Kolaj: İrem Yıldırım
Kaynak: Yıldıray Oğur.
Aposto.
1963 yılı, Eskişehir Birinci Hava Üssü. Üs komutanı, 8 yıl sonra Hava Kuvvetleri
Komutanı olarak 12 Mart Muhtırası'nın altına imza atacak Muhsin Batur. O yıl üs,
tarihte ilk defa bir film çekimleri için kapılarını açmıştı:
Şafak Bekçileri.
Film, Hollywood 1980’lerde
Top Gun’ı neden çektiyse aynı amaçlar için
çekilmişti: Hava Kuvvetleri’ne gençleri teşvik etmek. Bu yüzden ülkenin en
yakışıklı erkek oyuncuları filmde rol almıştı: Göksel Arsoy, Ekrem Bora.
Filmin yönetmeni, Halit Refiğ’di. Üssün kapılarını filme kayınpederi emekli bir
general olan devrin en ünlü jönü Göksel Arsoy açtırmıştı. Arsoy izni aile
dostları olan devrin Hava Kuvvetleri Komutanı İrfan Tansel’den almıştı.
27 Mayısçı olan Tansel, bir yıl önce Talat Aydemir darbesine karşı çıkan askeri
kadro içindeydi. Bir yıl sonra da Kıbrıs’a ilk hava harekâtını yönetecekti.
Filmde hava üssünde görevli subaylar da rol almışlardı. O rol alanlardan biri
olan Ahmet Çörekçi, 28 Şubat döneminde Hava Kuvvetleri Komutanlığı yaptı.
Halit Refiğ, film için üsteki genç subaylar arasından seçme yaparken birinin
yakışıklılığı çok dikkatini çekmişti: Üstte askerliğini yedek subay olarak yapan
tabip teğmen Fahrettin Cüreklibatır. Eskişehirli, uzun boylu sarışın bir
Tatar’dı.
İstanbul Üniversitesi’nde tıp okurken bir taraftan Cemal Süreya’nın yakın
çevresine girmiş, dergisine hikâyeler yazmıştı. Bir taraftan da Artist adlı bir
magazin dergisinin yarışmasına girip birinci seçilmişti.
Halit Refiğ çok istemesine rağmen başrollerdeki bütün jönlerden yakışıklı bu
genç subayın filmde oynaması mümkün olmamıştı. Genç doktor Fahrettin,
askerliğini bitirdikten sonra İstanbul’a gidip Halit Refiğ’i ziyaret etti. O da
onu
Gurbet Kuşları filminde oynattı.
Filmin yapımcısı, "
Fahrettin Cüreklibatır diye oyuncu adı olmaz," diyerek
ona yeni bir isim buldu: Tiyatrocu Cüneyt Gökçer’in Cüneyt’i ve kitapçı Ramazan
Arkın’ın Arkın’ından
Cüneyt Arkın.
Geçen hafta 84 yaşında hayatını kaybeden Cüneyt Arkın’ın bir oyuncu olarak doğuş
hikâyesi böyle…
Hikâyeyi biraz zorlarsanız buradan politik bir Cüneyt Arkın profili bile
çıkartabilirsiniz. Tıpkı Cüneyt Arkın’ın arkasından yazılan bazı yazılarda
yapıldığı gibi.
Hâlbuki Cüneyt Arkın, 1960’lı yılların ortasından itibaren renkli bir hayatı
olan, çapkın, magazin basınında gündemden düşmeyen, bazen karakolluk da olan
devrin en gözde erkek yıldızlarından biriydi. Ve hiçbir zaman politik bir
misyonun adamı olmamıştı.
Kara Murat, Malkoçoğlu ya da Battal Gazi'yi oynamasının sebebi de Türk
milliyetçisi olması değildi. 1970’de Türk-İran ortak yapımı bir filmde Kürt
Selahaddin Eyyübi'yi de oynamıştı.
İran’da Fahrettin olarak ünlenmişti, İtalya’da John Arkin, Avrupa’nın başka
ülkelerinde Steve Arkin, George Arkin, Uzakdoğu’da Lee Arkin olarak tanınmıştı.
Yakışıklı, atletik bir oyuncuydu, rol için sirkte atla akrobasi dersleri alacak
kadar mesleğine değer veriyordu.
O yüzden vefatının ardından çektiği sınırlı sayıdaki politik filmlerinden
sahneleri gösterip Cüneyt Arkın’dan bir devrimci çıkarmaya çalışanlar da ya da
oynadığı tarihi filmlerdeki milliyetçi sahneleri hatırlatıp sanki senaryolarını
o yazmış gibi siyasi doğruculuk sopasını çıkaranlar da yanlış bir Cüneyt Arkın
portresi çiziyorlar.
Cüneyt Arkın filmografisinden ille de politik anlamlar çıkarılacaksa peş peşe
çektiği üç politik filme biraz daha yakından bakmak faydalı olabilir. Ama Cüneyt
Arkın’ın siyasi misyonunu anlamak için değil, Türkiye’de siyasi propagandanın ne
kadar çiğ yapıldığını görmek için…
Güneş Ne Zaman Doğacak
Bu filmlerden ilki, 1978 yılının Nisan ayında gösterime giren
Güneş Ne Zaman Doğacak. "Orhun" adlı Ülkücü bir yapım şirketinin yaptığı
filmin yönetmeni Mehmet Kılıç ve senaristi Tufan Güney’di. Bu iki isim
1980’lerde Osman Sınav’la yapım şirketi kurmuş iki milliyetçiydi sinemacıydı.
Film 1945’de Türkiye’nin SSCB’ye iade ettiği ve Boraltan Köprüsü’nden geçişleri
sırasında öldürüldükleri iddia edilen 195 Azerbaycan Türk’ünün hikâyesinden
esinlenmişti.
Cüneyt Arkın, filmde yıkık bir minarede ezan okuduğu için Sovyet gizli polisi
tarafından yakalanan ve işkence gören Kafkasyalı Türk Yavuz’u oynamıştı.
Yavuz, Sovyet ordusunda albaylığa kadar yükselmiş dava arkadaşı Alp Giray’la
birlikte bir Rus gemisine binmiş, İstanbul’da denize atlayıp ve Türkiye’ye
sığınmıştı. Ama umdukları cennet Türkiye’de de yoktu.
Burada da “kızıllar” vardı. Sağ-sol çatışmalarının haberlerinin yer aldığı
gazeteleri üzülerek okuyan Yavuz, Türklerin Türkleri öldürmesine anlam
veremiyordu. Muhakkak bu işin içinde “azınlıklar” olmalıydı. Sağ-sol kavgasını
“
Siz böyle kavga ederken onlar seviniyor,” diyerek duvardaki Yankee
karikatürünü göstererek çözmüştü.
Filmde komünistler sadece komünist oldukları için kötü değiller. Sovyetlerdeki
bir okulda geçen sahnede "Allahsızlığı Yayma Kurumu"nun başındaki albayla okul
müdiresi arasında şöyle diyaloglar duyarız:
— Okulunuzdaki öğrencilerin artış hızında azalma var.
— Albayım, bunda bizim hiç suçumuz yok. Yüz lira normal evlilikten çocuğu
olanlara veriyoruz, evlilik dışı çocuğu olanlara 600 lira veriyoruz. Ama bir
türlü yıkamadık şu çağ dışı evlilik müessesini. Efendim, ileride partimizin
bel kemiğini oluşturacak bu evlilik dışı neslin yetişmesindeki başarımızı
raporunuzda belirtirsiniz umarım.
Sık sık
Çırpınırdı Karadeniz çalan filmin sonunda Cüneyt Arkın, arkadaşı
vurulunca kaçmaktan vazgeçip teslim olur, devlet onu SSCB’ye geri gönderir,
başına gelecekleri bile bile Boraltan Köprüsü’nde yürürken Sovyet tarafından
silahlar patlar.
Türkiye’nin her yerinde pek çok sinemada kapalı gişe oynayan filme Ülkücüler
aylarca akın ederler. Sık sık sahneler sloganlarla kesilir. Sovyetler’e ve
komünizme dönük sert eleştiriler yüzünden film solun da tepkisini çeker.
Beşiktaş’ta filmin gösterildiği bir sinemaya bomba atılır.
En kanlı olaylarsa Maraş’ta olur. Maraş’ta filmin gösterildiği sinemaya bomba
atılır, yaralananlar olur. Bombayı komünistlerin attığını düşünen Ülkücülerin
karşı saldırısı Türkiye tarihinin en korkunç
pogrom'larından
Maraş Katliamı'yla sonuçlanır.
Kötü bir propaganda filmi, bu filme tahammülsüzlük ve bir bombanın kışkırttığı
kalabalıkların yaptığı korkunç katliam… Tabii bütün bunların Cüneyt Arkın’la bir
ilgisi yoktur.
Hatta Cüneyt Arkın, filme soldan gelen yoğun tepkilerden çekindiği için “filmde
tehditle oynatıldığı, evine kurşunlar gönderildiği” şayialarının yayılmasını
sessizce izler, soranlara yorum yapmaz ama bu iddiaları da yalanlamaz.
Cüneyt Arkın, bu imajı silmek için birkaç ay sonra daha net bir adım atar. Yavuz
Özkan’ın Tarık Akan’la birlikte senaryosunu yazdığı ve yönettiği Maden filminde
başrol oynar.
Maden
Hababam Sınıfı serisinden ve Arzu Film’den yapımcı ve yönetmen Ertem
Eğilmez kendisine hakaret edince ayrılan Tarık Akan’a diğer yapım şirketleri de
kapılarını kapamıştır. O da Cüneyt Arkın’ın kapısını çalar, ona ortak yapımcılık
teklif eder ve senaryodaki rollerden istediğini seçmesini ister.
Cüneyt Arkın kömür madeni işçilerinin lideri İlyas olur.
Tarık Akan da
onun yetiştirdiği genç işçi Nurettin.
Cüneyt Arkın’ın ağzından film boyunca devrimci hamasi sözler duyarız:
Bu dünyayı biz kuruyoruz ellerimizle arkadaşlar. Ama bunun farkında
değiliz, olmalıyız.
O dönem pek çok ödül alan, hâlâ politik mesajları yüzünden övülen film de
aslında kötü bir propaganda filminden fazlası değildir.
Mesela filmdeki diyaloglardan biri şöyledir:
Okula gidemiyoruz. Emperyalizm maşası faşist çeteciler canice saldırılarını
artırarak sürdürüyor. İyiye yaklaşıldıkça tehdişçilerin saldırıları artıyor.
İşi devrimci aydınların, yurtseverlerin peşlerine düşmeye vardırdılar.
Dünyayı kana boyamayı sürdürüyorlar. Aslında kafamı karıştıranlar bunlar
değil tabii. Emperyalizmin ilk tezgâhı değil bunlar. Dünyanın birçok yerinde
aynı oyunu oynadı, oynuyor. Benim kafamı karıştıran faşizme karşı birleşik
cephe oluşturması gereken devrimci güçlerin daha da bölünmesi. Tabii bunun
da emperyalizmin bir oyunu olduğunu gözden uzak tutmuyorum. Ama bunca
deneyden geçtikten sonra hâlâ bu oyuna gelmemizi bir türlü anlayamıyorum.
Filmin sonu yine Cüneyt Arkın’a yakışan bir kahramanlıkla biter. Çöken madendeki
arkadaşlarını kurtarırken hayatını kaybeder İlyas…
Cüneyt Arkın 1979’da yine sol duyarlılık mesajlarıyla dolu
Vatandaş Rıza’da oynar. 1980 darbesinden sonraysa solcu olmak artık
tehlikelidir. 1981 yılını devlet Atatürk’ün 100. doğum yıldönümüne adamıştır. Bu
yıla özel olarak çekilen filmlerden birinin başrolünde görürüz bu kez Cüneyt
Arkın’ı, Öğretmen Kemal olarak.
Öğretmen Kemal
Öğretmen Kemal, aslında bir çeşit Kubilay’dır. Eski bir Kuvvacı olan Kemal,
öğretmen olarak Anadolu’nun bir köyüne gönderilmiştir. Karşısında köyün ağasını,
onun emrindeki köyün hocasını ve onlara akıl hocalığı yapan Leon adlı şişman bir
Ermeni tüccarı bulur.
Cem Yılmaz’ın Erşan Kuneri’deki
Kooperatif Kemal bölümüne ilham olacak
kadar kült bir filmdir
Öğretmen Kemal.
Köyde Afrika’da safariye çıkmış bir İngiliz kılığında dolaşmaktadır. Öğretmen
Kemal işe köyün adak ağacını baltayla keserek başlar, keserken şöyle
bağırmaktadır:
Kör taassup yıkacağım seni, yıkıl. Halkımı cahil bırakan safsata yıkıl,
yıkıl. Yıkıl çağların gerisindeki karanlık düşünce, yıkıl. Taassubu yıktım,
kör inancı.
Sonra etrafına dolan köylülere seslenir:
Siz tembeller bilmez misiniz ki bu ağacın kendisine bile faydası yoktur.
Şimdi kutsal, ulu bir işe yarayacak. Bakın arkadaşlar. Ben kaba güce
karşıyım. Çünkü öğretmenim. Barış adamıyım. Barışı belleten, yayan bir
adamım. Ben Kuvayı Milliyeciyim. Atatürk’ün askeriyim. Çalışanın yeri
yanımda tembelinki karşımda.
Öğretmen Kemal, adak ağacını yıkıp ağaçtan okul yapar. Okula bir gün Atatürk’ün
ölüm haberi ulaşır. Öğretmen Kemal, kendisini dağlara taşlara vurur,
hıçkırıklarla bağırır.
Neden bunca acıyı, bunca yorgunluğu bana bırakıp gittin. Şimdi sen yeniden
doğan bir ölü, bense can çekişen bir diriyim. Ben senden öksüz kaldım.
Nerede karşılaşacağız bir daha? Ufuğun hangi ölü noktasında?
Öğretmen Kemal, film boyunca köylülere atar yapar:
Şimdi gidiyorum. Köyden okuldan tüm gidiyorum. Softanızdan, zorbanızdan
korktuğum için değil. Aydınlığın temsilcisini terk edip karanlığın
bekçilerinin peşine düştüğünüz için cezalandırıyorum sizi. Okumayacaksınız,
öğrenmeyeceksiniz. Pislik içinde sefil kalacaksınız. Uygarlıktan uzak bir
hayvan gibi yaşayacaksınız. Cezalısınız, sömürüleceksiniz.
Ateşler içindeki çocukları muskayla tedavi etmeye çalışan köyün hocasına
bağırdığı sahne sosyal medyada yıllardır çok meşhur:
Sen susacaksın yobaz. Ben oldukça susacaksın. Ben senin kaderinim. Baş
kaldırdıkça karşına çıkacağım, ezeceğim.
Filmin sonu diğer filmler gibi biter. "Gavur Leon"un verdiği akıllarla hareket
eden ağanın komplosuyla Öğretmen Kemal, köylüler tarafından linç edilir.
Kahramanımız yine kahraman olarak veda eder.
Üç yıl, üç siyasi film
Üç yıl içinde üç siyasi filmde sırayla ülkücü, devrimci ve Kemalist olur Cüneyt
Arkın. Bu filmlerden sonra 1982’de en meşhur kült filmi
Dünyayı Kurtaran Adam’da oynar.
Ülkücü, devrimci ve Kemalist olarak dünyayı kurtaramayan Cüneyt Arkın, şansını
bu kez uzaylılara karşı dener ve dünyayı kurtarır. Aslında attan ata atlarken
kalelere tek başına saldırırken, 10 kişi birden yere sererken politik
filmlerindekinden çok daha gerçektir.
Dünyayı kurtarmaya çalışmadığı zamanlarda çok daha yakışıklı ve kahramandır.
Hatıralarımızda da öyle kalacak: dünyayı kurtarması beklenmeyecek kadar
yakışıklı bir jön olarak…
