“Vâlide Sultanlar” Yazma Eser Sergisi - 3

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Memlük emîrlerinden Canbulat’ın kütüphanesi için istinsah edilmiş Kasîde-i Bürde’nin Bezmiâlem Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Muhakkak-Nesih

235x160-162x100 mm, I+25 yaprak, 7 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, yeşil, beyaz opak pigment, deri

Hz. Peygamber’i methetmek üzere manzum olarak yazılmış olan Kasîde-i Bürde’nin bu nüshası siyah, kırmızı, lacivert ve altın mürekkep kullanılarak krem rengi Doğu kâğıdı üzerine muhakkak ve nesih hattıyla yazılmıştır. Eserin cildi özgündür. Nüshanın başında Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı ve mührü bulunmaktadır.

Eserin 1 ^b ve 2 ^a sayfalarında karşılıklı dikdörtgen formda serlevha tezhibi vardır. Baş ve etek kitâbe kısmında Besmele ve eserin ismi krem rengi zemin üzerine altın mürekkep ile yazılmıştır. Yazının etrafı lacivert zemin üzerine altın kullanılarak hatâyî grubu motifler ile bezenmiş, koltuk tezhibi kısmında yer alan fasıl başları kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Yazı alanı altın, yeşil ve beyaz renkli cetveller ile çevrelenmiştir. Cetvele bitişik olan dış pervazda lacivert zemin üzerine altın ile zencirek bezemesi bulunmaktadır. Süsleme lacivert renkli tığ ile tamamlanmıştır.

İslâm dünyasının en meşhur kasidesi olan eser, sevgiliye duyulan özlemin anlatıldığı bir bölümle başlar, akabinde nefsin zemmedilmesi, Hz. Peygamber’i medh ü senâ, Hz. Peygamber’in mevlidi, mucizeleri, isrâ ve mirâcı, cihadı ile devam etmekte dua, tazarrû ve yakarış bölümleri ile son bulmaktadır.

The manuscript of Qasīda al-Burda, copied for the library of Janbalat, a Mamluk Sultan, and endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Arabic, Muhaqqaq-Naskh

235x160-162x100 mm, I+25 folios, 7 lines

Paper, ink, gold, navy blue, green, white opaque pigment, leather

The manuscript of Qasīda al-Burda, a work in verse penned for praising the Prophet Muhammad, is written in muhaqqaq and naskh script using black, red, navy blue, golden ink on creamcoloured Eastern paper. The current binding is original. There is a waqf (endowment) statement and a seal impression of Bezmiālem Vālide Sultan in the beginning of the copy.

There are illuminated double-page rectangular headpieces on pages 1 ^b-2 ^a. In the top and bottom panels, basmala and the name of the work is written on a cream-coloured ground using golden ink. The inscription is surrounded by khatāyī motifs in gold on a navy blue ground while chapter headings on side panels are written in red ink. The text panel is enclosed in golden, green and white rule-frames. On the four margins adjacent to the rule-frame, there is golden chain-border on a navy blue ground. The illumination is finished with navy blue stalks (tīgh/tığ).

Being the most well-known qasīda of the Islamic world, the work starts with a chapter on the longing for the beloved, then continues with decrying nafs (human self), praising the Prophet Muhammad, describing his birth, miracles, isrā (his night journey to Jerusalem) and mi‘rāj (his ascension into heaven), jihād and finally ends with the chapter of prayers in a state of humbleness and humility.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3463

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 3463

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3463, 1 ^b-2

38Ravzatü’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ

Rawdat al-Safā’ fī Sīrat al-Anbiyā’ wa al-Mulūk wa al-Khulafā’

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Seyyid Mîrhând’ın (ö. 672/1273) Farsça kaleme aldığı yedi ciltlik mensur tarih kitabının dördüncü cildinin 1020/1611 yılında istinsah edilen nüshası

Farsça, Ta‘lik

290x170-205x105 mm, 371+I yaprak, 21 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, sarı, turuncu, mor, beyaz, kırmızı opak pigment, deri

Seyyid Mîrhând tarafından Ali Şîr Nevâî’ye ithafen yazılan Ravzatü’s-Safâ’nın dördüncü cildi olan bu nüsha, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah ve kırmızı mürekkep kullanılarak ta‘lik hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı siyah, turuncu ve altın cetvelle çevrelidir. Eserin başında ve sonunda Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı ve vakıf mührü bulunmaktadır.

Eserin 1 ^b sayfasındaki unvan tezhibi altın, lacivert ve siyah zemin üzerine altın, sarı, turuncu, mavi, mor, kırmızı ve beyaz renkler kullanılarak rûmî ve hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Başlıkta yer alan eser ismi, altın zemin üzerine üstübeç mürekkebi ile yazılıdır. 1 ^b ve 2 ^a sayfalarında metin alanında bulunan beyne’s-sütûr süslemesi altın üzerine altın, turuncu, mavi, sarı ve mor renkler kullanılarak hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Bu sayfalar yeşil, turuncu, altın, kahverengi ve lacivert cetveller ile çevrilidir.

Yedi ciltten müteşekkil umumi bir tarih kitabı olan Ravzatü’s-Safâ’nın son cildi Mîrhând’ın ölümünün ardından torunu Hândmîr tarafından tamamlanmıştır. Eserde yaratılışın başlangıcından Sultan Hüseyin Baykara (ö. 911/1506) devrine kadar meydana gelen tarihî hadiselerden bahsedilmektedir. Eserin bu cildinde Abbâsîler, onların çağdaşı olan Selçuklular ve Hârizmşahlardan bahsedilmektedir.

The manuscript of the fourth volume of Sayyid Mīrkhānd’s (d. 672/1273) seven-volume Persian history book in prose, copied in 1020/1611

Persian, Ta‘līq

290x170-205x105 mm, 371+I folios, 21 lines

Paper, ink, gold, navy blue, yellow, orange, purple, white, red opaque pigment, leather

This copy of the fourth volume of Rawdat al-Safā’, a work authored by Sayyid Mīrkhānd and dedicated to ‘Ali-Shīr Navā’ī, is written in ta‘līq script using black and red ink on sized Eastern paper. The text panel is enclosed in black, orange and golden rule-frames. There is a waqf (endowment) statement and a waqf seal impression of Bezmiālem Vālide Sultan.

The titlepiece on page 1 ^b is decorated with rūmī and khatāyī motifs using golden, yellow, orange, blue, purple, red and white colours on golden, navy blue and black ground. The title of the work is written in lead white ink on a golden ground. On pages 1 ^b and 2 ^a, there are cloudbands on the text panels decorated with khatāyī motifs using golden, orange, blue, yellow and purple colours on a golden ground. These pages are enclosed in green, orange, golden, brown and navy blue rule-frames.

The last volume of Rawdat al-Safā’, a universal history book consisting of seven volumes, was completed by Mīrkhānd’s grandson, Khāndmīr, following the former’s death. The work makes mention of historical events that took place from the creation till the time of Sultan Husayn Bayqara (d. 911/1506). As for this volume of the work, it covers the Abbasids along with the Seljuks and Khwarazmians, both contemporary of the former.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 4973

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 4973

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 4973, 1 ^b-2

39Ravzatü’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ

Rawdat al-Safā’ fī Sīrat al-Anbiyā’ wa al-Mulūk wa al-Khulafā’

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Seyyid Mîrhând’ın (ö. 672/1273) Farsça kaleme aldığı yedi ciltlik mensur tarih kitabının ilk cildinin 979/1571 yılında istinsah edilen nüshası

Farsça, Ta‘lik

315x195-240x130 mm, I+260+I yaprak, 26 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, yeşil, turuncu, mavi, sarı, beyaz, kırmızı, pembe opak pigment, deri

Seyyid Mîrhând’ın Ravzatü’s-Safâ isimli eserinin ilk cildine ait bu nüsha, nohudî renk, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah mürekkep kullanılarak ta‘lik hattıyla yazılmıştır. Eserin sonunda Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı ve mührü vardır.

Eserin 151 ^b sayfasında siyah cetvel ile çevrelenmiş minyatür yer almaktadır. Zekeriyya Peygamber’in öldürülmesi sahnesinin resmedildiği minyatürde altın, koyu yeşil, mavi, turuncu, kırmızı, sarı, beyaz ve pembe renkler kullanılarak insan figürleri, ağaç, çiçek ve testere tasviri işlenmiştir. Minyatürün baş ve etek kısmında bulunan yazılar siyah mürekkep kullanılarak ta‘lik hattıyla yazılmıştır. 152 ^a sayfasında altın cetvel içerisinde siyah mürekkep ile yazılmış metin vardır. Eserin 1 ^b ve 2 ^a sayfalarında yer alan minyatürlerin etrafı tezhiple bezenmiştir.

Seyyid Mîrhând umumi tarih mahiyetindeki bu eserini Nevâî’nin kendisine tahsis ettiği İhlâsiye Hankâhı’nda yazmaya başlamıştır. Ravzatü’s-Safâ’nın ilk cildinde tarihin faydaları, eserde faydalanılan kaynaklardan söz edildikten sonra yaratılıştan başlayarak peygamberlerin hayatı ve İslâmiyet’ten önceki İran tarihine yer verilmiştir.

Copy of the first volume of Sayyid Mīrhānd’s (d. 672/1273) seven-volume prose history book in Persian, scribed in 979/1571

Persian, Ta‘līq

315x195-240x130 mm, I+260+I folios, 26 lines

Paper, ink, gold, green, orange, blue, yellow, white, red, pink opaque pigment, leather

This copy of the first volume of Sayyid Mīrhānd’s Rawdat al-Safā is written in ta‘līq script using black ink on chickpeacoloured sized Eastern paper. The copy bears the waqf seal of Bezmiālem Vālide Sultan at the end with an endowment statement.

On folio 151 ^b there is a miniature surrounded with a black ruleframe. In the miniature displaying the scene of the killing of the Prophet Zakariyyah; gold, dark green, blue, orange, red, yellow, white and pink colours are used to depict human figures, a tree, flower and saw. Inscriptions in the upper and lower sides of the miniature are written in ta‘līq script using black ink. On folio 152 ^a there is a text within gold rule-frames written in black ink. The miniatures on folios 1 ^b and 2 ^a are surrounded with illuminations.

Sayyid Mīrhānd started to write this work of general history in the Ikhlāsiya Dervish Lodge allocated to him by Navāī. In the first volume of Rawdat al-Safā, after mentioning the benefits of history and the sources used in the work, the author delves into the life of the prophets starting from the creation of mankind and the history of Iran before Islam.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 5261

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 5261

Mevâhib-i Aliyye

Mawāhib-i ‘Aliyya

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Hüseyin Vâiz-i Kâşifî’nin (ö. 910/1505) kaleme aldığı muhtasar tefsiri Mevâhib-i Aliyye’nin Bezmiâlem Vâlide Sultan tarafından vakfedilen tezyinatlı nüshası

Farsça, Nesih

280x185-185x110 mm, I+539+I yaprak, 27 satır Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, turuncu, mavi, pembe, siyah, beyaz opak pigment, deri

Hüseyin Vâiz-i Kâşifî’nin Farsça muhtasar tefsirinin bu nüshası, âharlı Doğu kâğıdı üzerine kırmızı ve siyah mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı altın, siyah ve lacivert cetvellerle çevrilidir. Eserin başında ve sonunda Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı ve vakıf mührü vardır.

Eserin 1 ^b ve 2 ^a sayfalarında karşılıklı dikdörtgen formunda serlevha tezhibi yer almaktadır. Süsleme altın, lacivert, bordo ve siyah zemin üzerine altın, sarı, pembe, mavi, turuncu, beyaz ve siyah renkler kullanılarak rûmî ve hatayî grubu motifler ile bezenmiştir. Baş ve etek kısmında bulunan kitâbeler yeşil, lacivert cetveller ve zencirek bezemeli altın ara suyu ile çevrilidir. Fussilet sûresinin 42. âyetinin yazılı olduğu kitâbe yazıları, altın zemin üzerine üstübeç mürekkebiyle yazılmıştır. Muhtelif yapraklarda sûre başı süslemeleri bulunmaktadır. Yazı alanında altın bezemeli beyne’s-sütûr vardır. Metnin iki tarafında altın ve yeşil renkli cetvellerle çevrelenmiş koltuk tezhipleri yer almaktadır. Serlevha sayfalarının tezyinatı lacivert renkli tığ ile tamamlanmıştır.

Kâşifî’nin, İran, Hindistan gibi ülkelerde çokça istinsah edilip Urduca ve Peştucaya da tercüme edilen Mevâhib-i Aliyye isimli muhtasar tefsiri sade ve akıcı bir üsluba sahiptir. Edebî ve tasavvufî yönüyle öne çıkan eserde hikâye, kıssa ve şiirlere de yer verilmiştir.

The illuminated manuscript of Mawāhib-i ‘Aliyya, a concise Qur’ān exegesis written by Husayn Wā’iz-i Kashifī (d. 910/1505), was endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Persian, Naskh

280x185-185x110 mm, I+539+I folios, 27 lines

Paper, ink, golden, dark blue, orange, blue, pink, black and white opaque pigment, leather

This manuscript of Husayn Wā’iz-i Kashifī’s concise commentary in Persian is copied in naskh in black and red ink on sized Eastern paper. Text panel is enclosed in gilded, black and navy blue frames. On the first and the last page, we see an endowment statement and an endowment seal belonging to Bezmiālem Vālide Sultan.

Folios 1 ^b and 2 ^a have a double-page frontispiece of two rectangular panel illuminations. Decorations display some khatāyī and rūmī motifs in golden, yellow, pink, blue, orange, black and white colours on a golden, dark blue, claret red and black ground. The inscriptions on the head and tail surrounded by green and dark blue rule-frames and a golden middling frame which itself is ornamented with a chain design. The inscription panel, in which the 42 ^nd verse of Surah Fussilat is written, are penned in lead white ink on a golden ground. On various folios, there are some decorative works around sūrah headings. There are gilded interlinear cloudbands within the text panel. On both sides of the text, there are panel illuminations surrounded by golden and green rulers. The decoration of the headpiece is completed with navy blue needle stalks stalks (tīgh/tığ).

Kashifī’s concise commentary named Mawāhib-i ‘Aliyya, which has been frequently copied in countries such as Iran and India, and translated into Urdu and Pashto, has a simple and fluent style. The work, which stands out with its literary and mystical aspects, also includes stories, parables and poems.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 356

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 356

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 356, 1 ^b-2

41el-Câmi‘u’s-Sahîh

al-Jāmi‘ al-Sahīh

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Müslim’in (ö. 261/875) el-Câmi‘u’s-Sahîh’inin Bezmiâlem Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

306x214-218x165 mm, I+331+I yaprak, 29 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, siyah, yeşil, lacivert, kahverengi, beyaz opak pigment, deri

el-Câmi‘u’s-Sahîh’in Yûsuf b. Ömer el-Kuraşî tarafından Rebîülevvel 748/Haziran 1347 tarihinde istinsahı tamamlanan bu nüshası krem rengi, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah, kırmızı ve altın mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır.

I ^b ve 332 ^a sayfalarında iki ayrı şemse formu içerisinde Abdülmecid Hân’ın annesi Bezmiâlem Vâlide Sultan’ın vakfiyesi ve mührü bulunmaktadır. 1 ^a sayfasında dikdörtgen form zahriye tezhibi vardır. Baş kısmında yer alan kitâbe yazısı lacivert zemin üzerine üstübeç mürekkebi kullanılarak kûfî hattıyla yazılmıştır. Eserin isminin yazılı olduğu bu alan beyaz cetvel ile paftalara ayrılmış olup, lacivert ve kahverengi zemin üzerine altın, siyah ve açık yeşil renklerde rûmî ve hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Kitâbe altında yer alan bölümde müellifin adı lacivert zemin üzerine üstübeç mürekkebi kullanılarak, koltuk yazıları ise siyah zemin üzerine altın mürekkep kullanılarak yazılmıştır. Altın cetveller ile bölümlere ayrılan kısımda eserin bölüm başlıklarına yer verilmiş, buradaki başlıklar siyah mürekkep ile yazılmıştır.

İmam Müslim on beş yılda hazırladığı eserini tasnif ederken hocalarından rivâyet ettiği, sahihlik şartlarını taşıdığını belirttiği hadislerden dört bin kadarını seçmiş ve bu yönüyle hocası Buhârî’nin yolunu izlemiştir. Böylelikle Müslim’in el-Câmi‘u’s-Sahîh’i Buhâri’nin Sahîh’iyle birlikte hadis ilminin en temel iki kaynağından biri hâline gelmiştir.

Copy of Muslim’s (d. 261/875) al-Jāmi‘ al-Sahīh, endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Arabic, Naskh

306x214-218x165 mm, I+331+I folios, 29 lines

Paper, ink, gold, black, green, navy blue, brown, white opaque pigment, leather

This copy of al-Jāmi‘ al-Sahīh is written in naskh script using black, red and gold ink on a cream-coloured, sized Eastern paper by Yūsuf b. Omar al-Qurashī in Rabī al-Awwal 748/June 1347.

On folios I ^b and 332 ^a, there are the waqf statement and endowment seal of Bezmiālem Vālide Sultan, mother of Sultan Abdülmecid, on two separate medallions. Folio 1 ^a displays a rectangular frontispiece. The inscription on the upper side is written in kūfic script using lead white ink on a navy blue surface. The area where the title of the work is inscribed is divided into panels with white rule-frames and decorated with rūmī and hatāyī motifs in gold, black and light green colours on navy blue and brown backgrounds. In the section below the inscription panel, the name of the author is written on a navy blue background using lead white ink, and the inscriptions on the panels indicating the number of chapters in the work are written on a black background using gold ink. In the area that is divided into sections with golden rule-frames, the chapter headings in the work are given, and the headings here are written in black ink.

When composing his work, which he prepared in fifteen years, Imam Muslim selected about four thousand of the hadiths he narrated from his teachers and stated that they met the conditions of authenticity, and in this respect he followed the path of his teacher al-Bukhārī. Thus, Muslim’s al-Jāmi‘ al-Sahīh became one of the two most fundamental sources of hadīth together with Bukhāri’s al-Sahīh.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 844

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 844

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 844, 1

42Şerhu’r-Risâleti’l-Kuşeyriyye ve Tercemesi

Sharh al-Risāla al-Kushayriyya and Its Translation

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Seyyid Mehmed Tevfik Efendi’nin (ö. 1274/1858) Bezmiâlem Vâlide Sultan’ın arzusu üzerine tercüme ettiği Risâle-i Kuşeyrî’nin birinci ve ikinci cildi

Türkçe, Nesih

300x205-195x115 mm, 258 yaprak, 19 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, yeşil, mor, sarı, pembe, beyaz, mavi opak pigment, deri

Tasavvufun temel klasiklerinden Risâle-i Kuşeyrî’nin izahlı tercümesi olan eser, koyu krem rengi odun kâğıdı üzerine siyah ve kırmızı mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmış, yazı alanı altın ve kırmızı renkli cetvel ile çevrelenmiştir. Eserin cildi özgündür. Nüshanın başında ve sonunda Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı ve mührü bulunmaktadır.

Eserin 1 ^b sayfasında unvan tezhibi yer almaktadır. Barok-Rokoko tarzında olan süsleme altın ve sarı zemin üzerine yeşil, mor, pembe, beyaz, mavi renkler kullanılarak vazo ve bitkisel motifler ile bezenmiştir. Altın zemin üzerine iğne perdahı ile üç nokta süslemesi vardır. Yazı alanının etrafı altın cetvel ile çevrelenmiş olup satır araları duraklıdır. 1 ^b ve 2 ^a sayfalarında bulunan kenar suyu süslemesi altın kullanılarak hatâyî grubu motifler ile halkârî tekniğinde bezenmiştir.

Abdülkerim el-Kuşeyrî’nin (ö. 465/1072) kaleme aldığı ve devrinde mûteber bir müracaat kaynağı olarak kabul edilen 83 mutasavvıfın hayatı ve menkıbeleriyle tasavvufa dair ıstılahların tarifini yaptığı er-Risâle isimli eseri, Dâru’l-Mesnevî Tekkesi şeyhi Murad Molla’nın (ö. 1264/1848) müridlerinden Seyyid Mehmed Tevfik Efendi tarafından Bezmiâlem Vâlide Sultan’ın arzusu üzerine tercüme ve şerh edilmiştir.

The first and second volumes of Seyyid Mehmed Tevfik Efendi’s (d. 1274/1858) Risāla-i Kushayrī which he translated upon the request of Bezmiālem Vālide Sultan

Turkish, Naskh

300x205-195x115 mm, 258 folios, 19 lines

Paper, ink, gold, green, purple, yellow, pink, white, blue opaque pigment, leather

The work, which is an annotated translation of Risāla-i Kushayrī, one of the basic classics of Sufism, is written in naskh script using black and red ink on dark cream-coloured wood paper, and the writing area is surrounded by gold and red coloured rule-frames. The binding is original to the codex. The copy bears the waqf seal of Bezmiālem Vālide Sultan at the beginning and the end with an endowment statement.

On folio 1 ^b there is a title-piece. The Baroque-Rococo style ornament is decorated with vase and floral motifs using green, purple, pink, white and blue colours on gold and yellow surfaces. A three-dot decoration is made with needlework on a golden background. The text area is surrounded with gold ruleframes and there are rosettes in between sentences. The outer border ornament on folios 1 ^b and 2 ^a is decorated with khatāyī motifs using gold in halkār technique.

Abdulkarim al-Qushayrī’s (d. 465/1072) al-Risāla, which is accepted as an authoritative source of reference in his time, in which he describes the lives and legends of 83 Sufis and the terms related to Sufism, was translated and commented by Seyyid Mehmed Tevfik Efendi, one of the disciples of Murad Molla (d. 1264/1848), the sheikh of Dār al-Mathnawī Dervish Lodge, upon the request of Bezmiālem Vālide Sultan.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3303, 3304

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 3303, 3304

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3303, 1 ^b-2

3^ J J?; ‘ij ¹^ J.J £ y '¿5 ^ &fr ^ V J^i ;U»-Jc^^* Jjj C

43Ma‘rifetnâme

Ma‘rifat-nāmah

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Erzurumlu İbrâhim Hakkı’nın ansiklopedik eseri Ma‘rifetnâme’nin Bezmiâlem Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

305x180-200x100 mm, XIII+364+II yaprak, 37 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, siyah, beyaz, mavi, kırmızı, pembe opak pigment, deri

Tasavvuf ve ahlâk ilminin başlıca mevzularını ele alan Ma‘rifetnâme’nin Erzurumlu İbrâhim Hakkı’nın hocası ve mürşidi olan İsmail Fakirullah’ın (ö. 1147/1734) müritlerinden Hakkı b. Cafer tarafından istinsah edilen bu nüshası, âharlı Avrupa kâğıdı üzerine kırmızı ve siyah mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Kızıl kahverengi cilde sahip olan nüsha, sertâblı ve mikleplidir. Kapaklarda altın şemse ve zencirek süsleme vardır.

Eserin 114 ^b ve 115 ^a sayfalarında karşılıklı altın cetvel ile çevrelenmiş daire formunda dünya haritaları çizimi yer almaktadır. Haritalar sarı zemin üzerine siyah, mavi, beyaz, kırmızı ve pembe renkler kullanılarak çizilmiştir.

Astronomi, coğrafya gibi alanlarda devrindeki yeni gelişmelerden haberdar olduğu anlaşılan Erzurumlu İbrâhim Hakkı’nın Ma‘rifetnâme’si tasavvuf, ahlâk, kelâm ve fıkıh gibi ilimlerle aritmetik, geometri, astronomi, fizyoloji ve psikoloji gibi pek çok alanda bilgileri ihtiva eden ansiklopedik bir eserdir. Mukaddimeden önceki “Sebeb-i Telif” bölümünde Erzurumlu İbrâhim Hakkı, pek çok ilme değinmesine rağmen eserin asıl konusunun Hakk’ı bilmek olarak özetlenebilecek “mârifet” ilmi olduğu vurgusunu yapmıştır. Ona göre asıl hakikat, tüm bu ilimler neticesinde Allah’ı bulmak olmalıdır.

Manuscript of Erzurumlu İbrāhim Hakkı’s encyclopedic work titled Ma‘rifat-nāmah endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Arabic, Naskh

305x180-200x100 mm, XIII+364+II folios, 37 lines Paper, ink, gold, black, white, blue, red, pink opaque pigment, leather

Ma‘rifat-nāmah is a work by Erzurumlu İbrāhim Hakkı dealing with the central topics in the fields of tasawwuf (Sufism) and ethics. This particular manuscript, copied by Hakkı b. Cafer, one of the followers of his teacher and mentor İsmail Fakirullah (d. 1147/1734) is written on sized European paper using black and red ink in naskh script. Its reddish-brown binding includes a fore-edge and envelope flap. The covers are decorated with golden center-pieces and interlaced borders.

Pages 114 ^b and 115 ^a contain world maps in circular shape, surrounded by golden rule-borders. The maps are drawn on a yellow ground using black, blue, white, red and pink colours.

It is clear that Erzurumlu İbrāhim Hakkı was aware of the progress made during his time in sciences like astronomy and geography. His work Ma‘rifat-nāmah is a book of encyclopedic nature, containing information on many fields like arithmetic, geometry, astronomy, physiology, psychology, theology and ethics alongside tasawwuf. In the “reason for authoring” section prior to the introduction, Erzurumlu İbrāhim Hakkı states that although the book touches upon many sciences, the main objective is ‘ma‘rifah’, which can be summarized as knowledge of the Creator. According to him, the most vital truth after studying all these matters should be finding Allah.

YEK, Beyazıt YEK, Umumi 3487

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 3487

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3487, 114 ^b-115

44Mesnevî-i Ma‘nevî

Mathnawī Ma‘nawī

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Mevlânâ’nın (ö. 672/1273) Mesnevî adlı eserinin Cemâziyelâhir 1018/Eylül 1609 tarihinde istinsah edilen minyatürlü nüshası

Farsça, Nesta‘lîk

154x240x43 mm, 303 yaprak, 23 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, opak ve şeffaf pigmentler

İlhamını Kur’ân’dan alıp yaradılış sırrını arayan her câna hakikat ilminin kapılarını aralayan Mesnevî’nin bu nüshası âharlı, nohudî renk Doğu kâğıdı üzerine siyah ve kırmızı mürekkep kullanılarak nesta‘lîk hattıyla yazılmıştır. Dört sütun şeklinde düzenlenen yazı alanı zerefşân ile bezeli olup etrafı ve sütun araları altın, turuncu, mavi ve yeşil renkli cetvellerle çevrilidir.

On iki sayfasında karşılıklı unvan ve sayfa kenarı tezhibi bulunan nüshanın bölüm başı yazıları beyne’s-sütûr ve altın zemin üzerine hatâyî grubu motiflerle bezenmiştir. Sayfa kenarlarında altın ve lacivert zemin üzerine vakvak üslûbunda bezemeler yapılmıştır. 73 ^b’de, dikdörtgen form içerisinde altın, yeşil, turuncu, mavi, beyaz, gri, kırmızı, kahverengi ve sarı renkler ile figür, hayvan, ağaç, bulut, kaya, çiçek ve su süslemelerinin yer aldığı bir minyatür vardır. 73 ^b ve 74 ^a’daki metinde satırlar beyne’s-sütûr ve altın zemin üzerine hatâyî grubu motiflerle bezenmiştir. Sayfa kenarlarında altın ile halkâr tekniğinde bezeme mevcuttur. 1 ^b, 2 ^a, 17 ^a, 56 ^b, 96 ^a, 130 ^a, 159 ^a, 178 ^a, 209 ^a, 288 ^a, 302 ^a ve 303 ^a sayfaları minyatürlü olan nüshada müzehheb birçok sayfa vardır. Zahriye sayfasında Bezmiâlem Vâlide Sultan’ın vakıf mührü ve vakıf kaydı yer almaktadır.

Nüsha, mesnevi nazım şekliyle yazılmış 27.500 beyitten müteşekkil, İslâm kültür ve edebiyatının tesiri asırlar boyunca artarak devam eden en önemli edebî ve tasavvufî eserlerinden olan Mesnevî’nin altı cildini de muhtevîdir.

The copy of Mawlānā Rūmī’s (d. 672/1273) Mathnawī which was scribed in Jumādā al-Awwal 1018/ September 1609 and decorated with miniature art

Persian, Nasta’līq 154x240x43 mm, 303 folios, 23 lines Paper, ink, gold, opaque and transparent pigments

This copy of Mathnawī, a book that reveals the knowledge of truth in the light of Qur’ān to the ones who seek to discover the mysteries of creation, was written in nasta’līq script using black and red ink on chickpea-colored sized Eastern paper. The writing area, which is arranged in four columns, is decorated with gold-sprinkling and is surrounded by golden, orange, blue and green rule-frames around and between columns.

The copy has titlepiece and margin decorations on its twelve pages in which chapter headings are decorated with cloudbands and khatāyī motifs on a golden ground. Waqwaq style decorations are applied on gold and dark blue grounds on the margins of the pages. On folio 73 ^b, there is a miniature in rectangular form with gold, green, orange, blue, white, gray, red, brown and yellow colours and ornaments of figures, animals, trees, clouds, rocks, flowers and water. In the texts on 73 ^b and 74 ^a, the lines are decorated with interlinear cloudbands and khatayi motifs on a golden ground. There are decorations in halkar technique in gold on the page margins. There are many illuminated pages in the copy and the folios 1 ^b, 2 ^a, 17 ^a, 56 ^b, 96 ^a, 130 ^a, 159 ^a, 178 ^a, 209 ^a, 288 ^a, 302 ^a and 303 ^a include miniature art. On the title page, there is endowment statement and seal impressions of Bezmiālem Vālide Sultan.

The copy contains six volumes of Mathnawī, one of the most important literary and mystical works of the Islamic culture and literature, which is composed of 27500 couplets written in mathnawi form.

Beyazıt YEK, Beyazıt Umumi 3480

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Beyazıt Umumi 3480

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3480, 73 ^b-74 ^a

eş-Şifâ

al-Shifā

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

İbn Sînâ’nın (ö. 1037/428) mantık, fizik, matematik ve metafizik ilimlerine dair konuları ele aldığı eş-Şifâ’nın Bezmiâlem Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

165x265-160x260 mm., I+658+II yaprak, 35 satır Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, turuncu, mavi, eflatun, siyah, yeşil, beyaz, pembe opak pigment, deri

İbn Sînâ’nın 22 kitaptan müteşekkil kapsamlı külliyâtı eş-Şifâ’nın bu nüshası krem rengi, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah ve kırmızı mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı tahrirli altın cetvelle çevrelenmiştir. Nüshanın 1 ^a sayfasında Bezmiâlem Vâlide Sultan’ın vakıf mührü vardır.

Eserin 1 ^b ve 2 ^a sayfalarında karşılıklı dikdörtgen formda serlevha tezhibi yer almaktadır. Baş ve etek kısmında bulunan kitâbe yazılarında altın zemin üzerine üstübeç mürekkebi ile eserin ve müellif İbn Sînâ’nın ismi yazılmıştır. Yazıların etrafı altın ve lacivert zemin üzerine altın, turuncu, mavi, eflatun, siyah ve yeşil renkler kullanılarak rûmî ve hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Yazı alanının etrafı lacivert renkli cetvel ile çevrilidir. Cetvele bitişik olan dış pervaz altın ve lacivert zemin üzerine altın, turuncu, mavi, beyaz ve pembe renkler kullanılarak rûmî ve hâtayî grubu motifler ile bezenmiştir. Süsleme lacivert renkli tığ ile tamamlanmıştır.

İlk İslâm filozoflarından İbn Sînâ’nın, öğrencisi ve arkadaşı Abdülvâhid el-Cüzcânî’nin isteği üzerine kaleme aldığı, konuların tertibinde Yeni-Eflatuncu ve Aristocu şerh geleneğini takip ettiği eş-Şifâ’nın meseleleri ele alış biçimi özgündür. Müellifin ahlâk, siyaset ve nübüvvet gibi konulara da değindiği bu kapsamlı felsefe külliyatı, felsefenin tüm meselelerini bir başka kaynağa ihtiyaç duymaksızın bir arada bulabilme imkânı vermesiyle dikkat çekmektedir.

The manuscript of al-Shifā, in which Ibn Sīnā (d. 1037/428) discusses the subjects of logic, physics, mathematics and metaphysics, endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Arabic, Naskh

165x265-160x260 mm., I+658+II folios, 35 lines

Paper, ink, golden, dark blue, blue, lilac, black, green, white, pink opaque pigment, leather

The manuscript of Ibn Sīnā’s comprehensive collection al-Shifā, consisting of 22 books, is written in naskh script in black and red ink, on a sized cream-coloured Eastern paper. Text panel is enclosed in outlined and golden frames. On folio 1 ^a, there is an endowment seal belonging to Bezmiālem Vālide Sultan.

Folios 1 ^b and 2 ^a have a double-page frontispiece consisting of two rectangular panel illuminations. In the inscriptions on the head and tail, the name of the work and the author, Ibn Sīnā, is penned in lead white ink on a golden ground. The surroundings of these inscriptions is ornamented with khatāyī and rūmī motifs in gold, orange, blue, purple, black and green colours, on a golden and dark blue ground. Text panel is enclosed in dark blue frames. The framing lines adjacent to the frames are decorated with khatāyī and rūmī motifs in gold, orange, blue, blue and pink colours, on a golden and dark blue ground. Decoration is completed with dark blue coloured vertical stalks.

Composed by Ibn Sīnā, who is also known as Avicenna, one of the first Islamic philosophers, upon the request of his student and friend ‘Abd al-Wāhid al-Juzjānī, and in which he followed the Neo-Platonic and Aristotelian commentary tradition in the arrangement of the topics, al-Shifā’s approach to issues is unique. This comprehensive philosophical corpus, in which the author also touches upon ethics, politics, and prophethood, attracts attention by offering an opportunity to find all the issues of philosophy together without the need for another source.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3966

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 3966

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3966, 1 ^b-2

♦ TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3966, Kapak içi / Inside cover

Dîvân

46 Dīwān

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Kemâl-i Hucendî’nin (ö. 803/1401) Dîvân’ının 885/1480 tarihinde istinsah edilen ve Bezmiâlem Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Farsça, Ta‘lik 245x135-150x75 mm, 274 yaprak, 15 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert opak pigment, deri

Kemâl-i Hucendî’ye ait Dîvân’ın bu nüshası Doğu kâğıdı üzerine siyah mürekkep kullanılarak ta‘lik hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı çift sütun olarak düzenlenmiş, sütunlar ve başlıklar birbirinden tahrirli cetvellerle ayrılmıştır.

Eserin 1 ^b ve 2 ^a sayfasında karşılıklı tam sayfa dikdörtgen formunda zahriye tezhibi yer almaktadır. Bezemenin merkezinde bulunan lacivert cetvel ile çevreli daire formları altın ile tezyin edilmiştir. Altın cetveller ile çevrelenen dikdörtgen formun içi ve sayfa kenarlarında bulunan kenar suyu tezhipleri altın ve lacivert renk kullanılarak hatâyî grubu motifler, hayvan tasvirleri ise halkâr tekniğiyle bezenmiştir. 1 ^b-2 ^a sayfalarında zeminin tamamı halkâr tekniği uygulanmış bitkisel motiflerle bezelidir. 2 ^b-3 ^a’da karşılıklı serlavha tezhibi, 1 ^a-103 ^a-174 ^b-175 sayfalarında minyatür vardır. Nüshanın başında ve sonunda Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait 1266 tarihli vakıf kaydı ve 1256 tarihli vakıf mührü mevcuttur.

Genellikle gazel, kıt‘a ve rubâîlerden oluşan Kemâl-i Hucendî’nin dîvânı, sekiz bine yakın beyit ihtiva etmektedir. Gazellerinde daha çok Sa‘dî-yi Şîrâzî ve Hümâm-ı Tebrîzî’nin tesirleri görülür.

The manuscript of Kamāl Khujandī’s Dīwān, which was copied in 885/1480 and endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Persian, Ta‘līq

245x135-150x75 mm, 274 folios, 15 lines

Paper, ink, golden, dark blue opaque pigment, leather

The manuscript of the Dīwān by Kamāl Khujandī is copied in ta‘liq script in black ink on Eastern paper. The text panel is arranged in double columns; the columns and headings are separated from each other by outlined rulers.

Folios 1 ^b and 2 ^a have a double-page frontispiece consisted of two rectangular panel illuminations. The circle forms in the centre of the ornament, surrounded by dark blue rulers, are decorated with gold. The interior of the rectangular form surrounded by golden rulers and the border decorations on the page edges are decorated with khatayī motifs in gold and dark blue colours, while the animal depictions are decorated in the gilding (halkār) technique. On folios 1 ^b and 2 ^a, the entire ground is decorated with floral motifs made in gilding technique. Folios 2 ^b and 3 ^a reveal a headpiece illumination, and folios 1 ^a, 103 ^a, 174 ^b and 175 have miniature paintings. At the first and the last papers of the manuscript, there is the endowment statement dated 1266 and an endowment seal dated 1256, both of which is belonging to Bezmiālem Vālide Sultan.

Kamāl Khujandī’s Dīwān, which generally consists of ghazals, kıt‘as (stanzas) and rubāīs (quatrain) contains nearly eight thousand couplets. It can be said that Khujandī is influenced by Sa‘dī-i Shīrāzī and Humām-ı Tabrīzī in writing his ghazals.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 5679

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 5679

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 5679, 1 ^b-2

47Dîvân

Dīwān

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Örfî-i Şîrâzî’nin (ö. 999/1591) Dîvân’ının Bezmiâlem Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Farsça, Ta‘lik

225x125-155x65 mm, 264 yaprak, 15 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, beyaz, mavi, sarı, turuncu, eflatun opak pigment, deri

Örfî-i Şîrâzî’nin Dîvân’ının bu nüshası nohudî renk, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah mürekkep kullanılarak ta‘lik hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı çift sütun olarak tanzim edilmiş, sütunlar ile başlıklar birbirinden tahrirli cetvellerle ayrılmıştır.

Eserin 143 ^b sayfasında unvan tezhibi vardır. Süsleme altın ve lacivert zemin üzerine altın, turuncu, mavi, eflatun, beyaz ve sarı renkler kullanılarak rûmî ve hatayî grubu motiflerle bezenmiştir. Başlık yazısı altın zemin üzerine üstübeç mürekkep ile yazılmıştır. Başlık kitâbesi ve süsleme alanı yeşil, kahverengi, siyah cetveller ve zencirek bezemeli altın ara suyu ile çevrilidir. Sayfa kenarlarında bulunan kenar suyu süslemesi, altın kullanılarak hatâyî grubu motifleri ile halkâr tekniğinde bezenmiştir. 1 ^a ve 260’da Sultan Abdülmecid’in annesi Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait 1266 tarihli vakıf kaydı ve 1256 tarihli vakıf mührü mevcuttur.

Fars şiirinde sebk-i hindî üslûbunun ilk temsilcilerinden olan ve yazdığı kasidelerle şöhreti yayılan Örfî-i Şîrâzî’nin gazel, kaside, kıt‘a, rubâî ve mesnevilerinden oluşan Dîvân’ı yaklaşık on dört bin beyiti ihtiva etmektedir.

The manuscript of Orfī-i Shīrāzī’s Dīwān, which was endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Persian, Ta‘līq

225x125-155x65 mm, 264 folios, 15 lines

Paper, ink, golden, dark blue, white, blue, yellow, orange, purple opaque pigment, leather

The manuscript of the Dīwān by Orfī-i Shīrāzī is copied in ta‘līq script in black ink, on a sized chickpea-coloured Eastern paper. The text panel is arranged in double columns; the columns and headings are separated from each other by outlined rulers.

Folio 143 ^b has a headpiece illumination. The illumination that placed on a golden and dark blue ground displays some khatāyī and rūmī motifs in golden, blue, purple, white and yellow colours. The headpiece is scribed in white lead ink, on a golden ground. The title inscription and ornamentation are surrounded by green, brown, black rulers and a golden middling panel which itself is ornamented with a chain design. Further, the outer border on the page edges is decorated with golden khatāyī motifs made in gilding (halkār) technique. Folios 1 ^a and 260 include an endowment statement dated 1266 and an endowment seal dated 1256 belonging to Bezmiālem Vālide Sultan, mother of Sultan Abdülmecid.

The Dīwān of Orfī-i Shīrāzī, who was one of the first representatives of the new poetic style called sabk-i hindī in Persian poetry and whose fame spread with qasidas he wrote, contains approximately fourteen thousand couplets, consisting of ghazals, qasidas, kıt‘as, rubaīs and masnawīs.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 5690

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 5690

0 A

7 ^

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 5690, 143 ^b-144

48Hamse-i Nizâmî

Khamsah-i Nizāmī

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Nizâmî-i Gencevî’nin Penç Genc olarak da bilinen Hamse’sinin Bezmiâlem Vâlide Sultan tarafından vakfedilen minyatürlü nüshası

Farsça, Ta‘lik

315x195-190x100 mm, I+1-32 yaprak, 19 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, beyaz, turuncu, kahverengi, sarı, yeşil, siyah opak pigment, deri

Hamse-i Nizâmî’nin çok sayıda minyatür ihtiva eden bu nüshası krem rengi, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah ve lacivert mürekkep kullanılarak ta‘lik hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı dört sütun olarak düzenlenmiş ve sütunlar birbirinden tahrirli cetvellerle ayrılmıştır. Bu sütunlar altın, kırmızı ve siyah cetvellerle çevrelenmiştir. Eserin başında ve sonunda Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı ve vakıf mührü bulunmaktadır.

214 ^b sayfasında altın cetvel ile çevrelenmiş dikdörtgen formunda minyatür vardır. Bu minyatürde Sâsânî hükümdarı Behrâm-ı Gûr’un hayatı, av ve aşk maceralarını konu alan Heft Peyker’den Behrâm’ın kızıl kümbete yerleşmesi tasvir edilmektedir.

Minyatürde altın, turuncu, kırmızı, pembe, lacivert, siyah, beyaz, mavi ve yeşil renkler kullanılarak iç mekân, obje, çiçek, kadın ve erkek figürleri işlenmiştir. 215 ^a da ise ana metin dört sütun olarak düzenlenmiş formda, cetvel içerisinde ta‘lik hattıyla yer almaktadır.

Fars edebiyatında hamse sahibi ilk şair olan ve mesnevi formunda anlattığı hikâyeleriyle ustalığını sergileyen Nizâmî-i Gencevî’nin Hamse’si şu mesnevilerden oluşmaktadır: Mahzenü’l-Esrâr, Hüsrev ü Şîrîn, Leylâ vü Mecnûn, Heft Peyker ve İskendernâme.

Manuscript of Nizāmī-i Ganjawī’s Khamsah, also known as Panj Ganj, containing miniatures, endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Persian, Ta‘līq

315x195-190x100 mm, I+1-32 folios, 19 lines

Paper, ink, gold, navy blue, white, orange, brown, yellow, green, black opaque pigment, leather

This manuscript of Khamsah-i Nizāmī containing various miniature drawings, was written on cream-coloured, sized Eastern paper using black and navy-blue ink in ta‘līq script. The text panel is divided into four columns with outlined ruleborders separating them. These columns are surrounded by gold, red and black rule-borders. At the beginning and end of this work, there is the endowment statement and seal belonging to Bezmiâlem Vālide Sultan.

Page 214 ^b includes a rectangular miniature drawing framed by golden rule-borders. The drawing illustrates Bahram Gur visiting the red dome, a scene from the epic Haft Paykar, a tale about Bahram’s life and his adventures in hunting and love. Gold, orange, red, pink, navy, black, white, blue and green colours were used for drawing the interior space, objects, flowers and male and female figures. Page 215 ^a contains the main text written in ta‘līq script, arranged in four columns and separated with rule-borders.

Nizāmī-i Ganjawī was the first poet in Persian literature to compose a khamsa (quintet). His Khamsah consisting of five stories in mathnawī form is a display of his expertise. The five mathnawīs are: Makhzan al-Asrār, Khosrow and Shirin, Layla and Majnun, Haft Paykar and Iskendernāmah.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 5710

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 5710

“VĀLIDE SULTANS” MANUSCRIPT EXHIBITION '2? “VÂLİDE SULTANLAR” YAZMA ESER SERGİSİ

175

49Zafernâme

Zafar-nāma

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Şerefeddin Alî Yezdî’nin (ö. 858/1454) Timur devrini anlatan eseri Zafernâme’nin Bezmiâlem Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Farsça, Nesih 357x220-270x150 mm, 903 sayfa, 22 satır Kâğıt, mürekkep, altın, mavi, beyaz, turuncu, lacivert, mor opak pigment, deri

Timur devriyle alâkalı en mûteber kaynaklardan biri olan Zafernâme’nin bu nüshası, âharlı Doğu kâğıdı üzerine nesih hattıyla yazılmıştır.

Eserin 77 ^b sayfasında unvan tezhibi yer almaktadır. Süsleme altın ve mavi zemin üzerine altın, beyaz, turuncu, mor ve mavi renkler kullanılarak hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Bezemenin etrafı siyah renkli cetvel ile çevrilidir. Başlık yazısı mavi zemin üzerine üstübeç mürekkep kullanılarak yazılmıştır. Süsleme altın ve lacivert renkli tığ ile tamamlanmıştır. 77 ^b ve 78 ^a sayfalarındaki yazı alanlarında beyne’s-sütûr ve durak bezemeleri bulunmaktadır. Sayfa kenarlarında yer alan kenar suyu tezhipleri, altın ve kırmızı renkler kullanılarak halkâr tekniğinde hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. 1 ^b-2 ^a ve 77 ^b-78 ^a sayfalarının tamamı halkâr tekniğiyle bezenmiş ve yazılar beyne’s-sütûrludur. 1 ^a ve 902 ^a’da Sultan Abdülmecid’in annesi Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait 1266 tarihli vakıf kaydı ve 1256 tarihli vakıf mührü mevcuttur.

Zafernâme, Şerefeddin Ali Yezdî tarafından Mirza İbrâhim Sultan’ın isteği üzerine dört yıllık bir çalışmanın ardından 828/1425’te tamamlanmıştır. Müellif Zafernâme’yi Mirza İbrâhim Sultan’ın toplattığı bilgiler, derlediği çeşitli kayıtlar ile büyük ölçüde Nizâmeddîn-i Şâmî’nin Zafernâme’sinden yararlanarak kaleme almıştır. Sanatlı bir nesirle yazılan eser, üslûbuyla da öne çıkmaktadır.

The manuscript of Zafar-nāma, a work on the Timurids written by Sharaf al-Dīn ‘Alī Yazdī (d. 858/1454), endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Persian, Naskh

357x220-270x150 mm, 903 pages, 22 lines

Paper, ink, gold, blue, white, orange, navy blue, purple opaque pigment, leather

This copy of Zafar-nāma, one of the most notable works on the Timurids, is written in naskh script on sized Eastern paper.

There is a titlepiece on page 77 ^b and it is decorated with khatāyī motifs using golden, white, orange, purple and blue colours on golden and blue ground. The decoration is enclosed in black rule-frames. The inscription on the titlepiece is written in lead white ink on a blue ground while the illumination is finished with golden and navy blue stalks (tīgh/tığ). The text panels on pages 77 ^b and 78 ^a has cloudbands and illuminated verse markers. Border decorations on the margins of these pages have khatāyī motifs made of halkār technique in golden and red colours. Pages 1 ^b-2 ^a and 77 ^b-78 ^a are all decorated using halkār technique while the text panels are ornamented with cloudbands. On pages 1 ^a and 902 ^a, there is a waqf (endowment) statement, dated 1266, and a waqf seal impression, dated 1256, of Sultan Abdülmecid’s mother Bezmiālem Vālide Sultan.

Zafar-nāma was completed in 828/1425 following four years of effort by Sharaf al-Dīn ‘Alī Yazdī upon the order of Mirza Ibrāhim Sultan. The author wrote his work using information provided by Mirza Ibrāhim Sultan, various notes that he compiled, and, most notably, Nizām al-Dīn al-Shāmī’s Zafar-nāma. Written in an artful prose, the work stands out with its literary style.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 4975

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 4975

50Terceme-i Enîsü’l-Münkatı‘în ilâ İbâdeti Rabbi’l-Âlemîn

Tarjama-i Anīs al-Munqatı‘īn ilā ‘Ibādati Rabb al-‘Ālamīn

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Antalyalı Ali Halife’nin (1065/1655’den sonra) Turhan Vâlide Sultan’ın isteği üzerine tercüme ettiği eserin Bezmiâlem Vâlide Sultan vakfı nüshası

Türkçe, Nesih

258x165-197x114 mm, 248 yaprak, 15 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, açık yeşil, bordo opak pigment, deri

Muâfâ b. İsmâil’in üç yüz hadîs-i şerif ile üç yüz hikâyeyi bir araya getirdiği Enîsü’l-Münkatı‘în İlâ İbâdeti Rabbi’l-Âlemîn isimli eserinin Antalyalı Ali Halife tarafından yapılan tercümesi olan eser, krem rengi Doğu kâğıdı üzerine siyah ve kırmızı mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmış, yazı alanı altın ve yeşil renkli cetvellerle çevrelenmiştir. Eserin cildi özgündür.

1 ^b sayfasında unvan tezhibi yer almaktadır. Süsleme kâğıt zemin üzerine altın, yeşil ve bordo renkler kullanılarak rûmî grubu motifler ile bezenmiştir. Bezeme yeşil renkli tığ ile tamamlanmıştır. Süsleme alanı altın ve bordo renkli cetvellerle çevrilidir. Metinde siyah ve kırmızı mürekkep kullanılmış olup satır aralarında altın ile bezeli duraklar bulunmaktadır.

Hayatı hakkında kaynaklarda yeterince bilgi bulunmayan Antalyalı Ali Halife eserin telif sebebi olarak mukaddimesinde şöyle demektedir: Devletlü, Saadetlü Vâlide Sultan Hazretlerinin dahi yümn-i teveccühleri ve meyl-i hâtırları olmagın ol kitâbın lisân-ı Türkî-i âsânla tercüme olunması için bu bendelerine işâret-i aliyye buyurdular. IV. Mehmed döneminde yaşayan ve Şifâü’l-Mü’min isimli eserini Sultan IV. Mehmed’e sunduğu kaynaklarda bildirilen Ali Halife’nin IV. Mehmed’in vâlidesi Turhan Vâlide Sultan’ın isteği üzerine tercüme ettiği bu eser, sonraki dönemde bir başka vâlide sultanın (Bezmiâlem) vakfettiği kitaplar arasında yerini almıştır.

The copy of the work translated by Antalyalı Ali Halife (d. after 1065/1655) upon the request of Turhan Vālide Sultan, endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Turkish, Naskh

258x165-197x114 mm, 248 folios, 15 lines

Paper, ink, gold, light green, burgundy opaque pigment, leather

The work, which is the translation of Muāfā b. Ismâil’s Anīs al-Munqati‘īn ilā ‘Ibādati Rabb al-‘Ālamīn, in which he gathered three hundred hadiths and three hundred stories, is written in naskh script using black and red inks on cream-coloured Eastern paper, and the writing area is surrounded with gold and green coloured rule-frames. The binding is original to the codex.

Folio 1 ^b bears a titlepiece illumination that is decorated with rūmī motifs using gold, green and burgundy colours on a paper surface. The decoration is completed with green stalks and surrounded with gold and burgundy coloured rule-frames. Black and red inks are used in the text, with rosettes in between sentences decorated with gold.

Antalyalı Ali Halife, whose biography is not sufficiently covered in the sources, states the following in his introduction as the reason for the composition of the work: With the intent and favour of her highness Vālide Sultan, they commanded this poor person to translate the book into simple Turkish. Ali Halife, who lived during the reign of Mehmed IV and is reported in the sources to have presented his work entitled Shifā’ al-Mu’min to Sultan Mehmed IV, translated this work upon the request of Turhan Vālide Sultan, mother of Mehmed IV, and in the following period, it took its place among the books endowed by another Vālide Sultan (Bezmiālem).

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 1426

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 1426

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 1426, 1 ^b-2

51Manzum Mecmua

A Compilation of Texts Written in Verse

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât’ı ve birtakım şiirler ile mukaddes mekânların minyatürlerini ihtiva eden Bezmiâlem Vâlide Sultan vakfı mecmua

Türkçe, Nesih

338x228-263x155 mm, 184 yaprak

Kâğıt, mürekkep, altın, gümüş, sarı, beyaz, mavi, yeşil, turuncu, siyah opak pigment, deri

Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât isimli meşhur mevlidi ve başka birçok şiirden oluşan eser, Hattat Mustafa el-Kütâhî (ö. 1197/1783) tarafından krem rengi, âharlı Avrupa kâğıdı üzerine nesih hattıyla yazılmıştır. Eserin sonunda yer alan “Medh-i Resûl Aleyhisselam” başlıklı mensur kısmın hattatı Hakkâkzâde Mustafa Hilmi Efendi’dir (ö. 1268/1851). Eserin cildi özgündür. Nüshanın başında, 184 ^a sayfasında ve sonunda Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı vardır.

Eserin 160 ^a ile 181 ^b sayfaları arasında mukaddes mekânların tasvirinin ağırlıkta olduğu çeşitli minyatürler bulunmaktadır. Bunlardan 177 ^b-178 ^a sayfalarında, Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicret ederken konakladığı Kubâ’da inşa ettirdiği, inşaatında kendisinin de bizzat çalıştığı, İslâm tarihinde inşa edilen ilk mescid olarak kabul edilen Kubâ Mescidi ile Mescid-i Nebevî’nin minyatürleri vardır. Mimari yapılar ve peyzaj tasvirinin yer aldığı minyatürlerin süslemesinde altın, gümüş, sarı, mavi, beyaz, yeşil, turuncu ve siyah renkler kullanılmıştır. Minyatürlerin etrafı altın cetvellerle çevrilidir.

Eserde yer alan Vesîletü’n-Necât, Destân-ı Geyik ve Kesik Baş Destânı gibi bölümler, halk arasında meşhur olmuş, insanların dinî duygularını diri tutmak maksadıyla kaleme alınmış ve meclislerde okunagelmiş manzum eserlerdir.

A collection of works including Süleyman Çelebi’s Wasīla al-Najāt and other poems as well as miniatures of holy places, endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Turkish, Naskh

338x228-263x155 mm, 184 folios

Paper, ink, gold, silver, yellow, white, blue, green, orange, black opaque pigment, leather

The copy consisting of Süleyman Çelebi’s famous mawlid-style work Wasīla al-Najāt and many other poetic works, is written by the scribe Mustafa al-Kutāhī (d. 1197/1783) in naskh script on cream-coloured sized European paper. The calligrapher of the last section written in prose titled “Madh-i Rasūl Alayhissalām” is Hakkākzāde Mustafa Hilmi Efendi (d. 1268/1851). The copy bears Bezmiālem Vālide Sultan’s endowment statement at the beginning, on folio 184 ^a and also at the end.

There are various miniatures between folios 160 ^a and 181 ^b, mostly depicting sacred places. Folios 177 ^b-178 ^a display miniatures of Masjid al-Nabawī, as well as the Qubā’ Masjid, the first masjid built in the history of Islam, which was built by the Prophet Muhammad in Qubā’, where he stayed during his migration from Mecca to Medina, and he himself worked on its construction. Gold, silver, yellow, blue, white, green, orange and black colours were used in the decoration of miniatures depicting architectural structures and landscapes. The miniatures are surrounded with gold rule-frames.

The works written in verse in the copy such as Wasīla al-Najāt (Means of Salvation), Destân-ı Geyik (Story of the Deer) and Kesik Baş Destânı (Story of the Cut Off Head) are works written to keep people’s religious feelings alive, which became famous among the people and have been read in assemblies.

TYEK, Süleymaniye YEK, Galata Mevlevihanesi 76

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Galata Mevlevihanesi 76

TYEK, Süleymaniye YEK, Galata Mevlevihanesi 76, 117 ^b-118 ^a

Bezmiâlem Vâlide Sultan’ın Vakıf Kaydı / The endowment statement of Bezmiālem Vālide Sultan

Mülk-i şâh-ı cihân mehâbetlü kerâmetlü kudretlü şecaatlü rûhu’l-âlem Sultan Abdülmecid Han Efendimiz hazretlerinin vâlideleri Bezm-i âlem devletlü ismetlü kerametlü cemî‘-i âleme merhametlü Vâlide Sultan aliyyetü’ş-şân efendimiz hazretlerinin bu Mevlüd’n-Nebî kendi kitablarıdır içinde nice ve nice zamanlar kıraat eylemek nasib müyesser eyle yâ rab yâ rab yâ rab bi-hürmeti Tâhâ ve Yâsîn ve bi-hürmeti seyyidi’l-enbiyâi ve’l-mürselîn âmîn.

This Mevlüd’n-Nebî, the mothers of our master Sultan Abdülmecid Khan, the lord of the world, the lord of the world, the loving, the miraculous, the powerful, the brave, the mother of our master Sultan Abdülmecid Khan, the worldly-stated, the noble, the miraculous, the merciful to the whole world. These are their own books, may you have the chance to recite many and many times in them, O Lord, O Lord, O Lord, for the sake of Tâhâ and Yâsin, and for the sake of Sayyidi’l-enbiyâi ve’l-Mürselîn, amen.

» TYEK, Süleymaniye YEK, Galata Mevlevihanesi 76, 184 ^a

Pertevniyal Vâlide Sultan (ö/d. 1884)

Vâlide Sultanlık Süresi: 1861-1876 (14 yıl 11 ay 5 gün)

Eşi: II. Mahmud (ö. 1839)

Oğlu: Sultan Abdülaziz (ö. 1876)

Vakıfları: Pertevniyal Vâlide Sultan Külliyesi (Cami, Kütüphane, Mektep, Muvakkithâne, Sebil, Türbe) Trabzon Hoca Pîrefendi Medresesi Mescidi, muhtelif semtlerde çeşmeler (Fatih Taşkasap Pertevniyal Kadınefendi Çeşmesi, Aksaray, Eyüp, Şebinkarahisar) Sarıyer Sıbyan Mektebi, Tersane’de Taş Tezgâhı İnşası

Çerkez asıllı olan Pertevniyal Vâlide Sultan’ın 1810 tarihinde doğduğu düşünülmektedir. Sultan Abdülaziz’i doğurarak II. Mahmud’un beşinci kadınefendisi olmuş, 1861 yılında Abdülaziz’in tahta geçmesiyle vâlide sultan unvanına sahip olmuştur. Sultan üzerindeki nüfuzu hasebiyle “ümmü’l-cihân” olarak da anılmıştır. On beş yıla yakın bir süre vâlide sultanlık yapan Pertevniyal Vâlide Sultan, 26 Ocak 1884 tarihinde uzun süredir devam eden hastalığı nedeniyle vefat etmiştir. Aksaray’da inşa ettirdiği külliyenin türbesine defnedilmiş, ancak tramvay yolu genişletme çalışmaları sırasında 1958 yılında türbesi yıktırıldığından naaşı eşi II. Mahmud’un türbesine nakledilmiştir.

Pek çok vakıf eseri olan Pertevniyal Vâlide Sultan’ın en öne çıkan eseri Aksaray’da yanan Kâtip Camii yerine inşa ettirdiği külliyedir. Pertevniyal Vâlide Sultan Külliyesi, cami, mektep, kütüphane, muvakkithâne, sebil ve türbeden oluşmaktadır. Caminin yanında inşa edilen kütüphaneye Vâlide Sultan’ın kendisi 828 cilt kitap vakfetmiştir. Kütüphanedeki

Tenure as Vālide Sultan: 1861-1876 (14 years 11 months 5 days)

Spouse: Mahmud II (d. 1839)

Son: Sultan Abdulaziz (d. 1876)

Waqfs: Pertevniyal Vālide Sultan Complex (Mosque, Library, Primary School, Timekeeper Room, Sebil, Tomb), Mosque of Trabzon Hoca Pîrefendi Madrasa, Fountains in Various Districts (Taşkasap Pertevniyal Kadınefendi Fountain in Fatih, Fountains in Aksaray, Eyüp, Şebinkarahisar), Sarıyer Primary School, Grinder Machine in Tersane

Pertevniyal Vālide Sultan, a Circassian origin, was supposedly born in 1810. She became the fifth favored consort of Mahmud II by giving birth to Sultan Abdulaziz, and acquired the title of “vālide sultan” with the latter’s ascension to the throne in 1861. She was called as “umm al-jihān” (the mother of the universe) for her authority over the Sultan. After her fifteen-year tenure as vālide sultan, Pertevniyal Vālide Sultan died on January 26, 1884, due to a long-standing illness. She was initially buried in the tomb of the complex she had constructed. However, her corpse was moved to the tomb of her spouse Mahmud II due to the collapse of her original tomb in 1958 during the widening of tramline.

The most significant work of Pertevniyal Vālide Sultan, who had many waqf works, is the complex she had constructed in place of once burned Katip Mosque in Aksaray. It consists of a mosque, primary school, library, timekeeper room, sebil, and tomb. She endowed 828 volumes of books to the library located next to the mosque. The books in the library stand out with their elegant binding, exquisite calligraphy and illumination. These books are

kitaplar zarif ciltleri, nefis hat ve tezhipleriyle dikkat çekmektedir. Bu kitaplar günümüzde Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Pertevniyal Valide Koleksiyonu’nda yer almaktadır. Kitapların başında Pertevniyal Vâlide Sultan’a ait “An vakfı devletlü ismetlü Pertevniyâl Vâlide Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri 1279” ibareli vakıf mührü vardır.

currently in Pertevniyal Vālide Sultan Collection of Süleymaniye Manuscript Library. At the beginning of each book, there is waqf seal impression of Pertevniyal Valide inscribed with “It is from the endowment of the virtuous, noble and glorious Pertevniyal Vālide Sultan 1279”.

عن وقف دولتلو عصمتلو پ^رتونيال والده سلطان

علية الشان ح ^نصرتلرى ١٢٧٩

=

‘An vakfı devletlü ismetlü Pertevniyâl Vâlide

Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri 1279

=

Devletli ve ismetli şanı yüce Pertevniyal Vâlide Sultan’ın vakfındandır.

=

It is from the endowment of the virtuous, noble and glorious Pertevniyal Vālide Sultan.

52Kur’ân-ı Kerîm

al-Qur’ān al-Karīm

PERTEVNİYAL VÂLİDE SULTAN

Sultan Abdülmecid Hân’ın emri üzere Pertevniyal Vâlide Sultan’ın türbesinde okunmak için Safer 1259/ Mart 1843 tarihinde Kazasker Mustafa İzzet Efendi tarafından yazılan Mushaf-ı Şerif

Arapça, Nesih

Kağıt, mürekkep, altın, beyaz, pembe, mor, yeşil, turuncu, mavi, kırmızı opak pigment, deri 280x192 mm, 346 yaprak, 13 satır

Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyıldaki en yetkin hattatlarından Kazasker Mustafa İzzet Efendi tarafından Safer 1259/Mart 1843 tarihinde istinsahı tamamlanan Mushaf-ı Şerîf, siyah ve kırmızı mürekkep kullanılarak koyu nohudi renk Doğu kağıdı üzerine nesih hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı altın ve siyah cetvellerle çevrelenmiştir. Sûre başları altın zemin üzerine üstübeç mürekkebi kullanılarak icâze hattıyla yazılmıştır.

Eserin 1 ^b-2 ^a sayfasında karşılıklı serlevha tezhibi yer almakta olup altın zemin üzerine, beyaz, pembe, mor, mavi, turuncu ve yeşil renklerde çiçek ve buket motifleriyle süslenmiştir. 345 ^b sayfasında ise hatime bezemesi yer almaktadır. Süsleme altın zemin üzerine beyaz, mor, pembe, mavi ve yeşil renklerde bitkisel motifler ile çiçek buketi bezemelidir. Metinde satır araları penç motifi bezemeli duraklıdır. 346 ^a sayfasında dikdörtgen form içerisinde, bezeme yer almaktadır. Süsleme altın zemin üzerine ortada beyaz, mor, pembe, turuncu, kırmızı, mavi ve yeşil renklerde bitkisel motifler ile çiçek buketi bezemelidir. Süsleme altın cetvel ile çevrelenmiştir.

Türk Rokoko üslubu tezhibinin önde gelen müzehhiplerinden Hezargradlızâde Ahmed Ataî’nin talebelerinden Mehmed Salih tarafından rokoko tarzında tezhiplenen eserin sûre başları, hizip ve aşır gülleri ile durakları bu üslubun en güzel örneklerini teşkil etmektedir.

Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Ebû Eyyüb el-Ensarî Câmi-i Şerîfi hatibi iken yazdığı bu Mushaf-ı Şerîf’i Şeyh Hamdullah uslübuna riayet ederek ve Sultan Abdülmecid Hân’ın emri üzere yazdığını ifade etmektedir. Mushaf-ı Şerîf’in başında ve sonunda Pertevniyal Vâlide Sultan tarafından türbesine konulmak üzere vakfedildiği ve okuyanların sevabını kendisine de bağışlaması ricasında bulunduğu bir vakıf kaydı ile Vâlide Sultan’a ait vakıf mührü yer almaktadır.

İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi, 408

Qur’ān manuscript, written by Kazasker Mustafa İzzet Efendi on Safer 1259/March 1843, to be read in the tomb of Pertevniyal Vālide Sultan upon the order of Sultan Abdülmecid Khan.

Arabic, Naskh

Paper, ink, gold, white, pink, purple, green, orange, blue, red opaque pigment, leather 280x192 mm, 346 folios, 13 lines

This Qur’ān manuscript, whose copying was completed in Safer 1259/March 1843 by Kazasker Mustafa İzzet Efendi, one of the most competent calligraphers of the Ottoman Empire in the 19 ^th century, was written in naskh script in black and red ink on dark chickpea-coloured Eastern paper. The text area is surrounded by gold and black rule-frames. The surah headings are written in black ink on a gold background.

The headpiece on folios 1 ^b-2 ^a of the work is decorated with flower and bouquet motifs in white, pink, purple, blue, orange and green on a gold background. There is an end page (hatima) decoration on page 345 ^b. The decoration is full of floral motifs and flower bouquets in white, purple, pink, blue and green colours on a gold background. There are decorated rosettes of panj motifs between the lines in the text. There is a rectangular decoration on page 346 ^a which is decorated with flower bouquets and floral motifs in white, purple, pink, orange, red, blue and green colours on a gold background. The decorations are surrounded by golden rule-frames.

The surah headings and rosettes of the work which were illuminated in the rococo style by Mehmed Sālih, a student of Hezargradlızāde Ahmed Atāī, who is one of the leading illuminators of the Turkish Rococo style decorative art, constitute one of the best examples of this illumination style.

Kazasker Mustafa İzzet Efendi states that he wrote this Qur’ān manuscript, which he scribed while he was the orator of Ebū Eyyüb el-Ensārī Cāmi-i Şerīf, in accordance with the style of Sheikh Hamdullah and by the order of Sultan Abdülmecid Khan. At the beginning and at the end of the manuscript, there is a record stating that it was endowed by Pertevniyal Vālide Sultan and dedicated to be placed in her tomb, and she asks those who read it to donate its reward to her. The page also bears the foundation seal belonging to Vālide Sultan.

Istanbul Turkish and Islamic Arts Museum, 408

İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi 408, 1 ^b-2

¿r^^' 4^Q>£>^^ ^>4^

İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi 408, 338 ^b-339 ^a. Aslı ebadındadır / In original size

•i

■S

İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi 408, 339 ^b-340 ^a. Aslı ebadındadır / In original size

İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi 408, 340 ^b-341 ^a . Aslı ebadındadır / In original size

İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi 408, 345 ^b-346 ^a . Aslı ebadındadır / In original size

53Evrâd-ı Şerîf

Awrād-i Sharīf

PERTEVNİYAL VÂLİDE SULTAN

Hattat Dürbünîzâde Mustafa Nazif Efendi’nin (ö. 1168/1755) yazdığı, Müzehhib Mehmed Nûri Efendi’nin süslediği Pertevniyal Vâlide Sultan vakfı Evrâd-ı Şerîf

Arapça-Türkçe, Nesih

169x115-109x62 mm, 66 yaprak, 11 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, kırmızı opak pigment, deri

Kur’ân-ı Kerîm’den bazı sûreler ile salavât-ı şerife ve duaların bulunduğu eser, koyu krem rengi, el yapımı Doğu kâğıdı üzerine Hattat Dürbünîzâde Mustafa Nazif (ö. 1168/1755) tarafından nesih hattıyla yazılmış, yazı alanı altın cetvel ile çevrelenmiştir. Cetvelin dışında kalan yerler zerefşanlıdır. Eserin cildi özgündür.

56 ^b sayfasında, Kâbe-i Muazzama tasviri ve çevresinde altın ile bezenmiş hatâyî grubu tezhip desenleri bulunmaktadır. 57 ^a sayfasında, altın zemin üzerine üstübeç mürekkeple yazılı “Muhallefât-ı Resûlillah (sallallahu aleyhi vesellem)” başlığı altında Hz. Muhammed’den miras kalan eşyalar tasvir edilmiştir. Bunlar; Hırka-i Şerîf, Mushaf-ı Şerîf, Misvak-ı Şerîf, Tarak-ı Şerîf, Tesbih-i Şerîf, Leğen-i Şerîf ve İbrik-i Şerîf’tir. Hırka-i Şerîf deseninde pembe, yeşil ve altın renkleri kullanılmıştır. Sayfa içerisinde altın ile serbest tezhip desenleri bulunmaktadır. Diğer eşyalar ise altın ile bezenmiştir. Karşılıklı iki sayfanın kenarları altın cetvel ve zerefşan ile çevrilidir.

Eserde Yasin, Mülk, Nebe, Fetih, Rahmân sûreleri ile diğer bazı sûrelerden bölümler ve kısa sûrelerin yanında çeşitli salavât ve dualar yer almaktadır. Sûre başları tezhipli olup sûre isimleri üstübeç mürekkeple yazılıdır. 63 ^a’da müzehhib Mehmed Nûri Efendi’nin imzası ve 1208 tarihi mavi zemin üzerine altınla yazılmıştır.

Awrād-i Sharīf, written by the calligrapher Dürbünīzāde Mustafa Nazif (d. 1168/1755), ornamented by the illuminator Mehmed Nūrī Efendi, and endowed by Pertevniyāl Vālide Sultan

Arabic-Turkish, Naskh

169x115-109x62 mm, 66 folios, 11 lines

Paper, ink, gold, red opaque pigment, leather

The work, which includes some surahs from al-Qur’ān al-Karīm, and some prayers, is written by the calligrapher Dürbünīzāde Mustafa Nazif (d. 1168/1755) in naskh script on a dark creamcoloured handmade Eastern paper while the text panel is enclosed in golden rule-frames. The exterior of the rule-frame is decorated with gold-sprinkling. The current binding is original.

On page 56 ^b, there is a depiction of al-Ka‘ba surrounded by khatāyī motifs in gold. Page 57 ^a also includes a depiction of some objects inherited from the Prophet Muhammad under the title “Muhallafāt-i Rasūlillāh (sallallahu alayhi wa sallam)” written in lead white ink on a golden ground. These objects are as follows: Khirqa-i Sharīf (Cloak), Mushaf-i Sharīf (Qur’ān manuscript), Miswāk-i Sharīf (Toothbrush), Taraq-i Sharīf (Comb), Tasbīh-i Sharīf (Subha), Leghen-i Sharīf (Basin), Ibrīq-i Sharīf (Pitcher). The cloak is made using pink, green and golden colours. The page has random motifs of illumination in gold. As for the other objects, they are all decorated with gold. These two facing pages are enclosed in golden rule-frames and gold-sprinkling.

The work includes sūrat Yāsīn, al-Mulk, al-Naba’, al-Fath, al-Rahmān, some verses from other sūrahs, short sūrahs and various prayers. Sūrah headings are illuminated while their names are written in lead white ink. Page 63 ^a bears the signature of the illuminator Mehmed Nūrī Efendi and the year 1208, both written in gold on a blue ground.

TYEK, Süleymaniye YEK, Pertevniyal Valide 43

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Pertevniyal 43

TYEK, Süleymaniye YEK, Pertevniyal Valide 43, 56 ^b-57 ^a

Delâ’ilü’l-Hayrât ve Şevâriku’l-Envâr fî

Zikri’s-Salât ‘ale’n-Nebiyyi’l-Muhtâr

Dalā’il al-Khayrāt wa Shawāriq al-Anwār fī Ziqr al-Salāt ‘alā al-Nabī al-Mukhtār

PERTEVNİYAL VÂLİDE SULTAN

Cezûlî’nin (ö. 870/1465) derlediği salavât mecmuası Delâ’ilü’l-Hayrât’ın Pertevniyal Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

227x135-168x92 mm, 156 yaprak, 9 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, bordo opak pigment, deri

Hattat Hâfız Mustafa Hazine tarafından 1205/1790 tarihinde istinsahı tamamlanan bu nüsha âharlı, krem rengi Doğu kâğıdı üzerine kırmızı ve siyah mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Eserin cildi özgündür. Zahriyede Pertevniyal Vâlide Sultan’ın vakıf mührü yer almaktadır.

Eserin 20 ^b-21 ^a sayfalarında dikdörtgen form içerisinde minyatür, mimari yapılar ve doğa betimlemesi vardır. 20 ^b sayfasında beyaz, mavi ve krem renkleri kullanılarak yapılan Mekke tasvirinde Kâbe ve Mescid-i Haram bulunmaktadır. 21 ^a sayfasındaki Mescid-i Nebevî tasvirinde ise Yeşil Kubbe (kubbe-i hadrâ) üzerinde altın ile nur deseni vardır. Minyatürün etrafı altın, lacivert ve bordo renklerde hatâyî grubu ve rûmî motifleri ile bezenmiştir.

Eserin mukaddimesinde Delâ’ilü’l-Hayrât’taki salavât ve evrâdı okuyanların Hz. Peygamber’in şefaatine nâil olacakları, mağfiret olunacakları, maddî-manevî sıkıntılarının hallolacağı ve dünya işlerinin düzeleceği belirtilmiştir. Delâ’il’i okumaya başlamadan önce niyet ve istiğfar etmek, esmâ-i hüsnâ okumak, başlama ve bitirme duası yapmak âdâbdandır.

Copy of al-Jazūlī’s (d. 870/1465) salawāt collection titled Dalā’il al-Khayrāt, endowed by Pertevniyal Vālide Sultan

Arabic, Naskh

227x135-168x92 mm, 156 folios, 9 lines

Paper, ink, gold, navy blue, burgundy opaque pigment, leather

This manuscript, copied by scribe Hāfız Mustafa Hazine in 1205/1790 is written on cream-coloured sized Eastern paper using red and black ink in naskh script. The binding is original. Pertevniyal Vālide Sultan’s endowment seal can be found on the title page.

On pages 20 ^b-21 ^a inside of a rectangular shape, miniature paintings, architectural structures and nature illustrations can be seen. The depiction of Mecca on 20 ^b is done using white, blue and cream colours and shows the Kaaba and Masjid al-Harām. The illustration of Masjid al-Nabawī on page 21 ^a depicts the Green Dome (al-qubbah al-khadrā’) with golden divine light above it. The area surrounding the miniature painting is decorated with rūmī and khatāyī motifs in gold, navy blue and burgundy.

It is stated in the introduction of the book that whoever recites the prayers and salawāt found in Dalā’il al-Khayrāt will receive the Prophet’s intercession, be forgiven and freed from material and spiritual woes; and their earthly matters be put in order. It is customary before reading Dalā’il to contemplate and ask for forgiveness, recite the Names of Allah, and perform a beginning and ending prayer.

TYEK, Süleymaniye YEK, Pertevniyal Valide 32

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Pertevniyal Valide 32

TYEK, Süleymaniye YEK, Pertevniyal Valide 32, 20 ^b-21

Delâ’ilü’l-Hayrât ve Şevâriku’l-Envâr fî Zikri’s-Salât ‘ale’n-Nebiyyi’l-Muhtâr Dalā’il al-Khayrāt wa Shawāriq al-Anwār fī Ziqr al-Salāt ‘alā al-Nabī al-Mukhtār

PERTEVNİYAL VÂLİDE SULTAN

Cezûlî’nin Delâ’ilü’l-Hayrât adlı salavât mecmuasının Hattat Mehmed Râsim Efendi tarafından 1270/1853 tarihinde istinsah edilen ve Pertevniyal Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

197x123-124x78 mm, 130 yaprak, 9 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, yeşil, mavi, sarı, siyah, kırmızı opak pigment, deri

Muhammed Râsim tarafından 1270/1853 tarihinde istinsahı tamamlanan bu nüsha, krem rengi odun hamuru kâğıt üzerine kırmızı, siyah ve üstübeç mürekkebi kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı altın ve mavi renkli cetvel ile çevrelenmiştir.

22 ^b-23 ^a sayfaları karşılıklı minyatürden oluşmaktadır. İç mekân tasviri ile Ravza-i Mutahhara karşılıklı iki sayfayı kapsayacak şekilde resmedilmiştir. Altın, yeşil, siyah, sarı, beyaz, mavi ve kırmızı renklerin kullanıldığı minyatür deseninin çevresi altın cetvel ile çevrelenmiştir. 1 ^b sayfasının sağ alt köşesinden başlayarak sayfaların alt kısmını kaplayacak şekilde siyah mürekkep ile yazılmış kenar notları (hâşiye) bulunmaktadır. 1 ^a ve 126 ^b sayfalarında Pertevniyal Vâlide Sultan’ın mührü vardır. Nüshada Delâ’ilü’l-Hayrât’tan sonra esmâ-i hüsnâ yazılıdır.

Tam adı Delâ’ilü’l-Hayrât ve Şevâriku’l-Envâr fî Zikri’s-Salât ‘ale’n-Nebiyyi’l-Muhtâr olan bu eser, Şâzeliyye tarikatının Cezûliyye kolunun kurucusu Şeyh Cezûlî’nin müridleri arasında okunan bir tarikat evrâdıdır. Kuzey Afrika ve Anadolu’da büyük rağbet gören eserin çokça baskısı yapılmıştır.

The manuscript of Jazūlī’s salawāt collection titled Dalā’il al-Khayrāt copied by the calligrapher Mehmed Rāsim Efendi in 1270/1853 and endowed by Pertevniyal Vālide Sultan

Arabic, Naskh

197x123-124x78 mm, 130 folios, 9 lines

Paper, ink, gold, green, blue, yellow, black, red opaque pigment, leather

The manuscript, copied by Mehmed Rāsim in 1270/1853, is written in naskh script using red, black and lead white ink on cream-coloured groundwood paper. The text panel is enclosed in golden and blue rule-frames.

There is a double-page miniature on pages 22 ^b-23 ^a. It depicts the interior of al-Rawda al-Mutahhara (a part of Masjid al-Nabawī) on facing pages. Besides, the miniature is made of golden, green, black, yellow, white, blue and red colours while it is enclosed in golden rule-frame. Starting from bottom-right corner of page 1 ^b, there are various notes on the margins (marginalia) written in black ink. Pages 1 ^a and 126 ^b bear the seal impression of Pertevniyal Vālide Sultan. The copy continues with al-Asmā al-Husnā (99 names of Allah) following the text of Dalā’il al-Khayrāt.

The work, whose full title is Dalā’il al-Khayrāt wa Shawāriq al-Anwār fī Zikr al-Salāt ‘alā al-Nabiyy al-Mukhtār, is a compilation of prayers recited by the followers of Shaykh Jazūlī, the founder of Jazūlīyya branch of Shāzaliyya, a Sufi order.

Being highly sought-after in North Africa and Anatolia, the work has been published many times.

TYEK, Süleymaniye YEK, Pertevniyal Valide 35

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Pertevniyal Valide 35

TYEK, Süleymaniye YEK, Pertevniyal Valide 35, 22 ^b-23

56Tevfîku Muvaffıkı’l-Hayrât li-Neyli’l-Berekât fî Hidmeti Menba‘i’s-Saâdât Şerhu Delâ’ili’l-Hayrât Tawfīqu Muwaffiq al-Khayrāt li Nayl al-Barakāt fī Khidmat Manba‘ al-Sa‘ādāt Sharh Dalā’il al-Khayrāt

PERTEVNİYAL VÂLİDE SULTAN

Karadâvudzâde Mehmed Efendi’ye (ö. 1170/1756) ait en meşhur Türkçe Delâ’il şerhi olan ve Kara Dâvud olarak bilinen eserin taşbaskı tekniğiyle basılmış ve tezhiplenmiş nüshası

Türkçe, Nesih Orta Boy Matbu Kâğıt, mürekkep, altın, yeşil, mavi, pembe, turuncu, mor opak pigment, deri

Eser Recep 1266/Mayıs 1850 tarihinde, Sultan Abdülmecid Han döneminde Hattat Zağrevî Hüseyin Lütfi Efendi tarafından yazılarak Matbaa-i Âmire’de taş baskı tekniği ile basılmıştır. Nüshanın başında ve sonunda Pertevniyal Vâlide Sultan’ın vakıf mührü vardır.

Eserin 2. sayfasında dikdörtgen formda unvan tezhibi yer almaktadır. Süsleme altın zemin üzerine yeşil, mavi, sarı, pembe, turuncu ve mor renkler kullanılarak Batı üslûbunda bitkisel motiflerle bezenmiştir. Tezhipli alanda pafta içinde siyah mürekkeple eserin ismi yazılıdır. Başlıkta yer alan sülüs Besmele’nin keşîdesinde ve yazının sonunda altın bezeme bulunmaktadır. Satır aralarında altın ile bezenmiş durak tezhipleri vardır. Yazı alanı altın cetvel ile çevrelenmiştir. 2. ve 3. sayfalardaki dış pervazda üçgen koltuk tezhipleri bulunmaktadır. Koltuk bezemeleri altın zemin üzerine pembe, yeşil renkler kullanılarak bitkisel motifler ile süslenmiştir.

Karadâvudzâde, Delâ’il metnini klasik usûlde şerh etmemiş, çeşitli konularla eserini zenginleştirmiştir. Kitabın en önemli özelliği tasvirler ve menkıbelerle avâmın duygu ve hayal dünyasına hitap edici nitelikte olmasıdır. Bu sebeple eser halk arasında çok rağbet görmüştür.

An illuminated lithograph print copy of the most famous Turkish Dalā’il commentary known as Kara Dāvud by Karadāvudzāde Mehmed Efendi (d. 1170/1756)

Turkish, Naskh

Medium size printed work

Paper, ink, gold, green, blue, pink, orange, purple opaque pigment, leather

The work was written by the calligrapher Zağrevī Hüseyin Lütfī Efendi in Rajab 1266/May 1850, during the reign of Sultan Abdülmecid, and printed with lithographic printing technique in Matbaa-i Āmire. There is the endowment seal of Pertevniyal Vālide Sultan at the beginning and at the end of the copy.

There is a titlepiece in rectangular form on the second page of the work. The ornament is decorated with floral motifs in Western style using green, blue, yellow, pink, orange and purple colours on a golden background. The title of the work is written in black ink on the panel inside the illuminated area. The extended part and the end of the basmala in thuluth script is illuminated with gold. The rosettes in the text are illuminated with gold. The text area is enclosed in golden rule frames. On pages 2 and 3, there are illuminated triangular panels on the outer borders. These panels are decorated with floral motifs using pink and green colours on a golden background.

Karadāvudzāde did not annotate the text of Dalā’il in a classical manner, but enriched his work with various topics. The most important feature of the book is that it appeals to the emotions and imagination of the common people with figurations and parables. For this reason, the work was very popular among the people.

TYEK, Süleymaniye YEK, Pertevniyal Valide 39

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Pertevniyal Valide 39

TYEK, Süleymaniye YEK, Pertevniyal Valide 39, 2-3

57el-Kevâkibü’d-Dürriyye fî Medhi Hayri’l-Beriyye

al-Kawākib al-Durriyyah fī Madh Khayr al-Bariyyah

PERTEVNİYAL VÂLİDE SULTAN

Kasîde-i Bürde’nin hattat Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi tarafından murakka‘ formunda yazılan ve Pertevniyal Vâlide Sultan tarafından vakfedilen meşki

Arapça, Sülüs-Nesih

209x194-198x128 mm, 34 yaprak, 6 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, mavi, pembe, turuncu opak pigment, deri

İmam Bûsîrî’nin Kasîde-i Bürde adıyla meşhur olan eserinin murakka‘ şeklinde tanzim edilen bu nüshası, hattat Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi (ö. 1144/1731) tarafından Doğu kâğıdı üzerine siyah mürekkep kullanılarak sülüs ve nesih hattıyla yazılmıştır. Murakka‘ın başında ve sonunda Pertevniyal Vâlide Sultan’a ait vakıf mührü vardır. Eserin cildi, hazırlandığı devrin özelliklerini taşıyan yeşil deri cilttir.

Kıt‘a formunda yazılan eserin koltuk ve yazı alanı mavi cetvel ile bölünmüş, etrafı altın cetvel ile çevrelenmiştir. Yazı alanının içerisi altın, mavi, pembe ve turuncu renkler kullanılarak hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Cetvelin dışında kalan kenar kısımlarında altın zerefşanlı somon rengi kâğıt kullanılmıştır. Eserin her bir murakka‘ı, duraklar ve satır araları minik bitki motifleriyle tezyin edilmiştir.

İslâm tarihi boyunca birçok sanat dalına konu olmuş nâdir eserlerden olan Kasîde-i Bürde, hat sanatında da önemli bir yere sahiptir. Hat sanatı tedrisâtında harflerin yazımını bitiren talebenin yazması âdet hâline gelmiş metinlerden olan Kasîde-i Bürde’nin kudretli hattatlar tarafından ders metni olarak yazılmış yüzlerce nüshasına tesadüf etmek mümkündür. Hattat Hâfız Osman Efendi’nin talebelerinden Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi (ö. 1144/1731) tarafından yazılan bu eşsiz Kasîde-i Bürde nüshası ise nâdir bir örnek olarak murakka‘ formunda hazırlanmıştır.

An artistic production of Qasīda-i Burda, written in muraqqa‘ form by the calligrapher Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi and donated by Pertevniyal Vālide Sultan

Arabic, Thuluth-Naskh

209x194-198x128 mm, 34 folios, 6 lines

Paper, ink, golden, blue, pink, orange opaque pigment, leather

This manuscript of Imām Būsīrī’s famous work called Qasīda-i Burda, arranged in muraqqa‘ (album) form, was written by the calligrapher Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi (d. 1144/1731) in thuluth and naskh script in black ink on Eastern paper.

There is an endowment seal of Pertevniyal Vālide Sultan at the beginning and end of the album. The binding of the work is green leather, bearing the characteristics of the period in which it was prepared.

The panels and text area of the work, written in muraqqa‘ form, are divided by blue rule-frames and surrounded by golden ruleframes. The interior of the text area is ornamented with khatāyī and rūmī motifs in golden, blue, pink and orange colours. Salmoncoloured paper with gold-sprinkling is chosen on the edges outside the rule-frames. Each muraqqa‘, verse marker and interlinear parts of the work are decorated with tiny vegetal motifs.

Qasīda-i Burda, one of the rare works that has been the subject of many art branches throughout Islamic history, also has an important place in calligraphy. It is possible to come across hundreds of copies of Qasīda-i Burda, which is one of the texts that became customary for calligraphy students to write after finishing their courses, written as a course text by skilled calligraphers. This unique copy of Qasīda-i Burda, scribed by Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi (d. 1144/1731), one of the students of calligrapher Hāfız Osman Efendi, was prepared in muraqqa‘ form as a rare example.

YEK, Süleymaniye YEK, Pertevniyal Valide 49

YEK, Süleymaniye Manuscript Library, Pertevniyal Valide 49

TYEK, Süleymaniye YEK, Pertevniyal Valide 39, 2-3

58Pertevniyal Vâlide Sultan Kütüphanesi Fihristi

Catalog of the Pertevniyal Vālide Sultan Library

PERTEVNİYAL VÂLİDE SULTAN

Pertevniyal Vâlide Sultan Kütüphanesi’nin ayrıntılı yazma fihristi

Türkçe, Sülüs-Nesih

345x225-275x165 mm, 33 yaprak, 5-6 satır Kâğıt, opak pigment, mürekkep, altın, deri

Aksaray’da inşa ettirdiği külliye içerisine bir de kütüphane tesis eden Pertevniyal Vâlide Sultan’ın kütüphanesinde bulunan kitapların listesini ihtiva eden fihristlerden biri olan eser, krem rengi Avrupa kâğıdı üzerine kırmızı ve siyah mürekkep kullanılarak sülüs ve nesih hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı altın ve siyah cetvel ile çevrilidir.

Kitapların konularına göre tasnif edildiği fihristte başlıklar kırmızı mürekkep ve sülüs hattıyla yazılıp altın ile bezenmiştir. Başlıkların altında yer alan kitap isimleri siyah mürekkep ve nesih hattıyla; cilt sayısı, müstensihi, istinsah tarihi ve benzeri ayrıntılar genellikle kırmızı mürekkeple yazılmıştır.

Eserin başında ve sonunda Pertevniyal Vâlide Sultan’ın vakıf mührü vardır. 31 ^b’de, 9 Receb 1312/6 Ocak 1895 tarihinde kütüphaneye ilâve edilen bazı eserlerin listesinin deftere kaydedilmediğinden ve bu eserlerin mühürsüz olduklarından bahseden bir kayıt bulunmaktadır.

Detailed Manuscript Catalog of the Pertevniyal Vālide Sultan Library

Turkish, Thuluth-Naskh

345x225-275x165 mm, 33 folios, 5-6 lines Paper, opaque pigment, ink, gold, leather

This catalog, which contains the list of the books in the library of Pertevniyal Vālide Sultan, who established a library within the complex she built in Aksaray, is written in thuluth and naskh scripts using red and black inks on cream-coloured European paper. The text area is surrounded with gold and black rule-frames.

In the index, where the books are classified according to their subjects, the titles are written in thuluth script using red ink and decorated with gold. The names of the books under the titles are written in naskh script using black ink, while the number of volumes, the scribe, the date of the copy and similar details are usually written in red ink.

The endowment seal of Pertevniyal Vālide Sultan is found at the beginning and at the end of the copy. On folio 31 ^b, there is a record mentioning that the list of some works added to the library on Rajab 9, 1312/January 6, 1895 was not included in this catalogue and that these works were unsealed.

TYEK, Süleymaniye YEK, Yazma Bağışlar 2737

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Yazma Bağışlar 2737