in hal'i ve Alemdar Mustafa Paşa", Hayat Târih Mecmuası, Ocak 1975, sayı 1, s. 17-24.
Sevengil, Refik Ahmet, İstanbul nasıl eğleniyordu? Fethinden zamanımıza kadar, inceleme. İstanbul 1927.
Seyfettin," Nuruosmaniye Camii", Resimli Tarih Mecmuası, sayı 13, Ocak 1951, s. 547
Sezen, Ziya Nur," Akbıyık Hamamı", DBİA, I, s. 154.
Sezen, Ziya Nur,"Ayşe Sultan Çeşmesi", DBİA, I, s. 489-490.
Silahdâr Fmdıklılı Mehmed Ağa, Süâhdar Tarihi, (Yay. Ahmed Refik), C.I-1I (İstanbul 1928).
Surname-i Hümâyun, Topkapı Sarayı Müzesi Ktp, Hazine, no. 1344.
Sumer, T, Sultanahmed Semtinin Tarihi ve Sultan Ahmed Camii", (İstanbul Üniversi-tesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, yayım-lan-mamış lisans tezi), 1965.
Şahenk, Hilmi, Bir Zamanlar İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınlan, İstanbul.
Şair, Edip ve Tarihçi Kalemi İle İstanbul, İstanbul 1973.
Şanda, Bedriye. 18. Yüzyılda İstanbul, İnkılap Kitabevi.
Şanizâde Ataullah, Tarih, I.
Şapolyo, Enver Behnan, Türkiye Turizm Rehberi ve Anıtlar Tarihi, Kültür Kitabevi, İstanbul 1971.
Şehremaneti hududu dahilinde bulunan mahallat esâmisi, İstanbul 1329
*>—*■ H. Y,’H„ Bin Birer Kulüp Olan Ea-ki Kahvehaneler’. Cumhuriyet. (I Haziran 1956).
Şehsuvaroğlu, Haluk, Asırlar Boyunca İstanbul.
Şenyapılı, Önder," İstanbul Adlan”, Antik Dekor, sayı 44, s. 168
Tal», I. Hakh-SUk. Dinç İstanbul taca «H, coğrafi. sulan. w „|a„
Tamer, V.."Fa-tih Devri Ricalinden İshak Paşanın Vakfiye-leri ve Vakıftan”, VD. IV. 107
Tanışık, İbrahim Hilmi, İstanbul Çeşmeleri, I-II, İstanbul 1945.
Tanman, M. Baha," Akbıyık Mescidi ve Tekkesi", DBİA, I, s. 154-155
Tanman, M. Baha," Gümüşhanevî Tekkesi". DBİA. IH. s. 448-449
Tanman, M. Baha," İshak Paşa Camii", DBİA, IV. s. 197.
Tanman, M. Baha," İshak Paşa Hamamı", DBİA, IV, s. 197-198.
Tanman, M. Baha," Kayıkhaneler", DBİA. IV. s. 502-503.
Tanman, M. Baha," Laleli Baba Türbesi", DBİA, V, s. 189.
Tanman, M. Baha," Mimar Sinan", DBİA, V, s. 468-469-470.
Tansuğ, S.,'Yıkılan Sarnıç Meselesi", Sanat Çevresi, S. 111 (1988), s. 24.
Tanyeli, Uğur," Bâbâli-Mimari", DBİA, I, s. 519-520.
Taşkın, Figen," Cağaloğlu", DBİA. II. s. 370-371.
Taylar, N.,"IbnüT-Emin Mahmud Kemal İnal ve Hakkı Tank Us Kütüphanesi". (İÜ Ed. Fak. Kütüphanecilik Bölümü bitirme tezi). 1974.
Tayyarzade Ata, Tarih, I-IU, 1293.
Tayyârzade yalıud Binblrdirek Batakhane-sı, Meşhur Kadim Tarihî Bir Hikâyedir, İstanbul 1341.
Tekindağ, Şehabeddin,“On yedinci yüzyıl Türk sanat eserlerinden muhteşem âbide: Yeni Cami Küllivesı . Tarih Konuşuyor, sayı 25 Şubat 1966, s. 2078-281.
Topkapı Sarayı Müzesi Rehberi, İstanbul 1933.
Toprak, Zafer," Bâbıâli", DBİA, I, s. 519-520.
Toros, T,"Türklerin Avrupa'ya Tanıttığı Sihirli içecek: Kahve", Hayat, 1/9-17 (24 Şubat 1977-21 Nisan 1977)
Toros, Taha, İstanbul Büyükşehir Belediyesinin hazırlattığı mahalle, cadde, sokak adlan listeleri hakkında rapor: İstanbul s akaklarının adlanna dair, 1990, 8 yaprak, 33 sm, Atatürk Kitaplığı, nr. 438.
Turan, Adnan, Dünya Sanat Tarihi, 3. Baskı, Ankara 1983.
Tutel, Eser," Deniz Ulaşımı", DBİA. III. s. 30.
Türk Kütüphaneciler Derneği, Basım ve Yayıncılığımızın 250. Yılı Bilimsel Toplantısı. Bildiriler. Ankara. 1980
Uluçay, Çağatay, Padi-şahlann Kadınlan, İstanbul.
Uzel, Nezih, Dersaadet'ten İstanbul'a, İstanbul, İrfan Yayınevi.
Uzunçarşıh, İ. H„ Rumeli Ayanından Tirsinikli İsmail, Yılıkoğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa. An kara. 1942
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, I-V, TTK, Ankara 1978.
Ülgen H., İstanbul Camileri, İstanbul 1966.
Ülgen, Ali Saim, Fatih Devrinde İstanbul (1453-1481), Ankara 1939.
Ülgen, Ali Saim, Fatih devrinde İstanbul 1453-1481: haritası, izahatı, indeksler. 1939
Ülgen, Ali Saim, İstanbul ve eski eserleri, İstanbul 1933.
Ülgen, Saim, Fatih Devrinde İstanbul, Ankara 1939 (Vakıflar Genel Müdürlüğü Neşriyat.).
Ülkütaşır. M. Şakir," Türklerde Kitap, Kütüphane ve Sahafla üzerine küçük bir araştu-ma". Türk Kültürü, say. 135
Ünaydın. Ruşen Eşref, İki Saltanat arasında, Dersaadet 1334.
Ünaydın. Ruşen Eşref ."İstanbul Caddesi”, Bu Şehr-i İstanbul ki..., İstanbul 1972.
Ünsal, Behçet,"İstanbul'un iman ve eski eser kaybı , Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İnçelemeleri, II, 1969, s. 6-61, resimli.
Ünüvar, Safiye, Saray Hatıralanm, İstanbul 1964.
Ünver S., "Mahmut Paşa Vakıftan ve Ekleri", VD, IV (1958). 65-66.
Ünver, A. S., Kadıköyüne Unvanı Verilen Hızır Bey Çelebi-Hayatı ve Eserleri, İstanbul 1945.
Ünver, A. Süheyl, 'Türkiye'de Kahve ve Kahvehaneler", Türk Etnografya Dergisi, V, 1962.
Ünver, A. Süheyl, Türkiyede Kahvenin 400. Yıldönümü , Tarih Dünyası, S. 10 (1 Ey-lül 1950), s. 419-423.
Ünver, A. Süheyl. Hızır Bey Çelebi Hayat ve Eserleri, İstanbul 1945.
Ünver, A. Süheyl,"Kahve 450 Yaşında”, Hayat Tarih Mecmuası, 1/4 (Mayıs 1967), s. 12-14.
Ünver, Süheyl. Fatih'in Oğlu Bâyezid'in Su Yolu Haritası Dolayısıyla 140 Sene Önceki İstanbul (İstanbul 1945)
Ünver, Süheyl, Hızır Bey Çelebi, Hayatı ve Eserleri, İstanbul 1945.
Ünver, Süheyl, İstanbul Kalelerinin Tarih ibareleri, İstanbul 1953.
Ünver, Süheyl, İstanbul'un Mutlu Askerleri ve Şehit olanlar, TTK, Ankara 1976.
Varda, A. Cabir, Boğaziçi Konuşuyor, İstanbul 1943.
Waltari. Mika, Bizanslı Aşıklar, Çev. Hale Kuntay, Cep Kit.
Yaltkaya, M. Şerefeddin,"Kahveye Dair Bir Türk Hekiminin Şahsî Mütalâalan", Türk Tıb Tarihi Arkivi, 11/5 (1937), s. 3-6.
Yaşar, İslam, Adım Adım İstanbul, Yeni Asya Yayınlan, 1985.
Yazıcıoğlu, S., Hızır Bey, Ankara, 1987.
Yenen, Ayşegül- Yenen, Mehmet,“Yer Adlan”, DBİA (DBİA), İstanbul 1994, VU, 495-496.
Yerasimos, Stefanos, İstanbul 1914-1923, Çev.: Cüneyt Akalın, İstanbul, İletişim Yayınlan.
Yetkin, Suut Kemal, İslâm Sanatı Tarihi, Ankara, 1954.
Yusuf bin Abdullah. Bizans Söylenceleriyle Osmanlı Tarihi, Dokuz Eylül Yayınlan.
Yücel, Atilla," Adliye", DBİA. I, s. 85-86.
Yü-cel, E.,"İstanbul'da Bizans Sarnıçlan D”, Arkıtekt, S. 326 (1967), s. 66.
Yücel, E..”Mimar Sinan Mescidi", STY, III, 49.
Yücel, Erdem," Dikilitaş", İSTA, VIII, s. 4551-4554.
Yücel, Erdem." Dizdariye Camii", İSTA, K, s. 4633-34.
Yüksel, İ. Aydın,” Atik Ali Paşa Külliyesi", DBİA. I, s. 405-406.
Yüksel. İ. Aydın," Dizdariye Camii", DBİA, III, s. 73-74.
Yüksel. İ. Aydın." Kadırga Hamamı". DBİA.IV. s. 367.
Yüksel. İ. Aydın,"Daltaban Mescidi". DBİA, II, s. 544.
Yüksel, İ. Aydın,“Soğanağa Mescidi", DBİA, VII, s. 25.
W O. Ş„'Stkec. Bir Gece", Resimli Hava. Mecmuası, say, 28, Ağustos 1954, s. 26-27.
Zâkir. Mecmua-i Tekâyâ, İstanbul.
Ziyaoğlu, Rak.m, İstanbul Kadılan-Şehreminleri-Belediye Reisleri, İstanbul.
Ziyaoğlu. Rakım. Yorumlu İstanbul Kütüğü, İstanbul 1985.
ISBN: 92224-0-X (Tk No) / ISBN 975-92224-3-4 (IlI.Cild)
BU ESER EMİNÖNÜ BELEDİYESİ NİN BİR KÜLTÜR HİZMETİDİR.
- Bağlantıyı al
- X
- E-posta
- Diğer Uygulamalar
Yorumlar
Yorum Gönder