“Vâlide Sultanlar” Yazma Eser Sergisi - 2

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 31, Kapak / Cover

14Me‘âlimü’t-Tenzîl

Ma‘ālim al-Tanzīl

HATİCE TURHAN VÂLİDE SULTAN

Begavî’nin (ö. 516/1122) rivâyet tefsiri Me‘âlimü’t-Tenzîl’in Turhan Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

358x257-246x155 mm, 756 yaprak, 25 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, yeşil opak pigment, deri

Me‘âlimü’t-Tenzîl’in Abdullah b. İbrâhim ed-Dımeşkî tarafından Receb 867/Nisan 1463 tarihinde istinsahı tamamlanan bu nüshası, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah ve altın mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Metnin satır aralarında altın ile bezenmiş duraklar vardır. Yazı alanının etrafı altın ve mavi renkli cetveller ile çevrilidir.

1 ^a sayfasında Turhan Vâlide Sultan’ın mührünün de içerisinde olduğu şemse formunda süsleme mevcuttur. Aynı sayfada Sultan II. Bayezid’in mührü bulunmaktadır. Eserin 1 ^b sayfasında yer alan unvan tezhibi lacivert, yeşil ve siyah zemin üzerine altın, yeşil ve kırmızı renkler kullanılarak rûmî ve hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Bu kısma altın mürekkeple yazılan Besmele tahrirlenmiş, altın ve mavi renk kullanılarak rûmî grubu motiflerle tezyin edilmiştir. Besmele kitâbesinin yan kısımlarında koltuk tezhipleri yer almaktadır. Süsleme lacivert renkli tığ ile tamamlanmıştır. Hâtime kısmında (755 ^a), müzeyyen madalyon formunun içinde, eserin Veziriâzam Mahmud Paşa’nın kütüphanesi için istinsah edildiği ifade edilmiştir.

Kur’ân-ı Kerîm’in ağırlıklı olarak rivâyet yöntemiyle tefsir edildiği bu eserinde Begavî, sade ve akıcı bir üslup kullanmış, âyetleri önce lügat manasıyla ele almış, ardından diğer âyet ve hadislere işaret etmiştir.

The copy of Bagavī’s (d. 516/1122) narration-based Quranic exegesis, Ma‘ālim al-Tanzīl, endowed by Turhan Valide Sultan

Arabic, Naskh

358x257-246x155 mm, 756 folios, 25 lines

Paper, ink, gold, navy blue, green opaque pigment, leather

This copy of Ma’ālim al-Tanzīl, which was completed by Abdullah b. Ibrāhm al-Dimashqī in Rajab 867/April 1463, is written in naskh script on sized Eastern paper using black and gold ink. Verse markers between the lines of the text are decorated in gold. The text panel is enclosed by golden and blue rule-frames.

On folio 1 ^a, there is an illumination in the form of a medallion, including the seal impression of Turhan Valide Sultan, and on the same page there is the seal impression of Sultan Bayezid II. The titlepiece on folio 1 ^b, is decorated with rūmī and khatāyī motifs using gold, green and red colors on a navy blue, green, and black ground. The Basmala, which was written in gold ink in this section, is outlined and decorated with rūmī motifs using gold and blue colours. There are panel illuminations on the two sides of the Basmala panel. The illumination is finished with navy blue vertical stalks. In the afterword section (755 ^a), in the form of an illuminated medallion, it is stated that the work was copied for the library of Veziriāzam Mahmud Paşa.

In this work, in which the Qur’ān al-Karīm is exegeted predominantly by the narration method, Bagavī used a plain and fluent literary style, first discussing the verses with their lexical meaning and then pointing to other verses and hadiths.

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 44

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Turhan Valide 44

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 44, 1

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 44, 755

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 44, 1

15el-Câmi‘u’s-Sahîh

al-Jāmi‘ al-Sahīh

HATİCE TURHAN VÂLİDE SULTAN

Sahîh-i Buhârî’nin 749/1348 yılında istinsah edilen ve Turhan Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

358x257-246x155 mm, 756 yaprak, 25 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, bordo, siyah, beyaz, yeşil opak pigment, deri

Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerim tarafından 9 Muharrem 749/9 Nisan 1348 tarihinde istinsahı tamamlanan Sahîh-i Buhârî’nin bu nüshası krem rengi, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı altın ve gri cetvelle çevrilidir.

1 ^a sayfasında dikdörtgen formda zahriye tezhibi yer almaktadır. Sayfanın tamamını kaplayan süslemenin baş ve etek kısmında altın mürekkep kullanılarak kûfî hattıyla eserin ve müellifin ismi yazılmış ve tahrirlenmiştir. Süsleme altın, lacivert ve bordo zemin üzerine beyaz cetvel ile çevrelenen geometrik desenler ile oluşturulan paftalardan oluşmaktadır. Paftaların içerisi altın, beyaz, yeşil ve siyah renkli rûmî grubu motifler ile bezenmiştir. Cetvelin etrafında lacivert zemin üzerine altın, yeşil, bordo, siyah ve beyaz renkler kullanılarak rûmî grubu motifler ile bezenmiş pervaz yer almaktadır. Süsleme lacivert renkli tığ ile tamamlanmıştır. Eserin cildi özgün değildir.

Kur’ân-ı Kerîm’den sonra en güvenilir kaynak olarak kabul edilen ve sadece sahih hadislerin toplandığı ilk kitap olan Sahîh-i Buhârî, 7275 hadîs-i şerif ihtiva etmektedir. İmam Buhârî’nin eserine seçtiği hadisleri toplarken çok titiz davranması sebebiyle Sahîh-i Buhârî İslâm dünyasında geniş bir kabule mazhar olmuş, altı temel hadis kitabının (kütüb-i sitte) ilki olarak kabul edilmiştir.

Manuscript of Sahīh al-Bukhārī copied in 749/1348 and endowed by Turhan Vâlide Sultan

Arabic, Naskh

358x257-246x155 mm, 756 folios, 25 lines

Paper, ink, gold, navy-blue, burgundy, black, white, green opaque pigment, leather

This manuscript of Sahīh al-Bukhārī, copied by Muhammad b. Muhammad b. Abd al-Karīm on Muharram 9, 749/ April 9, 1348 is written on cream-colored sized Eastern paper in naskh script using black ink. The text panel is enclosed by gold and grey rule-borders.

Page 1 ^a contains a rectangular frontispiece. On the top and bottom of the fully ornamented page, the name of the book and author are inscribed in gold ink in kūfīc script and outlined. The ornamentation consists of panels coloured in gold, navy and burgundy created by intersecting white rule-borders resulting in geometric shapes. The panels are decorated with gold, white, green and black-coloured rūmī motifs. An outer frame surrounds the border, embellished with gold, green, burgundy, black and white rūmī motifs on a navy-blue ground. Navy-blue stalks complete the decoration. The binding is not original to the manuscript.

Sahīh al-Bukhārī, being the first book to include only authentic narrations and regarded as the most credible source after the Qur’ān, contains 7275 hadiths. Since al-Bukhārī was very strict in collecting the narrations he chose to include, Sahīh al-Bukhārī became widely accepted within the Islamic world and came to be acknowledged as the first of the six principal hadith collections (al-Kutub al-Sittah).

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 67

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Turhan Valide 67

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 67, 1

16el-Câmi‘u’s-Sahîh

al-Jāmi‘ al-Sahīh

HATİCE TURHAN VÂLİDE SULTAN

Sahîh-i Buhârî’nin 771/1369 yılında istinsah edilen ve Turhan Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

303x214-221x159 mm, 397 yaprak, 25 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, siyah, beyaz, yeşil opak pigment, deri

Muhammed b. Muhammed b. Ali tarafından 2 Safer 771/5 Eylül 1369 tarihinde istinsahı tamamlanan Sahîh-i Buhârî’nin bu nüshası krem rengi, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı altın ve lacivert cetvelle çevrilidir. Eserin cildi özgündür.

Eserin 1 ^b ve 2 ^a sayfalarında karşılıklı tam sayfa dikdörtgen formda serlevha tezhibi yer almaktadır. Bu karşılıklı sayfalara, üstübeç mürekkebi kullanılarak siyah tahrirli sülüs hattı ile dört parça halinde kitabın ismi yazılmıştır. Süsleme altın, lacivert, siyah ve beyaz zemin üzerine geometrik desen ile oluşturulan paftalardan oluşmaktadır. Paftaların içerisi altın, beyaz, somon ve yeşil renklerde rûmî ve hâtayî grubu motifler ile bezenmiştir. Bezemeli alanın etrafı beyaz cetvel ile çevrilidir. Cetvelin etrafında lacivert zemin üzerine altın, yeşil, somon ve beyaz renklerde rûmî motifi ile bezenmiş pervaz yer almaktadır. Süsleme lacivert renkli tığ ile tamamlanmıştır. Bu tezhibin solunda Turhan Vâlide Sultan’ın mührü, üst tarafında ise Buhârî şârihlerinden İbn Hacer el-Askalânî’nin el yazısı vardır.

İmam Buhârî, el-Câmi‘u’s-Sahîh’ini İslâm beldelerini dolaşarak on altı yıl süren bir çaba sonucunda meydana getirmiştir. Eser, ihtiva ettiği hadislerin tespitinde gösterilen titizlik ve zengin içeriği sebebiyle İslâm dünyasında çok rağbet görmüştür. el-Câmi‘u’s-Sahîh sadece hadisleri öğrenmek için değil, fitne ve savaş zamanlarında, hastalıklardan ve belalardan kurtulmak için de topluca okunmuştur.

The manuscript of Sahīh al-Bukhārī, copied in 771/1369 and endowed by Turhan Vālide Sultan

Arabic, Naskh

303x214-221x159 mm, 397 folios, 25 lines

Paper, ink, gold, navy blue, black, white, green opaque pigment, leather

This manuscript of Sahīh al-Bukhārī, copied by Muhammad b. Muhammad b. ‘Ali in Safar 2, 771/ September 5, 1369, is written in naskh script using black ink on cream-coloured sized Eastern paper. As for the text panel, it is enclosed in golden and navy blue rule-frames. The current binding is original.

On pages 1 ^b and 2 ^a, there is a rectangular double-page headpiece. On these facing pages, the name of the book is written in four parts in thuluth script in black and outlined using lead white ink. The illumination consists of panels in geometrical shapes drawn on golden, navy blue, black and white ground. The interior of these panels is decorated with rūmī and khatāyī motifs in golden, white, salmon and green colours. These decorated panels are enclosed in white rule-frames and the ruleframe is surrounded by rūmī motifs in golden, green, salmon and white colours on a navy blue ground on the margins. The illumination is finished with navy blue stalks (tīgh/tığ). On the left of the illumination, there is a seal impression of Turhan Vālide Sultan while on the top there is an example of Ibn Hajar al-Asqalānī’s handwriting.

Imam Bukhārī compiled al-Jāmi‘ al-Sahīh after sixteen years of traveling to various cities in the Islamic world. The work has been highly sought-after in the Islamic world due to its substantial content and the author’s meticulous effort in choosing the hadiths. Besides, it has been recited not only for learning hadiths but also for recovering from illnesses and staying out of trouble, especially during times of unrest and war.

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 68

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Turhan Valide 68

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 68, 1 ^b-2

17el-İhtiyâr li-Ta‘lîli’l-Muhtâr

al-Ikhtiyār li-Ta‘līl al-Mukhtār

HATİCE TURHAN VÂLİDE SULTAN

Hanefî mezhebinin temel fıkıh metinlerinden biri kabul edilen el-İhtiyâr li-Ta‘lîli’l-Muhtâr’ın Turhan Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

269x178-190x122 mm., 336 yaprak, 23 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, turuncu, yeşil, beyaz opak pigment, deri

Abdullah b. Mahmûd el-Mevsılî’nin (ö. 683/1284) kaleme aldığı el-İhtiyâr’ın bu nüshası krem rengi, âharlı Doğu kâğıdı üzerine altın, siyah ve kırmızı mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır.

Eserin 1 ^b ve 2 ^a sayfasında karşılıklı tam sayfa dikdörtgen formda serlevha tezhibi vardır. Baş ve etek kısmında bulunan kitâbe yazılarında lacivert zemin üzerine üstübeç mürekkebi ile eserin ve müellifin ismi yazılıdır. Formun ortasındaki beyne’s-sütûr içerisinde metnin ilk cümleleri yer almaktadır. Yazı alanının etrafı zencirek bezemeli altın cetvel ile çevrelenmiş olup, sağ ve sol kısmında dikdörtgen formda koltuk tezhipleri bulunmaktadır. Koltuk süslemesi lacivert zemin üzerine altın, turuncu ve yeşil renkler kullanılarak hatâyî motifler ile tezyin edilmiştir. Eserin cildi özgündür. Turhan Vâlide Sultan’ın vakfettiği bu nüshanın 1 ^a sayfasında hem kendi mührü hem de Sultan II. Bayezid’in mührü vardır.

Hanefî fıkhının dört temel metninden biri kabul edilen el-Muhtâr adlı eserinde Mevsılî, Ebû Hanîfe’nin (ö. 150/767) görüşlerini temel almış, diğer mezhep imamlarının görüşlerine de rumuzlarla işaret etmiştir. Bu kitap çok benimsenmiş, medreselerde ders kitabı olarak okutulmuş hatta ezberlenmiştir. Bunun üzerine müellif el-İhtiyâr li-Ta‘lîli’l-Muhtâr adında bir şerh kaleme alarak zikrettiği hükümlerin delillerini aktarmış, başka mezheplerin görüşlerini açıklamış ve bazı fetvalara yer vermiştir.

A copy of al-Ikhtiyār li-Ta‘līl al-Mukhtār, which is considered one of the basic fiqh (Islamic jurisprudence) texts of the Hanafī school, endowed by Turhan Vālide Sultan

Arabic, Naskh

269x178-190x122 mm, 336 folios, 23 lines

Paper, ink, gold, navy blue, orange, green, white opaque pigment, leather

This copy of al-Ikhtiyār, written by Abdullah b. Mahmūd al-Mawsılī (d. 683/1284), is written in naskh script using gold, black, and red ink on cream-coloured, sized Eastern paper.

There are illuminated double-page rectangular headpieces on folios 1 ^b-2 ^a. In the top and bottom panels, the title of the work and the name of the author are inscribed in lead white ink on navy blue ground. In the cloudbands in the center of the form are the first sentences of the text. The text panel is surrounded by interlaced golden rule-frames, and there are illimunations of rectangular panels on the right and left sides of the text. The panel illimunation is decorated with khatāyī motifs using gold, orange, and green colors on a navy blue ground. The current binding is original. On folio 1 ^a of this copy, which was endowed by Turhan Vālide Sultan, there are both her seal impression and the seal impression of Sultan Bayezid II.

In his work al-Mukhtār, which is considered one of the four basic texts of Hanafī fiqh, Mawsılī based his work on the views of Abū Hanīfa (d. 150/767) and pointed out the views of the imams of other school with symbols. This book was widely adopted, taught as a textbook in madrasas, and even memorized. In this regard, the author wrote a commentary titled al-Ikhtiyār li-Ta’līl al-Mukhtār in which he cited the evidence for the judgements he mentioned, explained the views of other school, and included some fatwas.

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 127

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Turhan Valide 127

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 127, 1 ^b-2

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 127, Kapak / Cover

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 127, Kapak içi / Inside

18Mesnevî-i Ma‘nevî

Mathnawi-i Ma‘nawī

HATİCE TURHAN VÂLİDE SULTAN

Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin (ö. 672/1273) Mesnevî’sinin Turhan Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Farsça, Ta‘lik

305x194-205x115 mm, 313 yaprak, 23 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, yeşil, pembe, beyaz, kırmızı opak pigment, deri

Mevlânâ’nın tasavvufî görüşlerini âyet, hadis ve çeşitli menkıbelerle izah ettiği ve altı defterden oluşan Mesnevî metninin tamamını içeren bu nüsha, âharlı Avrupa kâğıdı üzerine siyah mürekkep kullanılarak ta‘lik hattıyla yazılmıştır.

Eserin 1 ^b ve 2 ^a sayfalarında karşılıklı tam sayfa dikdörtgen formunda serlevha tezhibi vardır. Süsleme altın ve lacivert zemin üzerine kırmızı ve sarı altın, yeşil, pembe, beyaz, kırmızı renkler kullanılarak rûmî ve hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Yazı alanında beyne’s-sütûr ve koltuk tezhipleri yer almaktadır. Süsleme alanlarının etrafı yeşil renkli cetveller ve zencirek bezemeli altın ara suyu ile çevrilidir. Bezeme lacivert renkli tığ ile tamamlanmıştır. Ta’lik hattıyla yazılan eserin serlevha metni iki sütun hâlinde tanzim edilmiştir. Yazı alanı dört sütun olarak düzenlenmiş ve sütunlar tahrirli cetvellerle birbirinden ayrılmıştır. 1 ^a ve 313 ^b’de Sultan IV. Mehmed’in annesi Turhan Vâlide Sultan’a ait 1072 tarihli mühür vardır.

Mesnevi nazım şekliyle yazılmış en önemli edebî ve tasavvufî eserlerden biri olan Mesnevî-i Ma‘nevî, tasavvuf düşüncesinin birçok meselesini didaktik bir üslûpla ele almaktadır. Telif edildiği 13. yüzyıldan itibaren büyük rağbet gören eser, önemli sayıda şerhe konu olmuş, ayrıca dünyanın çeşitli dillerine çevirileri yapılmıştır.

A copy of Mawlānā Jalâl al-Dīn al-Rūmī’s (d. 672/1273)

Mathnawī endowed by Turhan Vālide Sultan

Persian-Ta‘līq

305x194-205x115 mm, 313 folios, 23 lines

Paper, ink, gold, navy blue, green, pink, white, red opaque pigment, leather

This copy, which contains the entire text of the Mathnawī, consisting of six notebooks in which Mawlānā explains his mystical views with verses, hadiths, and various legends, is written in ta‘līq script using black ink on European paper.

There are illuminated double-page rectangular headpieces on folios 1 ^b-2 ^a. The ornamentation is illuminated with rūmī and khatāyī motifs using red and yellow gold, green, pink, white, and red colors on a gold and navy blue ground. The text panel bears cloudbands and illumination panels. The ornamental panels are surrounded by green rule-frames and interlaced inner borders. The illumination is finished with navy blue vertical stalks. The inscription within the headpiece is written in ta‘līq script and arranged in two columns. The text panel is arranged in four columns, and the columns are separated from each other by outlined rule-frames. Folios 1 ^a and 313 ^b bear seal impressions dated 1072 belonging to Turhan Vālide Sultan, mother of Sultan Mehmed IV.

Mathnawi-i Ma’nawī, one of the most important literary and Sufi works written in mathnawi verse form, deals with many issues of Sufi thought in a didactic style. The work, which has been in great demand since its compilation in the 13 ^th century, has been the subject of a significant number of commentaries and has also been translated into various languages around the world.

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 191

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Turhan Valide 191

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 191, 1 ^b-2

t TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 191, Kapak içi / Inside cover

19el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye fî Ma‘rifeti’l-Esrâri’l-Mâlikiyye ve’l-Mülkiyye

al-Futūhāt al-Makkiyya fī Ma‘rifat al-Asrār al-Mālikiyya wa al-Mulkiyya

HATİCE TURHAN VÂLİDE SULTAN

Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin (ö. 638/1240) tasavvufî görüşlerini açıkladığı el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye adlı eserinin Turhan Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

357x252 mm, 815 yaprak, 33 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, opak pigment, deri

İbnü’l-Arabî’ye nisbet edilen Ekberiyye ekolünün Anadolu’daki temsilcilerinden Molla Fenârî veya oğlu Mehmed Şah Fenârî tarafından muhtasar olarak istinsah edilen nüsha âharlı, krem ve şekerrengi Doğu kâğıdı üzerine altın, kırmızı ve siyah mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı, altın ve mavi cetvellerle çevrilidir.

Eserin 601 ^b ve 602 ^a sayfalarında daire formunda çizimler yer almaktadır. Daire formları altın cetvel ile çevrelenmiştir. 601 ^b’de sayfanın baş ve etek kısmında dikdörtgen form içerisinde siyah mürekkep ile çizimlere ait sülüs hatlı başlıklar yer almakta olup dairelerin arasında siyah mürekkep ile nesih hatlı açıklamalar yazılıdır. 602 ^a sayfasında altta yer alan sekizinci cenneti temsil eden daire formu dörde bölünmüş ve bu dört bölümün içerisinde nebîler, resuller, velîler ve mü’minlerin makamları altın çizimlerle gösterilmiştir. Çizimlere ait açıklama siyah mürekkep ve nesih hattıyla, dairenin sağındaki dikdörtgen içerisinde yer alan başlık ise siyah mürekkep kullanılarak sülüs hattıyla yazılmıştır.

İbnü’l-Arabî en hacimli ve temel eseri olan el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye’de, mânevî tecrübelerinin yanı sıra kendisine nisbet edilen ve müntesipleri tarafından tarikatlar üstü bir irfan yolu olarak nitelenen Ekberiyye ekolünün tasavvufî kabullerini açıklığa kavuşturmuş, sûfîlerin varlık ve bilgi nazariyesi, kozmoloji, metafizik, psikoloji, ibadet, ahlâk, inanç gibi pek çok konuyu ele almıştır.

The manuscript of Muhyī al-Dīn Ibn al-Arabī’s (d. 638/1240) al-Futūhāt al-Makkiyya, in which he explains his mystical views, endowed by Turhan Vālide Sultan

Arabic, Naskh

357x252 mm, 815 folios, 33 lines

Paper, ink, golden, opaque pigment, leather

The manuscript, which was scribed in abridged form by Mullā Fanārī or his son Mehmed Shah Fanārī, one of the representatives of the Akbariyya School in Anatolia, a school attributed to Ibn al-Arabī, is written in naskh script in gold, red and black ink, on a sized cream and sugar-coloured Eastern paper. Text panel is enclosed in gilded and blue frames.

Folios 601 ^b and 602 ^a include circle-shaped drawings, which are surrounded by golden frames. In folio 601 ^b, there are titles written in rectangular form, of the mentioned drawings in thuluth script in black ink at the head and tail of the page, along with some explanations in naskh script in black ink between the circles. The circle form at the bottom of folio 602 ^a, representing the eighth heaven, is divided into four. Within these four sections, the ranks of the prophets, messengers, saints and believers are shown with golden drawings. The explanation of the drawings is penned in naskh script in black ink, while the title in the rectangle to the right of the circle is written in thuluth script in black ink.

In his most voluminous and fundamental work, al-Futūhāt al-Makkiyya, Ibn al-Arabī clarified his spiritual experiences as well as the mystical assumptions of the Akbariyya school, which is attributed to him and described by its adherents as a path of wisdom above the sects. In the work, he also discussed many subjects such as Sufis’ theory of existence and knowledge, cosmology, metaphysics, psychology, worship, morality and belief.

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 187

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Turhan Valide 187

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 187, 601 ^b-602

Nefehâtü’l-Üns min Hazarâti’l-Kuds

Nafahāt al-Uns min Hadarāt al-Quds

HATİCE TURHAN VÂLİDE SULTAN

Molla Câmî’nin sûfîlerin hayatlarına dair kaleme aldığı tabakat kitabı Nefehâtü’l-Üns’ün Turhan Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

249x172-170x100 mm, 348 yaprak, 21 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, mavi, mor, bordo, lacivert, yeşil, kırmızı, siyah opak pigment, deri

Molla Câmî’nin Nefehâtü’l-Üns isimli eserinin Mahmud b. Ali et-Taybâdî tarafından 911/1505 yılında istinsah edilen bu nüshası, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah ve kırmızı mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Eserin başında ve sonunda Turhan Vâlide Sultan’ın mührü vardır.

Eserin 1 ^b ve 2 ^a sayfalarında unvan ve kenar suyu tezhipleri yer almaktadır. Süslemeler altın ve lacivert zemin üzerine altın, mavi, yeşil, pembe, mor, bordo, beyaz ve siyah renkler kullanılarak bulut, rûmî ve hatayî grubu motiflerle bezenmiştir. 1 ^b sayfasındaki Besmele altın zemin üzerine siyah mürekkep ile yazılmıştır. Koltuk bezemeleri bulunan kitâbenin etrafı mavi cetveller ve zencirek bezemeli altın ara suyu ile çevrilidir. Sayfanın tezyinatı mavi tığ ile tamamlanmıştır. Yazı alanında altın bezeli beyne’s-sütûr süslemesi yer almaktadır.

Molla Câmî Nefehâtü’l-Üns’ü kaleme alırken ilk tabakat kitaplarından olan ve Farsçaya Hâce Abdullah Herevî tarafından tercüme edilen Tabakâtü’s-Sûfiyye’yi temel almış ve kendi devrine kadar yaşamış olan sûfîlerin biyografilerini de dâhil ederek eserini meydana getirmiştir. Ali Şîr Nevâî’nin talebiyle kaleme alınan eser, tasavvuf tarihinin önemli klasikleri arasındadır.

The manuscript of Nafahāt al-Uns min Hadarāt al-Quds, Mullā Jāmī’s biographic book on the lives of Sufis, endowed by Turhan Vālide Sultan

Arabic, Naskh

249x172-170x100 mm, 348 folios, 21 lines

Paper, ink, golden, blue, purple, burgundy, navy blue, green, red, black opaque pigment, leather

The manuscript of Mullā Jāmī’s Nafahāt al-Uns min Hadarāt al-Quds, which was scribed by Mahmūd b. Ali al-Taybādī in 911/1505, is copied in naskh script in black and red ink, on sized Eastern paper. On the first and the last page, there are the seals of Turhan Vālide Sultan.

Folios 1 ^b and 2 ^a bear a titlepiece and outer panel illuminations. These decorative works reveal some cloud, khatāyī and rūmī motifs in golden, blue, purple, burgundy, green, black and white colours on golden and dark blue ground. Basmala on folio 1 ^b is written in black ink, on golden background. The inscription panel with two-sided illuminations is surrounded by blue rulers and a golden middling frame which itself is ornamented with a chain design. Decoration is completed with vertical stalks in blue. There are gilded interlinear cloudbands within the text panel.

While Mullā Jāmī was writing Nafahāt al-Uns, he based his work on Tabaqāt al-Sūfiyya, which was one of the first – Islamic– biographic books and translated into Persian by Hāja Abdullāh Harawī, and composed his work by including the biographies of the Sufis who lived until his time. The work, penned at the request of Alī Shīr Navā’ī, is among the most important classics of the history of Sufism.

YEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 193

YEK, Süleymaniye Manuscript Library, Turhan Valide 193

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 193, 1 ^b-2

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 193, Kapak / Cover

“VĀLIDE SULTANS” MANUSCRIPT EXHIBITION i “VÂLİDE SULTANLAR” YAZMA ESER SERGİSİ

85

21el-Kânûn fi’t-Tıb

al-Qānūn fī al-Tibb

HATİCE TURHAN VÂLİDE SULTAN

İbn Sînâ’nın (ö. 1037/428) Doğu ve Batı dünyasında yüzyıllarca tıbbın kaynağı kabul edilen el-Kânûn fi’t-Tıb adlı meşhur eserinin Turhan Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

343x230 mm, 697 yaprak, 27 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, gümüş, lacivert, yeşil, beyaz, pembe, turuncu, sarı opak pigment, deri

Zahriyesindeki madalyonda Fatih Sultan Mehmed Hân’ın kütüphanesi için hazırlandığı vurgulanan bu nüsha krem rengi, âharlı Doğu kâğıdı üzerine altın ve siyah mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı tahrirli altın cetvelle çevrelenmiştir.

1 ^b ve 2 ^a sayfalarında oval formdaki zahriye tezhipleri ile 2 ^b ve 3 ^a sayfalarında dikdörtgen formdaki serlevha tezhibinde altın, gümüş ve lacivert zemin üzerine hatâyî ve rûmî motifler uygulanmıştır. Zahriyedeki şemseler içinde lacivert zemin üzerine altın kullanılarak tevkî‘ hattıyla sağda eserin ve müellifin adları; solda ithaf cümlesi yazılıdır. Süslemede lacivert, yeşil, beyaz, turuncu, sarı, pembe renkler yanında altın ve gümüş kullanılmıştır. Eserin 1 ^a sayfasında Sultan II. Bayezid’in ve Turhan Vâlide Sultan’ın mühürleri vardır.

İbn Sînâ’nın bu ansiklopedik tıp eseri beş kitaptan müteşekkildir. “el-Külliyât” başlığını taşıyan ilk kitap teori ağırlıklıdır. İkinci kitapta müellif, tıbbî birikiminin yanı sıra kendi deneylerinden yararlanarak ilaçların tabii özelliklerinden bahseder. Patolojiyle ilgili üçüncü kitapta organlara mahsus hastalıklar; dördüncü kitapta ise organlara özgü olmayan diğer hastalıklar tek tek ele alınır. Son kitap reçetelerden meydana gelen bir kodeks niteliğinde olup burada 650 kadar ilaç hakkında bilgi verilmiştir. el-Kânûn fi’t-Tıb, 12. yüzyıldan itibaren Latince, İbrânîce, Rusça başta olmak üzere pek çok dile çevrilmiştir.

Ibn Sīnā’s (d. 428/1037) famous work al-Qānūn fī al-Tibb, accepted as the source of medicine in the East and West for centuries, endowed by Turhan Vālide Sultan

Arabic, Naskh

340x230x90 mm, 697 folios, 27 lines

Paper, ink, gold, silver, navy blue, green, white, pink, orange, yellow opaque pigment, leather

The manuscript, which is emphasized in the medallion on its frontispiece that it is prepared for Mehmed II’s library, is written in naskh script using gold and black ink on creamcoloured Eastern paper. The text panel is enclosed in outlined golden frames.

In the illumination of the almond-shaped medallions on folios 1 ^b and 2 ^a and the rectangular headpieces on folios 2 ^b and 3 ^a, khatāyī and rūmī motifs are applied on a golden, silver and navy blue ground. Inside the two medallions on frontispiece, the title of the work and the name of the author (on the right) as well as the dedication statement (on the left) are written in tawqī‘ script in gold on a navy blue ground. For the decoration, navy blue, green, white, orange, yellow and pink colours are used along with gold and silver. Folio 1 ^a bears the seals of Bayezid II and Turhan Vālide Sultan.

This encyclopedic medical work of Ibn Sīnā consists of five books. The first book, titled “al-Kulliyyāt”, is mainly on theoretical matters. The second book deals with the qualities of medications based on his own experiments along with his medical knowledge. The third book is on organ-specific pathological diseases while the fourth book is on non-organspecific pathological diseases. The last book is a sort of codex consisting of prescriptions and gives information about 650 different medications. al-Qānūn fī al-Tibb has been translated to many languages including Latin, Hebrew and Russian since the 12 ^th century.

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 265

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Turhan Valide 265

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 265, 2 ^b-3

22el-Filâhatü’n-Nebâtiyye

al-Filāha al-Nabātiyya

HATİCE TURHAN VÂLİDE SULTAN

İbn Vahşiyye’ye nisbet edilen ve kadim tıp birikimini içeren en önemli eserlerden kabul edilen el-Filâhatü’n-Nebâtiyye’nin Turhan Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

272x180-190x1200 mm, 199 yaprak, 21 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, yeşil opak pigment, deri

el-Filâhatü’n-Nebâtiyye’nin Memlük sultanı Kansu Gavri (ö. 922/1516) adına hazırlanan bu nüshası krem rengi, âharlı Doğu kağıdı üzerine kırmızı ve siyah mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Eserin başında ve sonunda Turhan Vâlide Sultan’ın mührü vardır.

Eserin 1 ^a sayfasındaki dikdörtgen formda müzeyyen zahriye tezhibi, altın ve yeşil zemin üzerine altın kullanılarak rûmî grubu motiflerle bezenmiştir. Bezemenin etrafı altın ve yeşil renkli cetvellerle çevrilidir. Eser ve müellif isimlerinin yazıldığı baş ve etek kitâbesi ile merkezdeki daire formunda lacivert zemin üzerine üstübeç mürekkebi ile eserin Sultan Kansu Gavri’ye ithafen tertip edildiğini ifade eden yazı altınla tahrirlenmiştir. Yazı alanları lacivert zemin üzerine altın kullanılarak rûmî grubu motiflerle bezelidir. Süslemede dikdörtgen forma bitişik nizamda daire ve tepelik formları bulunmaktadır. Süsleme lacivert renkli tığ ile tamamlanmıştır.

İslâm öncesi dönemlere ait tarım, botanik ve coğrafyaya dair birçok bilginin günümüze ulaşmasına vesile olan kadîm dönemin en ilgi çekici eserlerinden el-Filâhatü’n-Nebâtiyye’nin müellifi hakkında çeşitli tartışmalar söz konusudur.

Sergilenmekte olan bu nüsha, eserin üçüncü cildidir. Karanfile dair bir bölüm ile başlayan bu cildin büyük çoğunluğunda üzüm yetiştiriciliği anlatılmaktadır.

A copy of al-Filāha al-Nabātiyya, attributed to Ibn Wahshiyya and considered one of the most notable works containing ancient medical knowledge, endowed by Turhan Vālide Sultan

Arabic, Naskh

272x180-190x1200 mm, 199 folios, 21 lines

Paper, ink, gold, navy blue, green opaque pigment, leather

This copy of al-Filāha al-Nabātiyya, prepared for the Mamluk sultan Kansu Gavri (d. 922/1516), is written in naskh script using red and black ink on cream-coloured, sized Eastern paper. The work bears the seal impression of Turhan Vālide Sultan at the head and tail of the work.

The rectangular illumination of the frontispiece on folio 1 ^a of the manuscript is illuminated with rūmī motifs using gold on a gold and green ground. The illumination is surrounded by gold and green-coloured rule-frames. The top and bottom panels with the title of the work and the name of the author, and the circle-shaped inscription on the center on a dark blue ground in lead white ink, stating that the work was dedicated to Sultan Kansu Gavri, are outlined in gold. The text panels are decorated with rūmī motifs using gold on a dark blue ground. There are circle and triangle forms adjacent to the rectangular form in the illumination. The illumination is finished with navy blue vertical stalks (tīgh/tığ).

Several debates have existed about the author of al-Filāha al-Nabātiyya, one of the most interesting works of the ancient period, which has been instrumental in the survival of much information on agriculture, botany, and geography from preIslamic times. The present copy is the third volume of the work. Beginning with a chapter on cloves, most of this volume covers grape cultivation.

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 264

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Turhan Valide 264

23Tâcü’l-Luga ve Sıhâhu’l-Arabiyye

Tāj al-Lugha wa Sıhāh al-Arabiyya

HATİCE TURHAN VÂLİDE SULTAN

Cevherî’nin (ö. 400/1009’dan önce) Arapça sözlüğü Tâcü’l-Luga’nın Turhan Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

360x243-258x155 mm, 438 yk, 35 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, turuncu, mavi, sarı, eflatun opak pigment, deri

Yâkub b. Muhammed el-Kastamonî tarafından Rebîülevvel 911/ Ağustos 1505 tarihinde istinsahı tamamlanan bu Tâcü’l-Luga nüshası, âharlı Doğu kâğıdı üzerine kırmızı ve siyah mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı siyah ve altın cetvellerle çevrilidir.

I ^b ve 1 ^a sayfasında karşılıklı dikdörtgen form içerisinde şemse, salbek ve köşebentlerden oluşan zahriye tezhibi yer almaktadır. Süsleme altın ve lacivert zemin üzerine altın, turuncu, mavi, siyah, sarı ve eflatun renkler kullanılarak rûmî ve hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. 1 ^b sayfasında unvan tezhibi bulunmaktadır. Eserin 1 ^a ve 438 ^b sayfalarında Turhan Vâlide Sultan’ın mührü vardır.

İsmâil b. Hammâd el-Cevherî (ö. 400/1009’dan önce) tam adı Tâcü’l-Luga ve Sıhâhu’l-Arabiyye olan eserinde yalnızca sahih, fasih ve meşhur kelimeleri kitabına alarak sözlük yazımında yeni bir akım oluşturmuştur. Baştan ve ortadan eklemeli olması sebebiyle Arapça sözlüklerin kullanımının zorluğunun farkında olan Cevherî, son harfi aynı olan kökler ve türevlerini bir bölümde toplamıştır. Böylelikle hem kelime bulma kolaylaşmış hem de aynı yerde toplanan secîdaş kelimeler birlikte sunulmuştur.

The manuscript of al-Jawharī’s (d. before 400/1009) Arabic dictionary Tāj al-Lugha, endowed by Turhan Vālide Sultan

Arabic, Naskh

360x243-258x155 mm, 438 folios, 35 lines

Paper, ink, golden, dark blue, orange, blue, yellow, purple opaque pigment, leather

This copy of Tāj al-Lugha, scribed by Yāqub b. Muhammad al-Kastamonī on Rabī al-Awwal 911/August 1505, is copied in naskh script in black and red ink, on a sized Eastern paper. Text panel is enclosed in gilded and black frames.

Folios I ^b and 1 ^a have a double-page frontispiece in rectangular form consisting of a central medallion, pendants and corner pieces. These decorative works reveal some khatāyī and rūmī motifs in golden, orange, blue, black, yellow, purple colours on a golden and dark blue ground. On folio 1 ^b, there is a headpiece illumination. Furthermore, folios 1 ^a and 438 ^b display the seal of Turhan Vālide Sultan.

Ismā‘il b. Hammād al-Jawharī (d. before 400/1009), by means of his lexicon whose full title is Tāj al-Lugha wa Sıhāh al-Arabiyya, broke new ground in Arabic lexicography with his vocabulary consisting only of authentic, literary and widespread words. Since he was aware of the difficulty in making use of Arabic dictionaries due to the fact that the Arabic language has plenty of prefixes and transfixes, al-Jawharī collected the roots and their derivatives with the same last letter in one section. In this way, it becomes easier to find the words. Also, the similar words in their last letters are gathered in the same place and presented together.

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 314

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Turhan Valide 314

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 314, I ^b-1

TYEK, Süleymaniye YEK, Turhan Valide 314, Kapak / Cover

24Yeni Cami Hatice Turhan Vâlide Sultan

Kütüphanesi Fihristi

The Catalogue of The Hatice Turhan Vālide Sultan Library of The New Mosque

HATİCE TURHAN VÂLİDE SULTAN

Hatice Turhan Vâlide Sultan Kütüphanesi’nin 13 Rebîülevvel 1280 tarihli sayımına ait defter

Türkçe, Ta‘lik

340x125-270x90 mm, 12 yaprak, 11 satır Kâğıt, mürekkep, deri

Turhan Vâlide Sultan’ın vakfına ait 328 cilt eser ile aynı kütüphaneye Muallim Mustafa Efendi tarafından vakfedilen 10 cilt eserin isimleri ve numaralarının kaydedildiği bu envanter defteri, sığırdili olarak tâbir edilen uzun dikdörtgen şeklindeki krem rengi, Avrupa kâğıdı üzerine siyah ve kırmızı mürekkep kullanılarak yazılmıştır. Konu başlıkları ve kitap numaraları kırmızı, kitap isimleri ise siyah mürekkeple yazılıdır.

Hatice Turhan Vâlide Sultan’ın 1074/1663 yılında tamamlattığı Yeni Cami Külliyesi’nde cami içine koydurduğu dolaplardaki kitaplarla teşekkül etmeye başlayan Turhan Vâlide Sultan Kütüphanesi, Vâlide Sultan’ın vefatından sonra III. Ahmed’in emriyle Hatice Turhan Vâlide Sultan’ın türbesi yanında inşa edilen müstakil bir bina ile kütüphane hüviyetini kazanmıştır.

Kütüphanede 10 Rebîülevvel 1299/30 Ocak 1882 tarihinde yapılan kitap sayımı esnasında hazırlanan kataloğun 11 ^b sayfasında sayıma şahitlik edenlerin isimleri ve mühürleri yer almaktadır. Bunlar sırasıyla; Hâfız-ı kütüb-i sâlis Şeyh Mehmed Efendi, Hâfız-ı kütüb-i sâni Abdi Efendi ve Hâfız-ı kütüb-i evvel Mehmed Emin Efendilerdir. 12 ^b’de ise sayım kaydı ile müşahitlerin mühürleri vardır.

The index of the Hatice Turhan Vālide Sultan Library, prepared after counting the number of books in the library on Rabī‘ al-Awwal 13, 1280

Turkish, Ta‘līq

340x125-270x90 mm, 12 folios, 11 lines

Paper, ink, leather

The inventory, containing the name and call number of 328 volumes of work belonged to the waqf (endowment) of Turhan Vālide Sultan and 10 volumes of those belonged to Muallim Mustafa Efendi, is written using black and red ink on creamcoloured oblong-shaped European paper that is also called sığırdili. The chapter headings and call numbers are written in red ink while the book titles are in black.

Consisting of the books endowed by Hatice Turhan Vālide Sultan to the The New Mosque (Yeni Camii) constructed under her patronage in 1074/1663, the library of Turhan Vālide Sultan attained an independent identity with the construction of a separate building for it next to her tomb, built upon the order of Ahmed III following her death.

Page 11 ^b of the catalogue, prepared following the book counting conducted in Rabī‘ al-Awwal 10, 1299/January 30, 1882, has the names and seal impressions of those witness the counting process. These names are respectively as follows: the third librarian Şeyh Mehmed Efendi, the second librarian Abdi Efendi, and the first librarian Mehmed Emin Efendi. Folio 12 ^b bears the counting statement and the seal impressions of the witnesses.

TYEK, Süleymaniye YEK, Yazma Bağışlar 2740

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Yazma Bağışlar 2740

TYEK, Süleymaniye YEK, Yazma Bağışlar 2740, 11 ^b-12

Gülnûş Vâlide Sultan (ö/d. 1715)

Vâlide Sultanlık Süresi: 1695-1703 ve 1703-1715 (8 yıl 6 ay 16 gün ve 12 yıl 2 ay 15 gün)

Eşi: IV. Mehmed

Oğlu: II. Mustafa, III. Ahmed

Spouse: Mehmed IV

Son: Mustafa II, Ahmed III

Vakıfları: Üsküdar Yeni Vâlide Külliyesi (Kütüphane, Çeşme, İmaret, Sıbyan Mektebi, Sebil, Muvakkithane, Bedesten, Hünkâr Mahfili), Sakız Adası’nda Camii, Kütüphane, Galata Camii, Afrika’da Rabia Gülnuş Sultan Adına Cami, Mekke’de İmaret, Dârüşşifa ve Çeşitli Haremeyn Hizmetleri

1640’ta Girit’te doğduğu ifade edilen Gülnûş Vâlide Sultan’ın saraya ne zaman geldiği; Râbia, Gülnûş ve Emetullah isimlerinin kendisine ne zaman verildiğine dair bir bilgi yoktur. Hanedana son 21 yıl içerisinde katılan ilk erkek çocuğunu (II. Mustafa) doğurması nedeniyle sarayda büyük kutlamalar yapılmış, 1673’te ise ikinci şehzadesi Ahmed’i dünyaya getirmiştir. Eşi IV. Mehmed’in seferler dolayısıyla Edirne’de uzun süreli ikametleri sırasında Gülnûş Vâlide Sultan da günlerini genellikle Edirne Sarayı’nda geçirmiştir. Oğlu II. Mustafa’nın 1695’te tahta çıkması üzerine vâlide alayı ile Topkapı Sarayı’na gelen ve nüfuz kazanan Gülnûş Emetullah’ın vâlide sultanlığı, diğer oğlu III. Ahmed’in saltanatı zamanında da devam etmiştir.

Gülnûş Vâlide Sultan’ın gücünü ve otoritesini en güzel temsil eden eser Üsküdar sahilinde inşa ettirdiği Yeni Vâlide Külliyesi’dir. Üsküdar’da cami yaptırmak sûretiyle Nurbânû ve Kösem Sultan çizgine dâhil olmuştur. Caminin içerisinde talebeler için kurulmuş 66 kitaplık

Tenure as Vālide Sultan: 1695-1703 and 1703-1715 (8 years 6 months 16 days and 12 years 2 months 15 days)

Waqfs: Yeni Vālide Complex (Library, Fountain, Public Kitchen, Primary School, Sebil, Timekeeper Room, Covered Bazaar, Imperial Tribune), Mosque and Library in Chios Island, Galata Mosque, Mosque in Africa dedicated to Rabia Gülnūş, Public Kitchen, Hospital and Various Services for Haramayn in Mecca

Supposedly born in Crete in 1640, there is no information about when Gülnūş Vālide Sultan was brought to the palace and about when she acquired the names Rabia, Gülnūş and Emetullah. Following her giving birth to the first male heir (Mustafa II) of the dynasty in last the 21 years, a great celebration took place in the palace. Moreover, she gave birth to another şehzāde, Ahmed III, in 1673. During his spouse Mehmed IV’s long residence in Edirne due to the military campaigns, Gülnūş Vālide Sultan spend her days in the Edirne Palace. Coming to Topkapı Palace with a vālide alay (a special ceremony peculiar to vālide sultans) and consolidating her power following her son Mustafa II’s ascension to the throne in 1693, Gülnūş Emetullah’s tenure as vālide sultan continued during the reign of her son Ahmed III.

The pioneer work showing Gülnūş Vālide Sultan’s power and authority is the Yeni Vālide Complex constructed by her on the shore of Üsküdar.

She thereby followed the path of Nurbānū and Kösem Sultans in patronizing the construction

والدۀ سلطان احمد خان ^ث^الث

=

“Vâlide-i Sultan Ahmed Hân-ı Sâlis

=

Sultan Üçüncü Ahmed Hân’ın annesi

=

The mother of Sultan Ahmed Khan III

küçük bir kütüphane vardır. Gülnûş Vâlide Sultan tarafından vakfedilen bu kitaplık, genellikle dönemin medreselerinde okutulan ve itibar gören dinî eserlerden oluşmaktadır. Kitaplar günümüzde Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Gülnuş Vâlide Koleksiyonu içerisinde yer almaktadır. Kitapların başında Gülnûş Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı ile “Vâlide-i Sultan Ahmed Hân-ı Sâlis” yazılı mühür vardır.

of a mosque in Üsküdar. Besides, the mosque includes a modest library consisting of 66 books built for students. Endowed by Gülnūş Vālide Sultan, the library mostly contains religious works taught and sought-after in the madrasas of that time. The books are currently in Gülnuş Valide Collection of Süleymaniye Manuscript Library. At the beginning of each book, there is a waqf (endowment) statement of Gülnūş Vālide Sultan and a seal impression inscribed with “Wālida-i Sultan Ahmed Khān-i Thālith”.

25Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl

Anwār al-Tanzīl ve Asrār al-Ta’wīl

GÜLNÛŞ VÂLİDE SULTAN

Nâsırüddîn Beyzâvî’nin (ö. 685/1286) Envâru’t-Tenzîl isimli tefsirinin Gülnûş Emetullah Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

250x163-160x80 mm, I+430 yaprak, 33 satır

Arapça, Ta‘lik

Kâğıt, siyah ve kırmızı mürekkep, altın, lacivert, pembe, yeşil, turuncu, mavi, beyaz opak pigment, deri

Beyzâvî Tefsiri olarak meşhur olan eserin Ahmed b. Mustafa el-Eyyûbî tarafından Zilkade 1110/Mayıs 1699 tarihinde istinsahı tamamlanan bu nüshası, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah ve kırmızı mürekkep kullanılarak ta‘lik hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı siyah ve altın cetvel ile çevrelenmiş, hâşiye için ayrılan kısma kırmızı cetvel çekilmiştir. Eserin başında ve sonunda Gülnuş Vâlide Sultan’ın mührü vardır.

1 ^b sayfasındaki ünvan tezhibi altın ve lacivert zemin üzerine pembe, mavi, beyaz ve turuncu renklerde rûmî ve hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Bezemenin etrafı altın, pembe ve yeşil renkli zencirek desenli cetveller ile çevrilidir. Başlık tezhibi lacivert ve kırmızı tığ ile tamamlanmıştır.

Müfessir, Eş‘arî kelâmcısı ve Şâfiî fakihi olan Nâsırüddîn Beyzâvî, tam adı Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl olan tefsirinde kendinden önce yazılmış en mühim tefsirlerden ve Kur’ân-ı Kerîm’i tefsir etmek için gerekli olan bütün ilimlerden istifade etmiştir. Buna rağmen tefsirini muhtasar tutmayı başarmıştır. Dil kaidelerine dayanılarak son derece doyurucu açıklamaların yapıldığı tefsirde daha çok dirâyet metodu kullanılmıştır.

The manuscript of Nāser al-Dīn Bayzāwī’s (d. 685/1286) exegesis titled Anwār al-Tanzīl, endowed by Gülnūş Emetullah Vālide Sultan

250x163-160x80 mm, I+430 folios, 33 lines

Arabic, Ta‘līq

Paper, black and red ink, gold, dark blue, pink, green, orange, blue, white opaque pigment, leather

This manuscript of the work known as Bayzāwī Tafsir, was written by Ahmed b. Mustafa al-Ayyūbī in Zilkadah 1110/May 1699, in ta’līq calligraphy using black and red ink on sized Eastern paper. The text area is surrounded by black and gold rule-frames, and red rulers are drawn on the part used for the supplementary notes (hashiya). There is the seal of Gülnūş Vālide Sultan at the beginning and end of the work.

The title illumination on page 1 ^b contains rūmī and khatāyī motifs in pink, blue, white and orange on a gold and dark blue background. The decoration is surrounded by chain-design rulers in gold, pink and green. The illumination of the headpiece is completed with navy blue and red vertical stalks.

Ash’arī theologian and Shāfi’ī jurist Nāser al-Dīn Bayzāwī benefited from the most important commentaries written before him and all the sciences necessary to interpret the Qur’ān while writing his exegesis, whose full name is Anwār al-Tanzīl ve Asrār al-Ta’wīl. Despite this, he managed to keep his commentary short. The method of diraya (comprehension) is used in this exegesis in which very convincing explanations were made according to the rules of language.

TYEK, Süleymaniye YEK, Gülnuş Valide 3

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Gülnuş Valide 3

Gülnuş Vâlide Sultan’ın Vakıf Kaydı / The endowment statement of Gülnuş Vālide Sultan

Bu kitâb-ı müstetâbı li-vechillâhi teâlâ vakf-ı şer‘î ile vakf edip hâlen mahrû-se-i Üsküdar’da tahsîl-i rızâ-i Hüdâvend-i Vâhibu’l-atâyâ ve bâ‘is-i takarrüb ve taabbüd-i Hazret-i Hâliku’l-berâyâ için müceddeden binâ ve ihyâ ettirdiğim câmi‘-i şerîfin derûnunda hıfz olunup talebe-i ulûm hall-i müşkilât ve istîfâ-i merâm etmeleri üzere şart eyledim. Tağyîr u tebdîl ve nakl u tahvîl olunmayıp vechen mine’l-vucûh hıyânet olunmaya zira vakfullahdır. Vakful-laha hıyânet âlimu’s-sırr ve’l-hafiyyâta hıyanettir. el-Vâki‘ fî gurre-i Muharre-mi’l-Harâm sene erbain ve ‘ışrîn ve mi’e ve elf min hicret-i men lehu’l-izzetü ve’ş-şeref. Vâlide Sultan. Vâlide-i Sultân Ahmed Hân-ı sâlis

Bu güzel kitabı Allah rızası için vakfedip, sayısız ihsan ve ikramları bahşeden Allah’ın rızasını kazanmak ve bütün mahlûkatı yaratan Cenab-ı Hakk’a yaklaşmak emeliyle Üsküdar’da inşa ettirdiğim cami-i şerife talebelerin istifadesi için yerleştirdim. Katiyen yeri değiştirilmeyip herhangi bir surette hainlik edilmesin. Zira vakıf artık Allah’ın mülküdür. Allah’ın mülkü olan vakfa hıyanet de Allah’a hainlik mesabesindedir. Şeref ve izzet sahibi olan (Hz. Muhammed sallallahu aleyhi vesellem’in) hicretinden 1124 sene sonra Muharrem ayının başında vakıf gerçekleşmiştir. Vâlide Sultan. Sultan III. Ahmed’in vâlidesi.

In order to gain the consent of Allah, who gives countless blessings and treats, and to get closer to God the Almighty who creates all creatures, I endowed this beautiful book and placed it in the mosque I built in Üsküdar for the benefit of students. Never displace or betray it in any way. Because the foundation is now God’s property. Betrayal of the foundation, which is God’s property, is also considered betrayal of God. The foundation was established at the beginning of Muharram 1124 (February/ March 1712), 1124 years after the migration of our honorable and glorious Prophet Muhammad (pbuh). Vālide Sultan. Sultan Ahmed III’s mother.

TYEK, Süleymaniye YEK, Gülnuş Valide 3, 1

Mihrişah Vâlide Sultan (ö/d. 1805)

Vâlide Sultanlık Süresi: 1789-1805 (16 yıl 6 ay 9 gün)

Eşi: III. Mustafa (ö. 1774)

Oğlu: III. Selim (ö. 1807)

Tenure as Vālide Sultan: 1789-1805 (16 years 6 months 9 days)

Spouse: Mustafa III (d. 1774)

Son: Selim III (d. 1807)

Vakıfları: Mihrişah Vâlide Sultan Külliyesi (Türbe, Hazîre, İmaret (aşhane), Mektep, Sebil ve Çeşmeler), Aksaray’da, Levent Çiftliği’nde, Eyüp Sultan’da Sıbyan Mektepleri, Vâlide Bendi, Üsküdar Karacaahmet’te Hasköy Humbaracılar ve Lağımcılar Kışlası’nda Su, Hamam ve Çeşme Hayratı, Çeşitli Haremeyn Hizmetleri, Aksaray’da Mehmed Paşa Camii, Levent Kışlası Camii

Mihrişah Sultan, 1761 yılında III. Selim’i dünyaya getirerek hem şehzade annesi hem de Sultan III. Mustafa’nın başkadını olmuştur. 33 yıl şehzadenin doğmadığı Hanedan içinde Mihrişah Sultan’ın şehzade dünyaya getirmesi oldukça önemli görülmüştür. Kocası III. Mustafa’nın 1774’teki vefatı üzerine Eski Saray’a gönderilmiş ve I. Abdülhamid’in iktidarı boyunca burada kalmıştır. 1789 tarihinde oğlu III. Selim’in tahta çıkmasıyla Topkapı Sarayı’na vâlide sultan olarak dönmüştür. Mihrişah Sultan, 16 yılı aşkın bir süre vâlide sultanlık yaptıktan sonra 16 Ekim 1805’te vefat etmiş, Eyüp Sultan’da yaptırmış olduğu külliyenin bir parçası olan türbeye defnedilmiştir.

Mihrişah Sultan, kurduğu vakıflar aracılığıyla oğlu III. Selim’in yenilikçi adımlarını desteklemiştir. Aksaray, Levent ve Hasköy’de vakıf eserleri inşa eden Mihrişah Sultan’ın en önemli vakıf eseri Mihrişah Vâlide Sultan Külliyesi’dir. 1792-1796 tarihleri arasında Eyüp Sultan hazretlerinin cami ve türbesinin bitişiğine

Waqfs: Mihrişah Vâlide Sultan Complex (Tomb, Graveyard, Public Kitchen, Primary School, Sebil and Fountains), Primary Schools in Aksaray, Levent Farm, Eyüp, Vâlide Dam, Fountains and Bathhouses in Karacaahmet/Üsküdar and the Barracks of the Mortar and Sapper Corps in Hasköy, Various Services of Haramayn, Mehmed Paşa Mosque in Aksaray, Mosque of Levent Barracks

Mihrişah Vālide Sultan became the chief lady (başkadın) of Mustafa III and the mother of a şehzāde by giving birth to Selim III in 1761. For 33 years no şehzāde had been born in the Ottoman dynasty, hence, Mihrişah Sultan’s giving birth to a şehzāde was conceived as quite significant. Upon the death of his spouse Mustafa III in 17774, she was sent to the Old Palace (Eski Saray) and stayed there during the reign of Abdulhamid I. Then, she turned back to Topkapı Palace as vālide sultan following his son Selim III’s ascension to the throne in 1789. After serving as vālide sultan for more than 16 years, Mihrişah Sultan died on October 16, 1805, and was buried in the tomb located in the complex she constructed in Eyüp.

Mihrişah Sultan supported the reformist steps of her son Selim III with the waqfs she founded. In this respect, she initiated the construction of waqf works and the most significant one is Mihrişah Vālide Sultan Complex. Constructed between 1792-1796 next to Eyüp Sultan Mosque and the tomb of Eyüp Sultan, the complex

consists of a tomb, a graveyard, a public kitchen, a primary school, sebils and fountains. Mihrişah Sultan also built a library inside Eyüp Sultan Mosque and endowed some books there. These books are currently in Mihrişah Sultan Collection of Süleymaniye Manuscript Library. At the beginning of each book, there is a waqf (endowment) statement of Mihrişah Sultan along with her seal impression inscribed with “Qad waqafat hāzā al-kitāb Mihrişāh Sultān umm amīr al-mu’minīn Sultān Selīm Khān bi-Sharti an lā yukhraja ‘an khizānatih sana 1215”.

inşa edilen külliye; türbe, hazîre, imaret (aşhane), mektep, sebil ve çeşmelerden oluşmaktadır. Ayrıca Eyüp Sultan Camii içerisinde bir kitaplık tesis etmiş, buraya birtakım kitaplar vakfetmiştir. Bu kitaplar günümüzde Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Mihrişah Sultan Koleksiyonu içerisinde yer almaktadır. Kitapların başında Mihrişah Sultan’a ait vakıf kaydı ile “Kad vakafet hâze’l-kitâb Mihrişâh Sultân ümmü emîri’l-mü’minîn Sultân Selîm Hân bi-şartı en lâ yuhrace an hızânetihi sene 1215” yazılı vakıf mührü vardır.

=

Kad vakafet hâze’l-kitâb Mihrişâh Sultân ümmü emîri’l-mü’minîn Sultân Selîm Hân bi-şartı en lâ yuhrace an hızânetihi sene 1215

=

Bu kitabı mü’minlerin emiri Sultan Selim Hân’ın annesi Mihrişah Sultan kütüphanesinden çıkarılmamak şartıyla vakfetmiştir

=

This book was endowed in 1215 by Mihrişah Sultān, mother of Selim III, the ruler of the believers, on condition that it would not taken out from the library

قد وقفت هذا الكتاب مهرشاه سلطان أم أما^ر المؤمنا^ ^ن^ سلطان سلا^م خان ب ^ثسرط أنلإ ا^ ^ن^رج عن خزانته سنه ١٢١٥

26

Kitâbü Muhammediyye fî Na‘ti Seyyidi’l-Emîn Habî-billâhi’l-A‘zam Ebi’l-Kāsım Muhammedini’l-Mustafâ

Kitāb Muhammadiyya fī Na‘t Sayyid al-Amīn Habīb Al-lâh Al-A‘zam Abī al-Qāsim Muhammad al-Mustafā

MİHRİŞAH VÂLİDE SULTAN

Yazıcızâde Mehmed Efendi’nin (ö. 855/1451) manzum siyer-i Nebî hüviyetindeki Muhammediyye adlı eserinin Mihrişâh Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Türkçe, Nesih

215x145-150x85 mm, 278 yaprak, 17 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, mavi, beyaz, pembe, lacivert opak pigment, deri

Ayasofya kâtibi Bevvâb-ı Sultânî Mustafa Efendi tarafından 25 Rebîülâhir 1071/28 Aralık 1660 tarihinde istinsah edilen bu Muhammediyye nüshası, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Fasıl başları ise altın mürekkeple yazılıdır. Yazma cilt tekniğiyle yapılmış olan ön kapak, arka kapak ve miklebden oluşan cildi, bordo deriyle, kapak içi kâğıdı ebru ile kaplıdır.

Eserin 1 ^b ve 2 ^a sayfalarında karşılıklı dikdörtgen formda serlevha sayfası vardır. Süsleme rûmî motifi ile paftalara ayrılmıştır. Paftalar iki farklı altın ve lacivert zemin üzerine altın, pembe, beyaz ve mavi renkler kullanılarak rûmî ve hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Bezeme lacivert renkli tığ ile tamamlanmıştır.

Yazıcızâde Mehmed Efendi, daha önce Arapça yazdığı Megâribü’z-Zamân adlı eserinden de istifade ederek Muhammediyye nâmıyla meşhur olan bu eserini Türkçe kaleme almıştır. Eserin ilk kısmı yaratılışa, ikinci kısmı siyere, son kısmı ise kıyamete dair konuları ele almaktadır. Akıcı üslûbu, samimi dili sayesinde sadece Anadolu’da değil İslâm dünyasının birçok bölgesinde Müslüman halkın ilgisini çekmiştir. Asırlar boyu ezberlenmiş; camilerde, medreselerde ve çeşitli meclislerde okunmuştur.

Copy of Yazıcızāde Mehmed Efendi’s (d. 855/1451) work about the Prophet Muhammad called Muhammadiyya written in verse, endowed by Mihrişāh Vālide Sultan

Turkish, Naskh

215x145-150x85 mm, 278 folios, 17 lines

Paper, ink, gold, blue, white, pink, navy blue opaque pigment, leather

This copy of Muhammadiyya which was scribed by one of the clerks of Ayasofya, Bevvāb-ı Sultānī Mustafa Efendi in Rabī‘ al-Ākhir 5, 1071/ December 28, 1660 is written on a sized Eastern paper in naskh script using black ink. The headings are written in gold ink. The binding decorations that are applied with brush, consists of front cover, back cover and envelope flap. It is covered with burgundy leather and the doublures are coated with marbled paper.

Folios 1 ^b and 2 ^a display a double-page rectangular headpiece. The ornament is divided into panels with a rūmī motifs. The panels are decorated with rūmī and khatāyī motifs using gold, pink, white and blue colours on backgrounds of navy blue and two colours of gold. The decoration is completed with navy blue stalks (tīgh).

When creating this work in Turkish known as Muhammadiyya, Yazıcızāde Mehmed Efendi also drew inspiration from his book in Arabic called Maghārib al-Zaman. The first part of the work deals with creation, the second part with the life of the Prophet, and the last part with doomsday. Thanks to his flowing style and sincere language, he attracted the attention of Muslim people not only in Anatolia but also in many parts of the Islamic world. It has been memorised for centuries and recited in mosques, madrasas and various gatherings.

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 258

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Mihrişah Sultan 258

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah 258, 1 ^b-2

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 258, Kapak / Cover

“VĀLIDE SULTANS” MANUSCRIPT EXHIBITION i “VÂLİDE SULTANLAR” YAZMA ESER SERGİSİ

107

27eş-Şifâ’ bi-Ta‘rîfi Hukūki’l-Mustafâ al-Shifā bi-Ta‘rīfi Huqūq al-Mustafā

MİHRİŞAH VÂLİDE SULTAN

Kâdî İyâz’ın (ö. 544/1149) Hz. Peygamber’i anlatan eş-Şifâ’ bi-Ta‘rîfi Hukūki’l-Mustafâ adlı eserinin Mihrişah Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

210x130-155x80 mm, 351 yaprak, 19 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, mavi, kırmızı, pembe, turuncu, yeşil, bordo opak pigment, deri

Eğrikapılı Mehmed Râsim Efendi’nin (ö. 1169/1755) talebelerinden Hattat Mehmed Emin Efendi tarafından istinsah edilen Şifâ-i Şerîf’in bu nüshası, âharlı Doğu kâğıdı üzerine siyah ve kırmızı mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı altın ve kırmızı cetveller ile çevrilidir.

1 ^b sayfasında unvan tezhibi bulunmaktadır. Süsleme altın ve lacivert zemin üzerine altın, lacivert, mavi, yeşil, turuncu, beyaz, pembe, siyah, mor ve sarı renkler kullanılarak rûmî ve hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Bezeme etrafı altın, kırmızı, lacivert cetveller ve altın ara suyu (ara pervaz) ile çevrilidir. Kırmızı ve mavi renkli cetveller beyaz renk, ara suyu zencirek ile bezelidir. Başlık tezhibi lacivert ve kırmızı renkli tığlarla tamamlanmıştır. 1 ^b ve 2 ^a’da yazı alanının dışında hatâyî grubu motifleri ile bezenmiş altın halkârî yer almaktadır. Cildi özgündür.

Tertibinin güzelliği yanında muhtevasının sıhhati açısından da âlimlerin takdirini kazanan Şifâ-i Şerîf, ibadet yerleri ve eğitim kurumları dışında sarayın Enderun ve Hırka-i Saadet dairelerinde de okunmuştur. Bu nüshayı vakfeden Mihrişah Sultan’ın oğlu Sultan III. Selim, kendisine arz edilen Şifâ hatmiyle ilgili bir belgenin üst tarafına “Böyle şeylere dikkat olunsun, Hakk Teâlâ selâmet ve nusret versün, hayrolsun.” kaydını düşerek bu konudaki hassasiyetini göstermiştir.

The copy of Qādī Iyāz’s (d. 544/1149) al-Shifā bi-Ta‘rīfi Huqūq al-Mustafā about the Prophet Muhammad, endowed by Mihrişah Sultan

Arabic, Naskh

210x130-155x80 mm, 351 folios, 19 lines

Paper, ink, gold, navy blue, blue, red, pink, orange, green, burgundy opaque pigment, leather

This copy of the Shifā-i Sharīf, which was scribed by calligrapher Mehmed Emin Efendi, one of the students of Eğrikapılı Mehmed Rāsim Efendi (d. 1169/1755), is written in naskh script using black and red ink on a sized Eastern paper. The text panel is enclosed in golden and red rule-frames.

Folio 1 ^b displays a titlepiece. The illumination is decorated with rūmī and khatāyī motifs using gold, dark blue, blue, green, orange, white, pink, black, purple, and yellow colours on a gold and dark blue background. It is surrounded by golden, red, and navy blue rule-frames and golden inner borders. The red and blue rule-frames are decorated in white, whereas the inner borders are decorated with chain-borders. The headpiece illumination is completed with navy blue and red vertical stalks. On folios 1 ^b and 2 ^a, there is a golden halkār decoration embellished with khatāyī motifs outside the text panel. The binding of the manuscript is original.

In addition to the glory of its order and the accuracy of its content, Shifā-i Sharīf, which was approved by scholars, was also read in the Enderun (the Inner Palace) and Hırka-i Saadet Chamber (Chamber of the Holy Mantle) of the palace, in as well as places of worship and educational institutions. Sultan Selim III, the son of Mihrişah Sultan, who endowed this copy, demonstrated his sensitivity to this issue by writing at the top of a document dedicated to him about the recitation (khatm) of Shifā, “Attention shall be given to these matters. May Allah grant peace and victory and be pleased with you.”

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 76

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Mihrişah Sultan 76

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 76, 1 ^b-2

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 76, Kapak / Cover

28İrşâdü’l-Akli’s-Selîm

Irshād al-‘Aql al-Salīm

MİHRİŞAH VÂLİDE SULTAN

Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi’nin (ö. 982/1574) İrşâdü’l-Akli’s-Selîm adlı tefsirinin Mihrişah Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih

270x170-200x110 mm, 629 yaprak, 33 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, mavi, pembe, beyaz, siyah, lacivert opak pigment, deri

Ebüssuûd Efendi’nin tefsirinin Halil b. Şeyh Ali tarafından Cemâziyelevvel 1180/Ekim 1766 tarihinde istinsahı tamamlanan bu nüshası, el yapımı âharlı Doğu kâğıdı üzerine altın ve siyah mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı altın cetvel ile çevrilidir.

1 ^a sayfasında Mihrişah Sultan’ın vakfiyesiyle beraber kendisinin, oğlu Sultan III. Selim’in ve Evkâf-ı Haremeyn Müfettişi Mehmed Atâullah Efendi’nin mühürleri bulunmaktadır. Eserin 1 ^b sayfasında bulunan taç formundaki unvan tezhibi lacivert, yeşil ve pembe zemin üzerine altın, siyah, pembe, mavi ve beyaz renkler kullanılarak rûmî ve hâtayî grubu motifler ile tezyin edilmiştir. Etrafı lacivert, pembe cetveller ve zencirek bezeli altın ara suyu (ara pervaz) ile çevrelenen bezeme, lacivert ve pembe renkli tığ ile tamamlanmıştır. Sağ ve sol tarafında koltuk tezhibi yer alan Besmele altın mürekkep ile yazılmış ve keşîdesi yaprak motifi ile süslenmiştir. Sayfa kenarlarında altın kullanılarak hatâyî grubu motifler ile bezenmiş halkâr tekniğinde kenar suyu bezemesi bulunmaktadır.

Ebüssuûd Efendi’nin özellikle Keşşâf ve Beyzâvî tefsirlerinden istifade ederek hazırladığı İrşâdü’l-Akli’s-Selîm, telifi tamamlanınca Kanuni Sultan Süleyman’a sunulmuştur. Eser, Kur’ân’ın fesâhat ve belâgatinin üzerinde durması, âyetler arasındaki münasebeti incelerken gizli manalara işaret etmesi ve kendine has üslûbu ile dikkat çekmektedir.

The copy of Şeyhülislam Ebüssuūd Efendi’s (d. 982/1574) exegesis titled Irshād al-‘Aql al-Salīm, endowed by Mihrişah Vālide Sultan

Arabic, Naskh

270x170-200x110 mm, 629 folios, 33 lines

Paper, ink, gold, blue, pink, white, black, dark blue opaque pigment, leather

This copy of Ebüssuūd Efendi’s exegesis was completed by Khalil b. Sheikh Ali in Jumādā al-Awwal 1180/October 1766, and is written in naskh script using gold and black ink on handmade, sized Eastern paper. The text panel is enclosed in golden rule-frames.

Folio 1 ^a, along with Mihrişah Sultan’s waqf (endowment) statement bears the seal impressions of herself, her son Sultan Selim III, and the inspector of Awqāf al-Haramayn (Foundation of the Two Holy Cities), Mehmed Atāullah Efendi. The titlepiece in triangle form on folio 1 ^b of the manuscript is decorated with rūmī and khatāyī motifs using gold, black, pink, blue, and white colours on a navy blue, green, and pink ground. The illumination is surrounded by navy blue and pink rule-frames and golden inner borders with chain-borders, and finished with navy blue and pink vertical stalks. The Basmala, which has panel illuminations on the right and left sides, is written in gold ink, and the extended parts of the letters are decorated with leaf motifs. The margins bear an outer panel illumination decorated with khatāyī motifs using gold in the halkar technique.

Ebüssuūd Efendi’s Irshād al-‘Aql al-Salīm, which he prepared by utilizing Kashshāf and Beyzāwī exegeses, was presented to Suleiman the Magnificent upon its completion. The work draws attention with its emphasis on the fluency and eloquence of the Qur’ān, pointing to hidden meanings while examining the relationship between verses and its unique style.

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 15

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Mihrişah Sultan 15

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 15, 1 ^b-2

Mihrişah Vâlide Sultan’ın Vakıf Kaydı / The endowment statement of Mihrişah Vālide Sultan

قد وقف هذا الكتاب المستطاب راجية ألطاف ربه الوهاب صاحبة الخيرات والحسنات راغبة الدرجات والمبرات صفية الذات عليّة الصفات حضرة مهرشاه سلطان دامت في حماية الرحمان أم أمير المؤمنين وخليفة رب العالمين السلطان ابن السلطان السلطان سليم خان ابن السلطان مصطفى خان ابن السلطان أحمد خان أيده الله ونصره إلى نهاية الدوران، زبره العبد المحتاج إلى توفيق الرحمان محمد عطاء الله صدر الدين زاده المفتش بأمور أوقاف الحرمين الشريفين غفر لهما

Bu güzel kitabı; Sultan Ahmed Han’ın oğlu Sultan Mustafa Han’ın oğlu Sultan oğlu Sultan müminlere emiri âlemlerin Rabbine halife Sultan Selim Han’ın -Allah kıyamete kadar kendisini desteklesin ve ona yardım etsin- vâ-lidesi; Vehhâb olan Rabbinden daima lütuf uman, nice hayır ve iyiliklerin sahibi, yüksek derecelere ve iyiliklere rağbetkâr, sâfî gönüllü, yüce vasıflı Mihrişah Sultan Hazretleri -Rahman’ın himâyesinde daim olsun- vakfetmiştir. Bu ifadeleri, Rahmân’ın muvaffak kılmasına muhtaç Evkâf-ı Haremeyn müfettişi Mehmed Atâullah Sadreddinzâde -Allah günahlarını bağışlasın-kayda geçirmiştir.

This beautiful book; is endowed by the mother of the Sultan son of the Sultan Ahmed Khan’s son Sultan Mustafa Khan, ruler of the believers, caliph of the Lord of the Worlds, Sultan Selim Khan -May Allah support and help him until the day of judgment-; who always hoped for grace from al-Wah-hāb, a woman of many good deeds, who was willing of high positions and good deeds, and who was pure-hearted and possessed of great goodness, Her Highness Mihrişah Sultan -may she always be under the protection of al-Rahmān-.

“VĀLIDE SULTANS” MANUSCRIPT EXHIBITION i “VÂLİDE SULTANLAR” YAZMA ESER SERGİSİ

115

29Dîvân-ı Hâfız

Dīwān-i Hāfez

MİHRİŞAH VÂLİDE SULTAN

Fars şiirinin önde gelen şairlerinden Hâfız-ı Şîrâzî’nin (ö. 792/1390 [?]) Dîvân’ının Mihrişâh Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Farsça, Ta‘lik

210x140-140x70 mm, 201 yaprak, 13 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, mavi, kırmızı, turuncu, beyaz, siyah opak pigment, deri

Gazelleriyle Fars şiirinde öne çıkan ve şöhreti dünyada da yaygın olan Hâfız-ı Şîrâzî’nin Dîvân’ının bu nüshası âharlı, krem rengi Avrupa kâğıdı üzerine siyah mürekkep kullanılarak ta‘lik hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı iki farklı altın ve lacivert renkli cetvelle çevrilidir.

Eserin 1 ^b ve 2 ^a sayfalarında unvan, koltuk ve beyne’’s-sütûr tezhipleri yer almaktadır. Süslemeler altın ve lacivert zemin üzerine altın, mavi, turuncu, beyaz, kırmızı ve siyah renkler kullanılarak hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Süsleme tığ motifi ile tamamlanmıştır. Başlık süslemesi lacivert, koltuk süslemeleri kırmızı cetvel ile çevrelenmiştir. Başlık yazısı altın zemin üzerine üstübeç mürekkep, bölüm başları ve metin kâğıt zemin üzerine siyah mürekkep kullanılarak iki sütun hâlinde yazılmıştır. 1 ^a’da III. Sultan Selim’in annesi Mihrişah Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı ve 1215 tarihli vakıf mührü ile evkâf-ı haremeyn müfettişi Sadreddinzâde Mehmed Atâullah Efendi’ye ait teftiş mührü bulunmaktadır.

• 8.    asır Fars edebiyatının önde gelen şairlerinden Hâfız-ı Şîrâzî kaside, rubâî ve kıt‘alar yazmışsa da gazelleriyle şöhret bulmuştur. Hâfız Dîvânı, Türkiye’de en çok okunan Farsça metinlerin başında gelmektedir. Hem Fars dilinin hem de belâgat konularının öğretiminde Dîvân’daki şiirler sıklıkla kullanılmaktadır.

The manuscript of Dīwān of Hāfez-i Shīrāzī (d. 792/1390 [?]), one of the leading poets of Persian poetry, endowed by Mihrişāh Vālide Sultan

Persian, Ta‘liq

210x140-140x70 mm, 201 folios, 13 lines

Paper, ink, golden, dark blue, blue, red, orange, white, black opaque pigment, leather

The manuscript of the Dīwān by Hāfez-i Shīrāzī, who stands out in Persian poetry with his ghazals and whose fame is widespread throughout the world, is copied in ta‘līq script in black ink, on cream-coloured sized European paper. Text panel is enclosed in gilded and dark blue frames.

On folios 1 ^b and 2 ^a, there are ornaments located on the frontispiece, interlinear spaces and panels on the two sides of the text block. These are embellished with khatāyī motifs in golden, blue, red, orange, white, black colours on a golden and dark blue ground. Decoration is completed with vertical stalks. The headpiece is rule-framed in navy blue whereas the panel illuminations are ruleframed in red. The headpiece is scribed in white lead ink, on a golden ground, while headings and the rest of the text are penned in black ink, on a paper ground. Folio 1 ^a includes an endowment seal dated 1215 and endowment statement of Mihrişāh Vālide Sultan, mother of Sultan Selim III, as well as the inspection seal of Sadreddinzāde Mehmed Atāullah Efendi, the Inspector of Awkāf al-Haramayn (Foundation of the Two Holy Cities).

Hāfez-i Shīrāzī, one of the 8 ^th century Persian literature’s leading poets, made his mark by composing ghazals, even though he wrote in other poetic forms such as qasida (ode), rubāī (quatrain) and kıt’a (stanza). His Dīwān has been one of the most widely read Persian texts in Turkey. Poems in this work are frequently used in teaching the Persian language and rhetoric courses.

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Mihrişah Sultan 361

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 361

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 361, 1 ^b-2

Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-Bihâr

Tuhfat al-Kibār fī Asfār al-Bihār

MİHRİŞAH VÂLİDE SULTAN

Kâtip Çelebi’nin coğrafya ve denizciliğe dair musavver eseri Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-Bihâr’ın Mihrişah Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Türkçe, Ta‘lik

185x120-140x70 mm, 1-80 yaprak, 25 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, siyah, beyaz, kahverengi, kırmızı, mavi pembe opak pigment, deri

Denizcilik, gemiler, donanma ile ilgili teknik bilgilerin yer aldığı Tuhfetü’l-Kibâr’ın bu nüshası âharlı, filigranlı Avrupa kâğıdına siyah, kırmızı ve yeşil mürekkep kullanılarak ta‘lik hattıyla yazılmıştır. Yazı alanı lacivert cetvelle çevrilidir. Yazıldıktan sonra IV. Mehmed’e sunulan ve eşsiz çizimleri ile ön plana çıkan bu nüsha, III. Selim’in vâlidesi Mihrişah Sultan tarafından vakfedilmiştir. 1 ^a sayfasında Vâlide Sultan ve Evkâf-ı Haremeyn Mütefettişi Mehmed Atâullah Efendi’nin mühürleri vardır.

13 ^a sayfasında dikdörtgen form içerisinde gemi minyatürü yer almaktadır. Minyatürde mavi, siyah, beyaz, kırmızı, pembe ve kahverengi renkleri kullanılmıştır. Minyatür alanı altın cetvel ile çevrilidir.

Bir mukaddime, iki kısım ve bir hâtimeden oluşan eserin mukaddimesinde Kâtip Çelebi coğrafya bilgisinin öneminden ve bu bilgi sayesinde Amerika gibi kıtaların bulunabildiğinden bahseder. Avrupa, Asya, Afrika ve Amerika olmak üzere dört bölüme ayırdığı yeryüzü coğrafyasını ayrıntılarıyla ele alan Kâtip Çelebi, eserinde Akdeniz’i ve ayrıca İstanbul fethinde donanmanın faaliyetlerini detaylı olarak ele alır.

The copy of Tuhfat al-Kibār fī Asfār al-Bihār, Kātip Çelebi’s illustrated work on geography and maritime, endowed by Mihrişah Sultan

Turkish, Ta‘līq

185x120-140x70 mm, 1-80 folios, 25 lines

Paper, ink, gold, black, white, brown, red, blue pink opaque pigments, leather

This copy of Tuhfat al-Kibār, which contains technical information on maritime, ships and navies, is written in ta‘līq script using black, red and green inks on watermarked European paper. The text area is surrounded with navy blue rule-frames. This copy which stands out with its unique drawings, and was presented to Mehmed IV after it was written, was endowed by Mihrişah Sultan, mother of Selim III. Folio 1 ^a bears the seals of Mihrişah Sultan and Mehmed Atāullah Efendi, Inspector of Awqāf al-Haramayn (Foundation of the Two Holy Cities).

Folio 13 ^a displays a miniature depicting a ship in a rectangular form. The colours used in the miniature are blue, black, white, red, pink and brown. The miniature area is enclosed in golden rule-frames.

The work consists of an introduction, two chapters and a conclusion. In the introduction, Kātip Çelebi mentions the importance of geographical knowledge and the fact that continents such as America can be found thanks to this knowledge. Kātip Çelebi discusses in detail the geography of the earth, which he divides into four parts: Europe, Asia, Africa and America, and also discusses the Mediterranean and the activities of the navy during the conquest of Istanbul in detail.

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 304

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Mihrişah Sultan 304

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 304, 13

t TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 304, 4 ^b-5 ^a

t TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 304, 2 ^b

Ayşe Sîneperver Vâlide Sultan (ö/d. 1828)

Vâlide Sultanlık Süresi: 1807-1808 (1 yıl 1 ay 29 gün)

Eşi: I. Abdülhamid (ö. 1789)

Oğlu: IV. Mustafa (ö. 1808)

Vakıfları: Hırka-i Şerif ile Karagümrük Arasındaki Sıbyan Mektebi ve Çeşme, Üsküdar’da Çeşme, Manisalı Mehmet Paşa Mahallesi’nde Sıbyan Mektebi, Çeşme ve İçme Suyu, Enderun’da Mevlid Okutulması, Laleli Camii’nde Vaaz Verilmesi

Birinci Abdülhamid’in kadın efendisi olan Sîneperver Sultan’ın 1761 yılında doğduğu kaynaklarda ifade edilmektedir. Çeşitli vesikalarda adı “Ayşe Sîneperver” olarak geçerken vakfiyelerinde “Sîneperver Ayşe Vâlide Sultan” şeklinde yer almıştır. 1789 yılında I. Abdülhamid’in vefatının ardından kızı Esma Sultan ile birlikte Eski Saray’a dönmüştür.

Oğlu IV. Mustafa’nın 1807’de tahta geçmesiyle vâlide sultan olmuştur. Oğlunun on dört ay süren saltanatı boyunca vâlide sultanlık görevini yerine getirmiştir. 1828 yılında vefat etmiş, İstanbul Eyüp Sultan Camii haziresine defnedilmiştir.

Ayşe Sîneperver Sultan’ın hayrat geleneğinin devamını sağlayacak pek çok vakfiyesi vardır. İstanbul’daki bostan ve tarlalarının gelirleri ile Hırka-i Şerif-Karagümrük arasında sıbyan mektebi yaptırmıştır. Ayrıca biri 1780’de Üsküdar Yeni Vâlide Camii ile Bedesten Kapısı yakınında, diğeri 1825’te Hırka-i Şerif ile Karagümrük arasında olmak üzere iki çeşme inşa ettirmiştir. İstanbul’da At Pazarı yakınlarında Manisalı Mehmed Paşa

Tenure as Vālide Sultan: 1807-1808 (1 year 1 month 29 days)

Spouse: Abdulhamid I (d. 1789)

Son: IV. Mustafa (d. 1808)

Waqfs: Primary School and Fountain between Hırka-i Şerif and Karagümrük, Fountain in Üsküdar, Primary School in Manisalı Mehmed Paşa Neighborhood, Fountain and Drinking Water, Recitation of Mawlid in Enderun, Preaching in Laleli Mosque

Sīneperver Sultan, chief-lady of Abdulhamid I, was born in 1761 as indicated in sources. Her name is stated as “Sīneperver Ayşe Vālide Sultan” in the endowment deeds (waqfiya) while “Ayşe Sīneperver” in various documents. She turned back to the Old Palace (Eski Saray) with her daughter Esma Sultan upon the death of Abdulhamid I in 1789. She became a vālide sultan following her son Mustafa IV’s ascension to the throne in 1807 and her tenure as vālide sultan continued throughout her son’s fourteen-year reign. She died in 1828 and was buried in the graveyard of Eyüp Sultan Mosque.

Ayşe Sīneperver Sultan has many waqf works that perpetuate the tradition of charities.

She patronized the construction of a primary school between Hırka-i Şerif and Karagümrük using the income of the gardens and farms. Moreover, she constructed two fountains;

one was in 1780 near to Yeni Vālide Mosque and Bedesten Gate in Üsküdar while the other was in 1825 between Hırka-i Şerif and Karagümrük. Besides, her waqf works includes a primary school in Manisalı Mehmed Paşa

Mahallesi’nde bulunan sıbyan mektebi de vakıfları arasında yer almaktadır. Tesis ettiği bir kütüphane bulunmamakla beraber şahsî mührünü taşıyan kitaplara tesadüf edilmektedir. Bu mühürde “Bende-i Hüdâ Vâlide-i Sultân Mustafâ Hân Sîneperver” ibaresi yer almaktadır.

Neighborhood near Atpazarı in Istanbul. Although there is no library built by her, one may happen to find some books bearing her seal impression, which is inscribed with “Banda-i Khudā Wālida-i Sultān Mustafa Khān Sīneperver”

بندۀ خدا والدۀ سلطان مصط ^ن^^ خان سينەپ^رور

=

Bende-i Hüdâ Vâlide-i Sultân Mustafâ Hân

Sîneperver

=

Allah’ın kulu ve Sultan Mustafa Hân’ın annesi Sîneperver

=

Sineperver, the servant of God and mother of Sultan Mustafa Khān

31Hac Risâleleri

Risālas on Hajj

AYŞE SÎNEPERVER VÂLİDE SULTAN

Hacca dair konuların ele alındığı, müellifi belli olmayan risâlelerin Sultan IV. Mustafa’nın annesi

Sîneperver Ayşe Vâlide Sultan’a ait nüshası

Türkçe, Nesih

215x125-140x70 mm, 1-64 yaprak, 9 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, pembe, turuncu, lacivert, kırmızı, mavi, yeşil opak pigment, deri

Hacda yapılan ibadetler ve hac güzergâhı üzerine kaleme alınmış olan eser, krem rengi, el yapımı Doğu kâğıdı üzerine siyah ve kırmızı mürekkep kullanılarak hattat Ali Şükrü tarafından nesih hattıyla yazılmış, yazı alanının etrafı altın ve siyah renkli cetvel ile çevrelenmiştir.

Eserin 1 ^b ve 64 ^b sayfalarında yer alan unvan tezhibi, altın zemin üzerine pembe, mavi, turuncu ve yeşil renkler kullanılarak hatâyî grubu motifler ile bezenmiş, etrafı pembe, siyah ve yeşil renkli cetvel ile çevrelenmiştir. Sayfanın tezyinatı kırmızı ve lacivert renkli tığ ile tamamlanmıştır. 64 ^b ve 65 ^a sayfalarında satır aralarında durak bezemeleri vardır. Eserin cildi kızıl kahverengi orijinal deri olup zerbahar cilt tekniğinde süslenmiştir. Yan kâğıt üzerinde kitabın Sultan I. Abdülhamid’in zevcesi ve Sultan IV. Mustafa’nın vâlidesi Sîneperver Ayşe Vâlide Sultan’a ait olduğu kayıtlıdır.

Müellifi bilinmeyen eser, iki bölümden oluşmaktadır. İlk kısımda hacı adaylarının îfâ edecekleri ibadetlere dair kısa ve öz bilgiler (menâsik-i hac), ikinci kısımda ise hac yolculuğunun güzergâhları (menâzil-i hac) ayrıntılı olarak tanıtılmaktadır. Rehber niteliğindeki bu mensur eser, sade bir üslupla halk için kaleme alınmıştır.

Manuscript of risalahs (treatises) about topics related to Hajj of unknown authorship belonging to Mustafa IV’s mother Sīneperver Ayşe Vālide Sultan

Turkish, Naskh

215x125-140x70 mm, 1-64 folios, 9 lines

Paper, ink, gold, pink, orange, navy, red, blue, green opaque pigment, leather

This work about rituals done during the pilgrimage and the pilgrimage route was written by scribe Ali Şükrü on handcrafted, sized, cream-coloured Eastern paper using black and red ink in naskh script, with the text panel surrounded by gold and black rule-borders.

The titlepiece on pages 1 ^b and 64 ^b is decorated with pink, blue, orange and green khatāyī motifs on a golden ground and framed with pink, black and green rule-borders. Red and navy-blue stalks complete the decoration. Pages 64 ^b and 65 ^a include ornamented verse markers between the lines. The original reddish-brown leather binding features zerbahar (grill-patterned) ornamentation. On the lining of the front cover, a note is written stating that the book belongs to Abdulhamid I’s wife and Mustafa IV’s mother Sīneperver Ayşe Vālide Sultan.

This work of unknown authorship consists of two parts. The first part contains information about rituals performed by pilgrims (manāsik al-hajj), while the second part describes the pilgrimage routes (manāzil al-hajj) in detail. This piece, essentially a guide, was composed using simple language for the use of common people.

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 150

TYEK, Süleymaniye Manuscript Library, Mihrişah Sultan 150

TYEK, Süleymaniye YEK, Mihrişah Sultan 150, 64 ^b-65

Bezmiâlem Vâlide Sultan (ö/d. 1853)

Vâlide Sultanlık Süresi: 1839-1853 (13 yıl 10 ay 1 gün) Eşi: II. Mahmud (ö. 1839)

Oğlu: Sultan Abdülmecid (ö. 1861)

Vakıfları: İstanbul Gurebâ-yı Müslimîn Hastahanesi, Mekke Gurebâ-yı Müslimîn Hastahanesi, Dârülmaârif (Vâlide Mektebi), Beykoz Bezmiâlem Vâlide Mektebi, Edirnekapı Bezmiâlem Sıbyan Mektebi ve Dârülmaârif yanındaki Bezmiâlem Sıbyan Mektebi (Yeşil Mektep), Dolmabahçe Camii, Gureba Hastahanesi Camii, Galata Köprüsü (Cisr-i Cedîd veya Vâlide Köprüsü), Beşiktaş-Maçka’da Vâlide Çeşmesi, Muhtelif Semtlerde Çeşmeler (Silivrikapı, Sultanahmet, Topkapı, Beşiktaş Cihannümâ, Tarabya, Alibeyköyü, Silivrikapı, Kasımpaşa), Medine’de ve Kerbelâ’da Bezmiâlem Sebili, Haremeyn Hizmetleri

Hayatının ilk evrelerine dair pek bilgi bulunmayan Bezmiâlem Sultan, 1823’te Abdülmecid’i dünyaya getirerek Sultan II. Mahmud’un ikinci kadınlığına yükselmiştir. Eşinin vefatının ardından 16 yaşındaki oğlunun tahtı devralmasıyla “vâlide sultan” ve “mehd-i ulyâ-yı saltanat” unvanını elde etmiştir. Oğlunun padişahlığı süresince kendisine ait gelirlerle çeşitli hayırlarda bulunmuş, hayır faaliyetlerinin devamlılığı için gelirler tahsis etmiş ve oldukça hacimli bir vakfiyeyi ardında miras olarak bırakmıştır. Padişah Abdülmecid, annesinin yardımseverliğinden etkilenmiş ve hayırlarını onun vefatından sonra da yaşatmaya gayret etmiştir. 3 Mayıs 1853’te Beşiktaş Sarayı’nda vefat etmiştir.

Tenure as Vālide Sultan: 1695-1703 (13 years 10 months 1 day)

Spouse: Mahmud II (d. 1839) Son: Sultan Abdulmecid (d. 1861)

Waqfs: Gureba-yı MüslimTn Hospital of Istanbul, Gureba-yı MüslimTn Hospital of Mecca, Dārülmaārif (Vālide Primary School), Bezmiālem Vālide Primary School of Beykoz, Bezmiālem Primary School of Edirnekapı and Bezmiālem Primary School (known as Yeşil Mektep) next to Dârülmaārif, Dolmabahçe Mosque, Mosque of Gureba Hospital, Galata Bridge (New Bridge or Vālide Bridge), Vālide Fountain in Maçka/ Beşiktaş, Fountains in Various Cities Districts (Silivrikapı, Sultanahmet, Topkapı, Beşiktaş Cihannümā, Tarabya, Alibeyköyü, Silivrikapı, Kasımpaşa), Bezmiālem Sebil in Medina and Karbala, Haramayn Services

Bezmiālem Sultan, for whom there is almost no information about the early stages of her life, became the second favored consort of Mahmud II by giving birth to Abdulmecid in 1823. She acquired the title of “vālide sultan” and “mahd-i ‘ulyā-i saltanat” (the cradle of glorious sultanate) with her sixteen-year old son’s ascension to the throne upon the death of her spouse. During the reign of her son, she did various charity works with her income, dedicated incomes to perpetuate the charitable practices, and left a great waqfiya (endowment deed). Sultan Abdulmecid was impressed by his mother’s charitable personality and took care of her charities following her death on May 3, 1853 in Beşiktaş Palace.

Galata Köprüsü, Dolmabahçe Camii, Dârülmaârif (Vâlide Mektebi) ve Gureba hastahaneleri gibi büyük vakıf eserleri inşa eden Bezmiâlem Vâlide Sultan’ın İstanbul’da inşa ettirdiği Gurebâ-yı Müslimîn Hastahanesi, “hastahane” tabirinin ilk defa kullanıldığı ve sadece muhtaç, kimsesiz “garipler”in parasız tedavi edildiği en önemli vakıflarındandır. Dârülmaârif (Vâlide Mektebi) ise Vâlide Sultan tarafından inşa ettirilmiş ayrıca Vâlide Sultan, buradaki öğrenciler için mektep içinde bir litografya matbaası kurdurmuş ve kütüphanesine 546 cilt değerli yazma kitap bağışlamıştır. Bu kitaplar günümüzde Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi, Umumi Koleksiyonu’nda yer almaktadır. Kitapların başında Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı ile “An vakfı devletlü ismetlü Vâlide Sultân Bezmiâlem aliyyetü’ş-şân hazretleri 1256” ibareli vakıf mührü vardır.

Bezmiālem Vālide Sultan sponsored the construction of significant waqf projects including the Galata Bridge, Dolmabahçe Mosque, Dārülmaārif (Vālide Primary School), and Gurebā Hospitals. Notably, Gurebā-yı Müslimīn Hospital stands out as one of the most significant waqfs, being the first structure named as a “hospital” and serving as a refuge exclusively for the care of poor and helpless (gurebā) individuals. As for Dārülmaārif (Vālide Primary School), it has a lithographic press established by her for the students and its library includes 546 volumes of books again endowed by her. These books are currently in Umumi Collection of Beyazıt Manuscript Library. At the beginning of each book, there is a waqf (endowment) statement of Bezmiālem Vālide Sultan and a waqf seal impression inscribed with “An vakfı devletlü ismetlü Vâlide Sultân Bezmiâlem aliyyetü’ş-şân hazretleri 1256”.

عن وقف دولتلو عصمتلو والده سلطان ج^ ^نرم عالم علية

الشان ح ^نصرتلرى ١٢٥٦

=

An vakfı devletlü ismetlü Vâlide Sultân Bezmiâlem aliyyetü’ş-şân hazretleri 1256.

=

Devletli ve ismetli şanı yüce Bezmiâlem Vâlide Sultan’ın vakfındandır.

=

It is from the endowment of the virtuous, noble and glorious Bezmiālem Vālide Sultan.

Kur’ân-ı Kerîm

al-Qur’ān al-Karīm

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Abdullah b. Muhammed el-Mürvârîd’in 843/1439 tarihinde yazdığı, Bezmiâlem Vâlide Sultan vakfı Mushaf-ı Şerîf

Arapça, Muhakkak-Nesih

380x265-230x170 mm, I+214+I yaprak, 15 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, turuncu, beyaz, sarı, eflatun opak pigment, deri

Mushaf-ı Şerîf krem rengi Doğu kâğıdı üzerine altın, kırmızı ve siyah mürekkep kullanılarak muhakkak ve nesih hattıyla yazılmıştır. Eserin cildi özgündür. Nüshanın başında ve sonunda Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı ve vakıf mührü vardır.

Eserin sayfaları önceki onarımları esnasında vassâle tekniği ile yenilenmiştir. 1 ^b ve 2 ^a sayfalarında karşılıklı dikdörtgen formda serlevha tezhibi yer almaktadır. Önceki onarımda yenilenen 1 ^b sayfasındaki süsleme, 2 ^a sayfası taklit edilerek yeniden yapılmıştır. Her iki sayfada yer alan baş ve etek kitâbelerinde altın zemin üzerine üstübeç mürekkep kullanılarak icâze hattıyla sûre isimleri yazılmış, kitâbelerin etrafı zencirek bezemeli ara suyu ve beyaz, yeşil renkli cetveller ile çevrelenmiştir.

Metin siyah mürekkep ile yazılmıştır. Metin alanında beyne’s-sütûr ve durak bezemeleri ile metnin iki yanında koltuk tezhipleri vardır. Yazı alanı etrafında altın cetveller, siyah zemin üzerine hatâyî grubu motifler ve mavi zemin üzerine zencirek bezeli ara pervazlar ile kenarsuyu süslemesi bulunmaktadır. Kenar suyu süslemesi altın ve lacivert zemin üzerine altın, mavi, beyaz, turuncu, yeşil ve pembe renkler kullanılarak rûmî ve hatâyî grubu motifler ile bezenmiştir. Süsleme lacivert renkli tığ ile tamamlanmıştır. Hâtimede, Mushaf-ı Şerîf’in hattat Abdullah b. Muhammed el-Mürvârîd tarafından 843/1439 tarihinde yazıldığı bilgisi kayıtlıdır.

Copy of the Qur’ān scribed by Abdullah b. Muhammad al-Murwārīd in 843/1439, endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Arabic, Muhaqqaq-Naskh

380x265-230x170 mm, I+214+I folios, 15 lines

Paper, ink, gold, navy blue, orange, white, yellow, lilac opaque pigment, leather

This copy of the Qur’ān is written in muhaqqaq and naskh script using gold, red and black ink on cream-coloured Eastern paper. The binding is original to the codex. The copy bears the waqf seal impression of Bezmiālem Vālide Sultan with an endowment statement at the beginning and the end.

The pages of the copy were renewed with the vassālī (cut-and-paste) technique during previous repairs. There are illuminated double-page rectangular headpieces on folios 1 ^b-2 ^a. The ornamentation on folio 1 ^b, which was renewed during the previous repair, is reproduced imitating the ornamentation on folio 2 ^a. Sūra headings are inscribed in the upper and lower rectangular panels on both pages in ijāza script using lead white ink on golden background and the panels are surrounded with inner borders illuminated with chain-borders and frames in white and green colours.

The main text is written in black ink. The text area is decorated with interlinear cloudbands and illuminated rosettes as well as illuminated panels on both sides. The text area is surrounded by golden frames, khatāyī-group motifs on black background, inner borders illuminated with chain-borders on blue background and an illuminated outer border. Outer border illumination is decorated with rūmī and hatāyī motifs using gold, blue, white, orange, green and pink colours on gold and navy blue background. The ornamentation is finished with navy blue stalks (tīgh). The colophon at the end of the copy states that this copy is written by a scribe named Abdullah b. Muhammad al-Murwārīd in 843/1439.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 14

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 14

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 14, 1 ^b-2

Bezmiâlem Vâlide Sultan’ın Vakıf Kaydı / The endowment statement of Bezmiālem Vālide Sultan

قد وقف هذا الكتاب الجليل والأثر الجميل والدة السلطان الأعظم والخاقان المفخم السلطان عبد المجيد خان أدام الله أيامه وعمر دولته إلى آخر الدوران أعني بها حضرة بزم عالم سلطان عليّة الشان جعل الله سعي الواقفة مشكورا وجزاها جزاء موفورا، لسنة ست وستين وماتين وألف 1266

Bu kıymetli kitabı ve güzel eseri; Sultan-ı Azam Sultan Abdülmecid Han -Allah günlerini dâim kılsın, devletini kıyamete kadar kaim etsin- vâlidesi olan şanı yüce Bezmiâlem Vâlide Sultan hazretleri vakfetmiştir. Allah vakfedenin gayretini meşkûr kılsın, ona ecrini tastamam versin. Sene 1266.

This valuable book and beautiful work; was endowed by the glorious Bez-miālem Vālide Sultan, mother of Sultan Abdülmecid Khan - May God bless his days and preserve his state until the end of time-. May God praise and fully reward the donor for her efforts. The year is 1266 H [1849-1850].

33Tesâvîr-i Selâtîn-i Osmâniyye

Tasāwīr-i Salātīn-i Osmānıyya

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Sultan II. Mahmud’a kadar Osmanlı sultanlarının tasvirini ihtiva eden Bezmiâlem Vâlide Sultan vakfı albüm

Türkçe, Nesih

270x210 mm

Kâğıt, mürekkep, siyah, koyu yeşil, beyaz, kahverengi, sarı, bordo opak pigment, deri

Osman Gazi’den Sultan II. Mahmud’a kadar olan otuz Osmanlı padişahının portrelerinin yer aldığı eser, siyah ve kâğıt rengi zeminden oluşan çerçeve içerisinde çeşitli renkler kullanılarak çizilmiştir. Eserde her bir portreden sonra ilkinde padişahın ismi yazılı olan çeşitli ebat ve renklerde boş sayfalar bulunmaktadır. Eserin başında ve sonunda Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı ve vakıf mührü vardır.

Eserin son sayfasında Sultan II. Mahmud’un portre resmi, siyah ve kâğıt rengi zeminden oluşan çerçeve içerisinde yer almaktadır. Portre koyu yeşil zemin üzerine pembe, beyaz, siyah, kahverengi, sarı, bordo renkler kullanılarak çizilmiştir. Bu portrenin yanında sultan için uzun ömür temenni eden dua dikkat çekmektedir.

Eserin bordo renkli iki parça deriden oluşan cildi, şemse ve köşebent benzeri çiçek, geometrik motif, yaprak ve dal gibi süsleme unsurlarıyla bezeli Avrupa cildine benzemektedir. Sertâb ve miklebinde de benzer süslemeler vardır.

Bezmiālem Vālide Sultan endowment album containing the drawing of Ottoman sultans until Sultan Mahmud II

Turkish, Naskh

270x210 mm

Paper, ink, black, dark green, white, brown, yellow, burgundy opaque pigment, leather

The work, which includes the portraits of thirty Ottoman sultans from Osman Gazi to Sultan Mahmud II, is drawn using various colors with a black frame and paper-coloured ground. After each portrait, the work has blank pages of various sizes and colors, the first of which bears the sultan’s name. At the beginning and the end of the work, there is an endowment statement and an endowment seal impression of Bezmiālem Vālide Sultan.

On the last page of the work, a portrait of Sultan Mahmud II is framed on a black and paper-coloured ground. The portrait was drawn on a dark green ground using pink, white, black, brown, yellow, and burgundy colors. Next to this portrait is a prayer wishing long life for the sultan.

The binding is made of two pieces of burgundy leather and resembles European bindings with ornamental elements such as flowers, geometric motifs, leaves, and boughs, similar to the centre-piece and corner-piece. There are also similar illuminations on the fore-edge flap and envelope flap.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 5018

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 5018

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 5018, 30. Portre / 30 ^th figure

Mecmua

Majmū‘a (A Collected Work)

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Çeşitli hattatlar tarafından yazılıp müzehhip Mehmed Şevki Efendi tarafından süslenen Delâ’ilü’l-Hayrât, Kasîde-i Bürde ve Hizb-i A‘zam’dan oluşan mecmua

Arapça, Nesih

307x198-230x110 mm, III+1-32 yk., 23 st.

Kâğıt, mürekkep, altın, turuncu, beyaz, sarı, kahverengi, yeşil, siyah, gri opak pigment, deri

Hattat Mahmud Râci ve Ali Şâkir tarafından yazılan bu nüsha, Doğu kâğıdı üzerine kırmızı ve siyah mürekkep kullanılarak nesih hattıyla yazılmıştır. Başlıklarda üstübeç mürekkebi tercih edilmiştir. Metin alanı altın, siyah ve kırmızı cetvelle çevrilidir.

1 ^a ve 71 ^a sayfalarında Bezmiâlem Vâlide Sultan’ın mührü ve şemse içerisinde vakfiyesi bulunmaktadır. 22 ^b sayfasındaki ketebe kaydında eserin istinsah tarihi 1191/1777 olarak zikredilmekte, aynı sayfada müzehhib Kalyonî’nin talebesi Mehmed Şevki Efendi’nin imzası yer almaktadır. Eserin 5 ^b ve 6 ^a sayfasında karşılıklı olarak devam eden dikdörtgen form içerisinde Ravza-i Mutahhara tasviri vardır. Tasvirin altında dendan içerisinde bulunan yazı siyah mürekkep ile yazılmıştır. Yazı alanının dışında kalan kısım altın kullanılarak halkâr tekniğinde hâtayî grubu motifler ile bezenmiştir. Ravza-i Mutahhara tasvirinde altın, turuncu, beyaz, sarı, kahverengi, yeşil ve gri renkler kullanılmıştır.

Evrad mecmuası tarzında hazırlanan bu sanatlı nüsha, Osmanlı toplumunda sıkça okunan Delâ’ilü’l-Hayrât, Kasîde-i Bürde, Hizb-i A‘zam ve Esmâ-i Ashâb-ı Bedir gibi meşhur metinlerin bir araya getirilmesiyle meydana gelmiştir.

A collection consisting of Dalā’īl al-Khayrāt, Qasīda-i Burda and Hizb-i A‘zam, written by various calligraphers and decorated by illuminator Mehmed Şevki Efendi

Arabic, Naskh

307x198-230x110 mm, III+1-32 folios, 23 lines

Paper, ink, gold, orange, white, yellow, brown, green, black, gray opaque pigment, leather

This copy, written by calligraphers Mahmud Rāci and Ali Şākir, is written in naskh script using red and black ink on Eastern paper. Lead white ink is preferred in the headings. The text panel is surrounded by golden, black and red rule-frames.

On pages 1 ^a and 71 ^a, are Bezmiālem Vālide Sultan’s seal impression and her endowment deed in a medallion. On page 22 ^b, date of copying the work is mentioned as 1191/1777 in the colophon. On the same page is the signature of Mehmed Şevki Efendi, a student of the illuminator Kalyonī. On pages 5 ^b and 6 ^a, there is a drawing of Ravza-i Mutahhara in a rectangular form that lies on both sides. The lobed text below the drawing is written in black ink. The part outside the text panel is decorated with khatāyī motifs in gold in the halkār technique. Gold, orange, white, yellow, brown, green, and gray colors are used in the drawing of Ravza-i Mutahhara.

This artful manuscript, prepared in the style of a prayer collected volume, is a collection of famous texts that were frequently read in Ottoman society, such as Dalā’īl al-Khayrāt, Qasīda-i Burda, and Hizb-i A‘zam, and Asmā-i Ashāb-i Badr.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 1270

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 1270

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 1270, 5 ^b-6

35

Delâ’ilü’l-Hayrât ve Şevâriku’l-Envâr fî

Zikri’s-Salât ‘ale’n-Nebiyyi’l-Muhtâr

Dalā’il al-Khayrāt wa Shawāriq al-Anwār fī Ziqr al-Salāt ‘alā al-Nabī al-Mukhtār

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Delâ’ilü’l-Hayrât’ın satır altı Farsça tercümesi ve şerhinin Bezmiâlem Vâlide Sultan tarafından vakfedilen nüshası

Arapça, Nesih-Ta‘lik

210x135-95x60 mm, VI+117+III yaprak, 9 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, lacivert, turuncu, bordo, kiremit, yeşil, kırmızı opak pigment, deri

Delâ’ilü’l-Hayrât’ın bu nüshasında metin kısmı nesih hattıyla, hâşiyesi ve satır altı tercüme kısımları ise ta‘lik hattı ile Doğu kâğıdı üzerine kırmızı, beyaz ve siyah mürekkep kullanılarak yazılmıştır.

Eserin 21 ^b ve 22 ^a sayfalarında karşılıklı dikdörtgen form içerisinde Kâbe ve Ravza tasvirleri vardır. Her iki tasvirde altın zemin üzerine altın, lacivert, turuncu, bordo, kiremit, kırmızı, yeşil ve pembe renkler kullanılmıştır. Cildi ön kapak, arka kapak, sertâb ve miklebden oluşmaktadır. Dışı yeşil deri üzerine altın cetvelli ve kapak içleri yeşil kâğıt ile kaplıdır. 1 ^a ve 118 ^b’de Sultan Abdülmecid’in annesi Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait 1266 tarihli vakıf kaydı ve 1256 tarihli mühür mevcuttur.

Kuzey Afrika tasavvufunun önde gelen isimlerinden biri olan Cezûlî, Şâzeliyye’nin Cezûliyye kolunun kurucusu olup derlediği Delâ’ilü’l-Hayrât isimli bu dua ve salavât mecmuası Müslümanlar arasında birçok ülkede, husûsen Anadolu’da yaygın bir şekilde okunmuştur. Delâ’il’in bu nüshasında ana metin sayfa ortasında nesih hattıyla yazılmış, satır altında kırmızı mürekkep kullanılarak ta‘lik hattıyla Farsça tercümesine yer verilmiştir. Yine ana metnin derkenarında ta‘lik hattıyla eserin Farsça şerhi bulunmaktadır.

The copy of the Persian interlinear translation and commentary of Dalā’il al-Khayrāt endowed by Bezmiālem Vālide Sultan

Arabic, Naskh-Ta‘liq

210x135-95x60 mm, VI+117+III folio, 9 lines

Paper, ink, gold, dark blue, navy blue, orange, burgundy, tile red, green, red opaque pigment, leather

In this copy of Dalā’il al-Khayrāt, the text is written in naskh script, whereas the commentary and the interlinear translation are written in ta‘liq script on Eastern paper using red, white, and black ink.

On pages 21 ^b and 22 ^a are drawings of the Kaaba and Ravza in a rectangular form. In both drawings, gold, navy blue, orange, burgundy, tile red, green, and pink colors are used on a golden ground. The binding consists of a front cover, a back cover, a fore-edge flap and an envelope flap. The binding is covered with green leather and illuminated with golden rule frames, and the doublures are overlaid with green paper. 1 ^a and 118 ^b, bear the endowment statement of Sultan Abdulmecid’s mother, Bezmiālem Vālide Sultan, dated 1266, and a seal dated 1256.

Al-Jazūlī, one of the leading figures of North African Sufism, is the founder of the al-Jazūliyya branch of the Shāzeliyya, and this collection of prayers and salawāt, Dalā’il al-Khayrāt, is widely read among Muslims in many countries, especially in Anatolia. In this copy of Dalā’il, the main text is written in the center of the page in naskh script, and the Persian translation is written in ta‘liq script using red ink below the lines. There is also a Persian commentary on the work in ta‘liq script in the margins of the main text.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 1267

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 1267

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 1267, 21 ^b-22

36el-Kevâkibü’d-Dürriyye fî Medhi Hayri’l-Beriyye

al-Kawākib al-Durriyyah fī Madh Khayr al-Bariyyah

BEZMİÂLEM VÂLİDE SULTAN

Kasîde-i Bürde’nin İbrâhim eş-Şehrî tarafından katı‘ tekniğiyle hazırlanan Bezmiâlem Vâlide Sultan vakfı nüshası

Arapça, Ta‘lik

190x125-125x70 mm, 85 yaprak, 4 satır

Kâğıt, mürekkep, altın, kırmızı opak pigment, deri

Sâdullah el-Halvetî’ye nisbet edilen Kasîde-i Bürde Şerhi’nin mukaddimesiyle başlayan eser, krem rengi Doğu kâğıdı üzerine siyah mürekkep kullanılarak ta‘lik hattıyla yazılmıştır. 5 ^a’dan sonra Kasîde-i Bürde’ye ait beyitler mavi, bordo, turuncu, sarı ve kahverengi kâğıtlardan katı‘ tekniğiyle kesilmiş, zemin kâğıdı üzerine yapıştırılarak hazırlanmıştır. Yazı alanı ve satır araları kırmızı, siyah ve altın renkli cetvel ile çevrelenmiştir.

Eserin 84 ^b ve 85 ^a sayfalarında bulunan kıt‘a formundaki yazılar, krem rengi kâğıt üzerine katı‘ tekniğinde pembe ve sarı renkli kâğıtlara tâ‘lik hattı ile uygulanmıştır. 84 ^b sayfasındaki altın ve yeşil cetveller ile çevrelenmiş yatay düzendeki yazı alanının satır araları altın cetveller ile sütunlara ayrılmıştır. Celî yazıların alt sütunlarına siyah mürekkep ile tercümeleri yazılmıştır. 85 ^a sayfasındaki kırmızı renkli cetvelle çevrelenmiş dikey düzendeki yazı alanının satır araları kırmızı cetveller ile sütunlara ayrılmıştır. 1 ^a ve 85 ^b’de altın bir madalyon içerisinde Bezmiâlem Vâlide Sultan’a ait vakıf kaydı ve altında vakıf mührü bulunmaktadır.

el-Kevâkibü’d-Dürriyye isimli eserin Kasîde-i Bürde olarak meşhur olması, müellifinin başından geçen bir hadiseyle alâkalıdır. Felçli olan İmam Bûsîrî bir gece rüyasında Hz. Muhammed’i görür ve kendisi için yazdığı kasideyi ona okur. Bunun üzerine Hz. Muhammed hırkasını çıkarıp ayakları üzerine örterek elleriyle sıvazlar ve İmam Bûsîrî sıhhatli bir şekilde uyanır. Hadisenin duyulmasıyla kaside şöhret bulur.

Manuscript of Qasīdah Burdah prepared with filigreework by İbrāhim eş-Şehrī from Bezmiālem Vālide Sultan’s endowment

Arabic, Ta‘līq 190x125-125x70 mm, 85 folios, 4 lines Paper, ink, gold, red opaque pigment, leather

This work, starting with the introduction of the Commentary on Qasīdah Burdah, which is attributed to Sādullah el-Halvetī, is written on cream-coloured Eastern paper using black ink in ta‘līq script. From page 5 ^a onwards, the couplets belonging to Qasīdah Burdah have been cut out from blue, burgundy, orange, yellow and brown papers and glued to the paper base. The text panel and area between the lines are surrounded by red, black and gold rule-frames.

The text in stanza-form on pages 84 ^b-85 ^a in ta‘līq script is cut out from papers in pink and yellow and pasted on creamcoloured paper. The horizontal text panel enclosed by gold and green rule-frames has its interlinear space divided into columns with golden rule-borders. In the columns beneath the jalī script, the translation is written in black ink. On page 85 ^a, the space between the lines on the vertical text panel is divided into columns with red rule-frames. Pages 1 ^a and 85 ^b bear Bezmiālem Vālide Sultan’s note and seal of endowment inside of a golden medallion.

al-Kawākib al-Durriyyah is more prominently known as Qasīdah Burdah because of an experience of the author. One night in his sleep, the paralyzed İmam Būsīrī sees the Prophet Muhammad in his dream upon which he recited the qasīdah that he wrote for him. Subsequently, the Prophet takes off his coat and puts it on İmam Būsīrī’s feet and strokes them; the other day İmam Būsīrī wakes up cured. The qasīdah became famous when this incident spread.

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3462

TYEK, Beyazıt Manuscript Library, Umumi 3462

TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3462, 84 ^b-85

t TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3462, 83 ^b-84 ^a

t TYEK, Beyazıt YEK, Umumi 3462, 51 ^b-52 ^a

37el-Kevâkibü’d-Dürriyye fî Medhi Hayri’l-Beriyye

al-Kawākib al-Durriyyah fī Madh Khayr al-Bariyyah